Morgunblaðið - 09.06.1999, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 9. JÚNÍ 1999 27
Barnabækur rýndar
hennar í stórum dráttum sömu
grunnreglur og áður, enda form
höfuðlagsins hið sama.
Það kemur líka fram að mark-
verðustu myndverkin á sýning-
unni eru gerð af fólki sem hefur
akademíska þjálfun í malnum og
athygli vekur hve málarar sem
margir litu lengstum niður til,
voru úti í kuldanum, falla vel að
sýningunni svo sem Eggert Guð-
mundsson og Freymóður Jó-
hannsson sbr. málverk þeirra af
Guðmundi Kamban og Jóhannesi
úr Kötlum. Þetta er lítil en nota-
leg sýning og eins og á öðrum
svipuðum, kemur næstum of vel
fram hve margir eru liðtækir á
vettvanginum, þótt lítið hafi þeir
lagt sig að honum. Alltof vel,
vegna þess að hér er um afskipta
og vanrækta auðlind að ræða,
hvorutveggja af listamönnum sem
hinu opinbera. Þá er mikilsvert að
Gunnarshús skuli opið almenningi
á þessum tímamótum og er ekki
að efa að margur vilji nota tæki-
færið og litast um í híbýlum eins
okkar mesta ritlistarjöfurs á öld-
inni, og fá um leið nasasjón af
starfsemi Rithöfundasambands-
ins.
Má taka heilshugar undir þá ósk
Aðalsteins Ásbergs Sigurðssonar
að sýningin megi verða myndlist-
armönnum hvatning til að halda
áfram að glíma við ásjónur rithöf-
unda. En hér þarf líka að koma til
uppörvun og að myndlistarmenn
fái verðug verkefni á vettvangin-
um þ.e. eyðimörkinni, að gróður-
vinjum hennar undanskildum,
flibbaportrettinu, eða skjallmynd-
unum eins og Thor Vilhjálmsson
nefnir slík skilirí í læsilegum for-
mála sýningarskrár.
Bragi Ásgeirsson
íslands, en eftir hann er meðal
annarra muna, seglbáturinn Svan-
ur frá Mörk. í verkum beggja gæt-
ir greinilegra áhrifa hefðbundinn-
ar leikfangagerðar.
Á veggjunum umhverfis bóka-
safnið er sérsýning á verkum
Óskars Beck, en hann lést fyrir
tveim árum. Óskar bjó til myndir
úr plasthúðuðu blikki sem hann
klippti til og límdi á járnplötur.
Verk hans skera sig töluvert frá
öðrum verkum sem sýnd eru í
Safnasafninu vegna skreyti-
kenndra eiginleika sinna, en sam-
hverf bygging þeirra minnir á
staðlað mynstur frá miðöldum. Oft
má greina jurtir og önnur kunnug-
leg form í myndum Óskars, en
jafnoft eru þær fullkomlega óhlut-
bundnar eins og stærðfræðileg
skjaldarmerki forðum daga.
í hornstofunni á miðhæð heldur
Níels Hafstein litlar sérsýningar
þar sem hann býður listamönnum
að sýna, sem með einhverjum
hætti hafa orðið fyrir áhrifum af
íslenskri alþýðulist og sjálf-
sprottnu, innlendu handverki.
Þegar undirritaðan bar að garði
var þar lítil en einkar kunnugleg
sýning á vefjalist Hildar Hákonar-
dóttur, forstöðumanns Listasafns
Árnesinga á Selfossi, frá 7. og 8.
áratugnum. Það var eins og að
hverfa þrjá áratugi aftur í tímann
að standa frammi fyrir minningar-
teppi hennar um hin ýmsu skæru-
liðasamtök sem þá gerðu garðinn
frægan. Það eina sem á skorti var
fjaðrafokið sem vefur Hildar olli
forðum daga.
En spyrji menn hvar Safnasafn-
ið sé að finna nægir að vísa þeim á
móttökunefndina framan við húsið.
Áberandi og óborganleg stein-
steypuverk Ragnars heitins
Bjarnasonar, trésmiðs úr Reykja-
vik, heilsa hverjum sem framhjá
fer. Kristur og Kölski, -Josephine
Baker og Ungmenni vorsins draga
svo til sín athygli vegfarenda á
þjóðveginum austan Akureyrar að
vart stenst nokkur mátið að renna
í hlað. Og hví skyldu menn halda
aftur af sér þegar jafnsérstætt og
skemmtilegt safn verður óvart á
vegi þeirra?
Halldór Björn Runólfsson
BÆKUR
Fræðibók
RADDIR BARNABÓKANNA:
GREINASAFN
Silja Aðalsteinsdóttir valdi greinarn-
ar og skrifaði formála. Mál og menn-
ing, 1999. 251 bls.
SILJA Aðalsteinsdóttir hefur
verið okkar helsti sérfræðingur á
sviði bamabókmennta og
menntalegrar umfjöllunar
barnabækur allt frá því
að hún sendi frá sér ís-
lenskar barnabækur
1780-1979. Sú bók-
menntasaga var braut-
ryðjandaverk og má
með sanni segja að þar
með hafi bamabækur
komist á blað sem sér-
stök bókmenntagi'ein
hér á landi. í þeirri bók
beitti Silja pólitískri
mælistiku á bamabæk-
urnar og gæði þeirra.
Hún dregur „enga dul á
þá skoðun sína á hlut-
verki barnabóka að
þær eigi umfram allt að
vekja böm til umhugs-
unar og aðgerða, vera vekjandi og
hvetjandi, helst pólitískar og rót-
tækar“ (s. 15).
I þessu nýja greinasafni er beitt
ýmiskonar kenningum, vitnað í
marga erlenda sérfræðinga og
nokkra íslenska og viðmið þeirra,
sem gerir þetta greinasafn mjög
mikilvægt hjálpartæki þeim sem
vilja skoða barnabækur út frá bók-
menntafræðilegu sjónarmiði fremur
en út frá skemmtanagildi, hversu
læsilegur textinn er eða hvaða sögu
er verið að segja.
I þessu greinasafni á Silja sjálf
þrjár greinar. Sú fyrsta er ágrip af
sögu barnabókaritunar á Islandi þar
sem hún fjallar um bemskuminn-
ingar sem fyrsta vísi að bamabókum
sem síðan þróast út í sjálfstæðar
skáldsögur fyrir börn eftir 1930.
Skandinavíska bylgjan svokallaða
kom síðan eftir 1970 með sitt nýja
raunsæi og enn taka íslenskar
barnabækur stakkaskiptum. Ung-
lingabækur koma á markað á síðari
hluta 8. áratugarins og þær bestu
taka fyrir tilvistarkreppu unglinga á
milli barnæsku og fullorðinsára.
Þetta er fróðleg yfirsýn, vel skrifuð
og sýnir í hnotskum þróun íslenskr-
ar barnabókaritunar á þessari öld. I
NU í sumarbyrjun þegar lífið
vaknar og trén laufgast, sendir
Erlendur Jónsson frá sér ljóða-
bókina Vatnaspegil, þá sjöttu í
röðinni frá hans hendi frá árinu
1967 þegar frumraunin Skuggar
á torgi komu út. Erlendur hefur
fengist við flestar tegundir rit-
listar um dagana, ljóð jafnt sem
smásögur auk þess að skrifa bók-
menntagagnrýni, hressileg út-
varpsleikrit og bráðskemmtileg-
ar minnisgreinar um menn og
bækur. Þá er hann höfúndur ís-
lenskrar bókmenntasögu
1550-1950. Erlendur yrkir opin
ljóð og auðskilin en undir yfir-
borðinu leynast margræðar til-
finningar þegar betur er að gáð.
Vatnaspegill skiptist í þijá hluta.
Fyrsti hluti bókarinnar nefnist
Frá vorhimni til haustlita og þar
er kvæðið Dettifoss?
„Hver kafli bókarinnar er um
sérstakt efni og ég býst við því
að formið fylgi því að einhverju
leyti. Fyrsti kaflinn íjallar um
náttúruna og víðernin. Eg var
þrettán ára þegar ég kom fýrst,
að Dettifossi og þá var ég búinn
að lesa kvæði þjóðskáldanna Kri-
sljáns Jónssonar, Einars Bene-
diktssonar og Matthíasar
Jochumssonar. I vitundinni teng-
ist þetta allt hvað öðru. Maður sá
náttúnma ósjálfrátt að einhverju
leyti með augum þessara stór-
skálda.“
Annar hluti bókarinnar, Með-
lok greinarinnar birtir höfundur
lista yfir einkenni þess sem hún kall-
ar vandaðar barna- og unglingabæk-
ur annars vegar og afþreyingarsög-
ur hins vegar.
Raddir bai'nabókanna er önnur
grein Silju í þessari bók. Þar nýtir
hún kenningar Barbara Wall um ná-
lægð sögumanns við sögupersónur
sínar. Þar tekur hún fyrir dæmi úr
íslenskum barnabókum og gefur
sýnishom af texta til að skýra mál
sitt. Þriðja greiniri fjallar um trú og
siðferði í íslenskum barnabókum
sem er greining sem
tekur mið af kristilegu
siðferði, syndafalli og
fyrirgefningu og hvem-
ig þessi minni endur-
speglast í fimm íslensk-
um verðlaunabókum.
Að mínu mati er þetta
ein allra framlegasta
greining sem hefur ver-
ið gerð á íslenskum
barnabókum. Forsend-
ur greiningarinnar eru
skýrar, ákveðnar
spurningar era fram
settar og texti þessara
völdu bóka er metinn
út frá þessum spurn-
ingum.
Margrét Tryggvadóttir á tvær
greinar um myndabækur. Önnm'
greinin er yfirlit yfir útgáfu ís-
lenskra myndabóka frá því fyrsta
myndabókin kom út 1853, en þessi
bók er sennilega jafnframt fyrsta
fræðibókin sem út kom fyrir íslensk
börn. I þessari grein gefur hún yfii'-
sýn yfir helstu myndlistarmenn sem
hafa myndskreytt bækur fyrir börn
og þá sem hafa samið myndabækur.
Hin greinin ber heitið „Setið í kjölt-
unni“ og fjallar um myndabækur
sem bókmenntaform, greiningu
þeirra og sérstöðu íslenskra mynda-
bóka. I þessari grein skilgreinir
Margrét mismunandi tegundir
myndabóka og fjallar síðan um hvað
megi lesa út úr myndefninu, t.d.
hvaða skilaboð kápa, saurblöð og
sérhver hluti mjmdabókar hafi eða
eigi að hafa. Þetta er fróðleg um-
fjöllun og læsileg. Síðari hluti þess-
arar greinar fjallar um greiningu
myndabóka þar sem beitt er kenn-
ingum Williams Moebiusar og grein-
ingarlyklum hans. Þessi hluti er
tyrfinn og illlæsilegur vegna þess
hversu náið er reynt að þýða hug-
myndir og kenningar Moebiusar í
stað þess að umsegja þær og fella
inn í íslenskt mál. Sem dæmi um
hans gerðar og hann
verður að vera í senn fjarlægur
og nálægur. Unga fólkið sér oft-
ast í gegnum kennarann ef hann
reynir að Iátast! Þá verður
kennarinn að vera skáld! Hann
verður að hafa hugmyndaflug.
Það er uppörvandi að vera með
ungu fólki, sérstaklega þegar
árin taka að færast yfir. Unga
fólkið stendur á einhvern hátt
nær lífínu en við sem eldri erum,
það þekkir þjóðfélagið svo miklu
þennan tyrfna texta má nefna fyrir-
sögn sem ber heitið: Lyklar stað-
setningar, stærðar og smækkandi
endurbirtingar". Þarna er óís-
lenskulega að orði komist að ekki sé
meira sagt.
Jón Yngvi Jóhannsson greinir
myndabók Þorvaldar Þorsteinsson-
ar, „Skilaboðaskjóðuna", út frá hug-
myndafræði póstmódemismans.
Hann skoðar textann og myndirnar
og les bókina opnu fyrir opnu og
skoðar hvemig merking verður til.
Þessi umfjöllun er vel læsileg og
framleg greining og hann kemur
auga á margt sem óvant auga hefur
ekki náð að tileinka sér.
Þuríður Jóhannsdóttir skrifar
grein sem hún kallar „Ut fyrir borg-
arveggina" og fjallar um þjóðlegan
menningararf og sýn á íslenska
náttúru í fimm íslenskum unglinga-
bókum. Þetta er merkileg grein þar
sem Þuríður skoðar ýmiskonar
textatengsl og einkum þó sókn
barna- og unglingabókahöfunda í
dultrú, draugasögur, þjóðsögur og
annan séríslenskan menningararf,
og hvemig nútímahöfundar vinna úr
þessum tengslum.
Brynja Baldursdóttir og Helga
Kjaran skrifa um heim Sossu, sögu-
hetju úr bókum Magneu frá Kleif-
um. Þessi greinin er nákvæm um-
fjöllun um umhverfi sögunnar, per-
sónur, sögumann, stfl sögunnar og
önnur einkenni þar sem beitt er ná-
kvæmri greiningu á alla þætti sög-
unnar.
Eina greinin sem fjallar um er-
lendan höfund er grein Armanns
Jakobssonar um Enid Blyton, skrif-
uð í tilefni af aldarafmæli hennar.
Blyton hefur verið mjög fyrirferða-
mikil á íslenskum barnabókamark-
aði og hafa tugir bóka hennar verið
þýddir á íslensku. Greining Ár-
manns er fagleg og skörp og at-
hugasemdir oft spaugilega fram
settar, einkum þar sem hann fjallar
um kynjahlutverk í bókunum og
hvað er sæmandi fyrir bresk ung-
menni að mati þessa breska höfund-
ar.
I heild er þetta greinasafn vel
gert og þarft framlag til þessarar
bókmenntagreinai'. Þótt sumar
gi-einarnar hafi komið út áður, eins
og t.d. grein Silju um trú og siðferði,
er mjög hentugt að hafa allar þessar
greinar milli spjalda sem gerir þær
handhægar fyrir þá sem vilja feta út
á braut bókmenntalegrar greiningar
á innviðum íslenskra barnabóka.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Hannlærði ungur
orgelleik og kórstjórn hjá Magn-
úsi Einarssyni á Akureyri og var
kirkjuorganisti á Stað í Hrúta-
firði. Hann langaði að koma upp
kór sem gekk þó báglega vegna
fámennis og féll frá á góðum
aldri. Honum tókst ekki að
koma kórnum á legg, kom því
aldrei nokkurntíma almennilega
í verk. Fráfall hans var mér
mikil reynsla en ég reyndi að
harka þetta af mér. I Ijóðinu
Isafoldarkórinn
í Royal Albert Hali
Góðar við-
tökur við
heimsfrum-
flutningi
KOR Vídalínskirkju og Álftaneskór-
inn tóku þátt í heimsframflutningi í
Royal Albert Hall á Proms-tónleika-
röðinni í síðustu viku. Kórarnir
komu fram saman undir nafninu
Isafoldarkórinn og segir Jóhann
Baldvinsson, stjórnandi kóranna, þá
hafa fengið mjög góðar viðtökur.
Á þriðja hundrað manns söng á
tónleikunum og tók ísafoldarkórinn
þátt í heimsfrumflutningi á „African
Cathcart Concerto“ eftir Paul Hart
ásamt Kórfélagi Lundúna og barna-
kór. ,Afríkanska stykkið sem við
voram að æfa fékk alveg rífandi
góðar undirtektir," segir Jóhann,
„og mjög mikið var klappað fyrir
því.“
Að sögn Jóhanns var sungið fyrir
fullu húsi og segir hann það sér-
staka upplifun að hafa tekið þátt í
tónleikunum. Hann segir tónleikana
hafa einkennst af fjölbreytni, en að
hápunktur kvöldsins hafi þó vænt-
anlega verið lokalag kóranna,
„Pomp and Circumstance" eftir Ed-
ward Elgar. Þá veifuðu áhorfendur
breska fánanum og tóku undir með
kórunum á meðan blöðrur svifu nið-
ur úr loftinu.
Jóhann segir Isafoldarkórinn vera
ánægðan með þær viðtökur sem
hann fékk. „Við vorum búin að
leggja mikla vinnu í að æfa þetta og
læra og það stóðst allt mjög vel,“
segir Jóhann en kórarnir höfðu
mjög skamman tíma til að æfa fram-
flutninginn á „African Cathcart
Concerto".
--------------
Sýningum
lýkur
Gallerí Ingólfsstræti 8
SÝNINGU Finnboga Péturssonar
lýkur sunnudaginn 13. júní. Á sýn-
ingunni fæst Finnbogi við grann-
form hljóðbylgjunnar. Verk hans
eru unnin með stemmningu rýmis-
ins í huga og notar hann hátalara,
álplötur og rafmagn.
Sýningin er opin fimmtudaga til
sunnudaga kl. 14-18.
hverf ég aftur til bernskunnar
og reyni að sjá þetta eins og ég
sá hlutina þá, en að hinu leytinu
horfa á atburðinn með árin að
baki. I kjölfar þessa var afar-
mikil röskun á mínum högum!
Eg varð að hverfa úr átthögum
mínum og átti ekki þangað aft-
urkvæmt þannig að þetta er hill-
ingaland bernskunnar sem mað-
ur horfir þarna á og einnig
endalok þess æviskeiðs í raun og
veru. Lífið er hart! Það gildir
líka um skáldskapinn. Hann er
ekki alltaf metinn eftir gæðum,
það er svo margt fleira sem
horft er til. Tíðarandinn er
harðstjóri! Mér hefur alltaf ver-
ið óljúft að lúta honum fremur
en öðrum harðstjórum."
Dettifoss
Þú stendur á grjóti gráu.
Elfurin þunga sem hrapar hrapar
niður í gljúfrið mikla
sogar þig til sín.
Þúvonar
að þessi táraflaumur tröllsins
beri drauma þína og yfirsjónir
til hafs,
að þetta stundaglas ísaldarinnar
feli í djúpinu kalda
daga þína
og nætur.
Nei, straumiðan blekkir!
Máríuerla á steini
veifar stélinu og vekur þig
til lífsins.
bók-
um
A
Silja
Aðalsteinsdóttir
Vonin speglast
í djúpinu bláa
an kennarinn svaf,
geymir gráglettinn
og gamansaman
kveðskap um kenn-
arastarfið. Ymsir
gætu þó misskilið tit-
ilinn!
„Eg er búinn að
kenna í 44 ár og mér
hefur aldrei leiðst að
kenna, þvert á móti,
en skólinn er erfíður
vinnustaður og betra
að halda sér vakandi!
Þarna er ungt fólk á
mótunarskeiði og
kennarinn finnur að
miklar kröfur eru til
Erlendur
Jónsson
betur. Ef ég þekki
þessa borg núna, þá
þekki ég hana í gegn-
um ritgerðir nem-
enda minna.“
Lokahlutinn nefn-
ist Sólstöður yfir
Staðarkirkjugarði, og
er í rauninni eitt
langt ljóð um Jón í
Geithól, líf hans og
dauða. Þegar hann
fellur frá heldur org-
el vindanna áfram að
hljóma undir hlíðum
Tröllakirkju.
„Ljóðið er ort í
minningu föður míns.