Morgunblaðið - 09.06.1999, Blaðsíða 34

>34 MIÐVIKUDAGUR 9. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Þekkingin er til,
notaðu hana
á sjálfan þig
UNDANFARIÐ hafa birst grein-
ar undir merkjum Hjartaverndar
og Hjarta- og æðasjúkdómafélags
íslenskra lækna þar sem það
nýjasta á sviði hjartasjúkdóma hef-
ur verið kynnt. Alþjóðlegar rann-
^ sóknir Hjartaverndar og íslenskra
lækna hafa skilað sér í
aukinni þekkingu á
sjúkdómnum sem aftur
skila sér í árangursrík-
ari meðferðum og
markvissari forvörn-
um. Margir áhættu-
þættir hjarta- og æða-
sjúkdóma eru þekktir.
Almenn vitneskja á
áhættuþáttum hjarta-
og æðasjúkdóma er
góð. Hvatningu til heil-
brigðara lífernis má
fínna víða: Stundið lík-
amsrækt, drekldð
meira vatn - gott
hjarta er gulli betra.
Ekki er nóg að
þekkja, einnig verður
að tileinka sér. Hvert mannsbam í
landinu veit að tóbak er heilsunni
hættulegt, samt er enn stór hluti
þjóðarinnar sem reykir. Allir vita að
fituminna fæði, fiskneysla, ávextir
og grófmeti er hollara en feitt kjöt
9g sælgæti. Þrátt fyrir það neyta
Islendingar langmest af sykri og
gosi á Norðurlöndunum. Við ætlum
jú flest okkar að lifa heilbrigðara lífí
en bara seinna. Margir taka ekki af
tfekarið fyrr en þeir lenda í því.
Margir breyta um lífsstíl eftir að
þeir fá hjartaáfall. Á þeim tíma-
punkti er ekkert val. Til að lifa af
verður að breyta um lífsstíl. Viljum
við ekki ákveða sjálf hvenær við
ætlum að breyta um lífsstíl frekar
en að örlögin grípi innl og ákveði
fyrir mann? Veldu sjálfur að stunda
heilbrigt líferni. Til eru margar leið-
ir sem gera okkur það auðveldara.
Námskeið fyrir reykingafólk til að
hætta reykingum, ýmis líkamsrækt-
artilboð o.fl. Forvörnin gegn hjarta-
og æðasjúkdómum hefst hjá þér, en
heilbrigðisyfirvöld verða að vera
þátttakendur í formi fræðslu, stuðn-
ings og öflugri heilbrigðisþjónustu.
•K Taktu ákvörðun, ég ætla að.
Vertu raunhæfur, hafðu markmiðin
þannig að þú gefíst ekki upp. Algjör
umbylting á lífsstíl er líklegri til að
falla um sjálfa sig heldur en að taka
eitt skref í einu og stefna á árangur
til langframa. Rannsóknir hafa sýnt
að manneskja sem fer í hjartaað-
gerð og breytir um lífsstíl er í minni
hættu að fá aftur hjartaáfall. Sömu
rök má nota um þá heilbrigðu sem
ekki hafa fengið fyrir hjartað. Mun
líklegra er að hún sleppi ef hún beit-
ir virkum forvömum. Ekki eru til
nein örugg próf sem segja til um
hverjir munu fá fyrir hjartað og
hverjir ekki. Því verðum við öll að
vera á verði.
‘ Margir áhættuþættir eru þess
eðlis að einstaklingurinn sjálfur fær
ekki við ráðið. Dæmi um þá eru
erfðir, aldur og kyn. Þættir sem við
getum aftur á móti haft áhrif á og
því enn mikilvægara að huga að eru
m.a. reykingar, hækkaður blóð-
þrýstingur, streita og magn kól-
esteróls í blóði.
Almennar ráðleggingar Hjarta-
vemdar eru: Reykið ekki, gætið að
mataræði, forðist aukakflóin, stund-
ið reglulega líkamsþjálfun og hreyf-
ingu. Eftir 40 ára aldur
látið fylgjast með blóð-
þrýstingi, blóðfítu og
blóðsykri og fyrr ef til-
efni gefur til. Þetta er
viðamikið verkefni.
Lífstíðarverkefni.
Frísku fólki finnst ef til
vill óþarfi að láta fylgj-
ast reglulega með sér.
Reynslan hefur sýnt að
á fyrstu stigum sjúk-
dómsins koma einkenni
ekki endilega fram.
Fólk getur verið með
vægt hækkaðan blóð-
þrýsting án nokkurra
einkenna og gengur því
með aukið álag á æða-
kerfið án þess að vita
af því. Sama má segja um vægt
hækkaðan blóðsykur og brenglun á
blóðfitu. Miklu auðveldara er að
Hjartasjúkdómar
*
I sameiningu geta
tæknin og framlag
hvers einstaklings, seg-
-j
ir Astrós Sverrisdóttir,
verið öflug í baráttunni
gegn hjarta- og
æðasjúkdómum.
grípa inn í á meðan hlutirnir em
enn á vægu stigi. Aukabónus íylgir
með eins og betri andleg líðan, betri
svefn og aukin hreyfing er talin m.a.
fyrirbyggjandi gegn beinþynningu.
Mikilvægast er að reyna koma í veg
fyrir að fá sjúkdóminn því við emm
alltaf betur sett ef við fáum hann
ekki. Reglulegt eftirlit þarf ekki að
vera flókið í framkvæmd. Hægt er
að láta mæla blóðþrýsting, blóðfitu
og blóðsykur hjá heimilislækni.
Sum apótek bjóða upp á blóðþrýst-
ingsmælingar. Ef ekkert finnst at-
hugavert er það hið besta mál, þá er
það staðfest.
Tækninni fleygir fram á þessu
sviði, aukin þekking skilar sér í
bættri meðferð og betri horfum. I
sameiningu geta tæknin og framlag
hvers einstaklings verið öflug í bar-
áttunni gegn hjarta- og æðasjúk-
dómum. Við megum þó ekki gleyma
því að alltaf verða til einstaklingar
sem fá alvarlega hjarta- og æða-
sjúkdóma þrátt fyrir heilsusamlegt
lífemi. Hlutverk starfsemi Hjarta-
vemdar í formi rannsókna og
fræðslu lýkur aldrei. Það er ósk
okkar að greinaskrifín undanfarið
hafi komið að góðum notum.
Að lokum: Þekkingin er til, not-
aðu hana á sjálfan þig.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
og st&rfar sem fræðslufulltrúi hjá
Hjartavernd.
Ástrós
Sverrisdóttir
UMRÆÐAN
Jafnrétti
til náms?
Á DÖGUNUM
vöktu leikskólakenn-
arar athygli forseta
Islands á því að böm
hæfu skólagöngu áður
en þau byrjuðu I
grunnskóla, - leik-
skólinn væri fyrsta
skólastigið. Mennta-
málaráðuneytið gaf
nýverið út námskrá
fyrir leikskóla líkt og
grannskóla og fram-
haldsskóla og er það I
fyrsta sinn sem mörk-
uð er sérstök skóla-
stefna fyrir þetta
skólastig. Og fannst
víst mörgum kominn
tími til enda er þessum þremur
skólastigum ætlað svipað hlutverk
og sett hliðstæð markmið.
Leikskólanám
Sveitarstj órnarmenn
verða að upplýsa kjós-
endur um það, segir
Pétur Már Olafsson,
hversu lengi þeir
hyggjast rukka for-
eldra um nær eina
milljón króna fyrir
að hafa barn í skóla
í fjögur ár.
Á þriðja hundrað
þúsund á ári
Þótt þessi skólastig
eigi lögum samkvæmt
að uppfylla sambæri-
leg markmið og stuðla
beri að samfellu í
starfi leik- og grunn-
skóla er nokkur mun-
ur á þeim. Öllum börn-
um er skylt að sækja
grunnskóla en ekki
leik- og framhalds-
skóla. I grann- og
framhaldsskóla era
ekki innheimt skóla-
gjöld en foreldrar
greiða hins . vegar
veralegar fjárhæðir á ári hverju í
leikskólagjöld. I Kópavogi og
Reykjavík eru gjöldin tæplega
20.000 krónur á mánuði fyrir börn
hjóna eða sambýlisfólks I átta tíma
á dag eða á þriðja hundrað þúsund
krónur á ári.
Skólagjöld líka
í framhaldsskóla?
Hér er ýmislegt að athuga.
Hvaða rök liggja að baki því að
innheimta skólagjöld I leikskól-
um þegar það þykir stríða gegn
jafnrétti þegnanna að gera það á
öðrum skólastigum? Er kannski
réttlætanlegt að innheimta svip-
uð gjöld I framhaldsskólum og
leikskólum? í sveitarfélögum þar
sem ekki er unnt að anna eftir-
spurn eftir leikskólarýmum
greiða foreldrar barna sem eru
með börn sín hjá dagmæðrum að
Pétur Már
Ólafsson
Að fiska
réttlæti!
ALLT frá 15. maí
1990 hefir það verið
augljós ásetningur
stjórnvalda að útrýma
I áföngum smáútgerð
á íslandi. Smáútgerð-
armenn hafa verið
eins og auðmjúkur
hænuhópur undir
stjórn hins svonefnda
foringja í Landssam-
bandi smábátaeig-
enda. Á átakafundi I
október 1995 bar til-
laga mín um aflatopp
á bát sigur úr býtum
með 27 atkvæðum
gegn 21. Frétt Morg-
unblaðsins frá þeim
tíma var „Fylgjandi aflatoppi á
móti framsali aflaheimilda". For-
inginn var endurkjörinn á fundi
þessum. Síðan þetta var hefir mik-
ið vatn rannið til sjávar og merki-
legir hlutir gerst svo sem hrun
smábátaútgerðar á landsbyggð-
inni. Foringjar Landssambands
smábátaeigenda bera ábyrgðina,
hina léttvægu. Eg hefi eytt mikl-
um tíma I það að finna smáútgerð-
inni varanlegt vinnuplan, I
aflatoppstillögu minni. Þegar dag-
ar smábáta voru færðir niður I 26
úr 84 I júní 1996 ákvað ég að taka
Dilbert á Netinu
ysömbl.is
_ALLTA/= £ITTH\SAÐ HÝTT
við skattfrjálsum styrk
til að hverfa úr útgerð
en fleirum en mér var
sagt að um skattfrjáls-
an styrk væri að ræða.
Ég ætlaði ekki að
hætta að gutla á sjó
því bátlaus finnst mér
ég ekki vera lifandi.
Eg ákvað að taka
þessu tilboði Þróunar-
sjóðs um skattfrjálsan
styrk til þess að hætta
útgerð og hverfa með
bát minn til Noregs
meðan kvótakerfið
rúllaði yfir, sem það er
nú að gera.
Þegar mér hins veg-
ar varð það ljóst að ég hafði verið
blekktur eins og fleiri menn, af Jó-
hönnu Halldórsdóttur, lögmanni
Þróunarsjóðs, varðandi skattfrelsi
af fyrmefndum styrk, mótmælti
ég m.a. með því að róa fimm róðra
Kvótinn
Bátlaus, segir Garðar
Björgvinsson, fannst
mér ég ekki
vera lifandi.
á sjó en áður en til þess kom hafði
ég óskað eftir því að fá að greiða til
baka styrkinn sem ekki reyndist
skattfrjáls, samkvæmt túlkun
skattayfirvalda, en lögmaður Þró-
unarsjóðs hafði lofað.
Því erindi var hafnað og ekki
hægt að ná tali af sjávarútvegsráð-
herra þáverandi, Þorsteini Páls-
syni, sem einnig var æðsti maður
Þróunarsjóðs, sem og ráðherra
Garðar
Björgvinsson
jafnaði hærri gjöld en fyrir leik-
skóla. I Kópavogi munar þar um
100.000 krónum á ári. Hvaða rök
liggja að baki því? Börnin fá
vissulega fyrirmyndarþjónustu
hjá dagmæðrum en njóta þá ekki
skólagöngu til jafns við aðra eins
og þeim ber lögum samkvæmt.
(Sveitarfélögum „er skylt að hafa
forustu um að tryggja börnum
dvöl I góðum leikskóla," segir I
lögum). Og nú, þegar á að koma á
námskrá I leikskólum, spyr mað-
ur sig: Hvernig á að tryggja
börnum, sem ekki komast þar
inn, hliðstæða kennslu? Eiga þau
áfram að greiða hærri gjöld fyrir
að eiga ekki sömu möguleika og
jafnaldrar þeirra til náms?
S veitarstj órnar menn
verða að svara
Ljóst er að það mun kosta sveit-
arfélög nokkur fjárátlát að fella
niður skólagjöld í leikskóla en þó
ber að taka fram að ekki er óeðli-
legt að foreldrar gi’eiði fyrir gæslu
hluta úr degi á leikskólum, líkt og
gert er í dægradvöl grannskól-
anna, auk fæðiskostnaðar. Ég
minni líka á að það þótti ábyrgðar-
leysi á sínum tíma að ætla að
hleypa öllum börnum I skóla án
skólagjalda og sagt að bókvitið
yrði ekki í askana látið.
Sveitarstjórnarmenn verða að
upplýsa kjósendur um það hversu
lengi þeir hyggjast rakka foreldra
um nær eina milljón króna fyrir að
hafa bam I skóla í fjögur ár. Þeir
þurfa líka að rökstyðja af hverju
foreldram barna utan leikskóla
ber að greiða hærri gjöld fyrir að
hafa ekki aðgang að sömu mennt-
un og jafnaldrar barna þeirra. Og
á endanum verða þeir að svara því
hvort þetta samrýmist hugsjóninni
um jafnrétti til náms.
Höfundur er bókmenntafræðingur
málaflokksins. Til allrar hamingju
hefur Hæstiréttur nú staðfest að
sektarákvæði fiskveiðilaga stand-
ist ekki í öllum tilvikum og lækkað
sektarákvæði, sem greinilega eiga
við útgerðir með milljónaveltu,
enda meiningin að smáútgerðar-
menn lentu ekki í lögum þessum
þar sem þeim hefði öllum verið út-
rýmt á einhvern handa máta.
Svo má lengi brýna deigt járn að
bíti og félagar mínir höfðu lýst því
yfir við mig að þeir skyldu nú róa
ef ég bryti ísinn, þ.e. gerðist lög-
brjótur, á hinum miklu ólögum
sem fiskveiðstjórnunarlögin era.
Ég hætti eftir fimm róðra, þar sem
ekki bólaði á fleiram I kjölfarið, og
tek vissulega afleiðingum gjörða
minna með fímmtíu dögum af ævi
minni bak við lokaða múra. Að því
loknu mun ég án efa halda áfram
að berjast fyrir breytingum á því
kerfi sem er að leiða þjóðina á helj-
arþröm til sjávar og sveita, þar
sem aðalatvinnugreinin gengur
kaupum og sölum með framsali
aflaheimilda og verkalýðsfélögin
sitja þegjandi hjá þegar vinnandi
fólk missir lifibrauðið og verðgildi
heimila sinna. En lífeyrissjóðirnir
era þátttakendur í þessum hrá-
skinnsleik með hlutabréfafjárfest-
ingu I útgerðarfyrirtækjunum sem
aðeins flytja úr landi nær óunnið
hráefni I stað þess að byggja upp
verðmætari vinnslu afurða og
fasta atvinnu í landi, atvinnu sem
skapar stöðugleika. Öflug útgerð
smábáta með náttúravænum veið-
arfæram gæti hins vegar gefið ís-
landi farmiða inn I framtíðina,
hefðu menn vit á að hampa þvi I
tíma, en til þess þarf að breyta um
stefnu og það strax.
Það gerist ekki nema núverandi
stjórnvöld sópi undan teppinu að-
gerðum í anda mannréttinda og
frelsis til handa öllum, ekki aðeins
fámennum hópi þeirra er hafa
fengið aðgang að auðlindinni á silf-
urfati sökum mistaka I lagasmíði.
Höfundur er bdtasmiður og útgerð-
a rmaður.