Morgunblaðið - 01.07.1999, Blaðsíða 52

52 FIMMTUDAGUR 1. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Neptiskörfur
/*• ^ ~ Bæði 2ja og
v^BWmanna
Skólavörðustíg 21a ■‘V;
101 Reykjavík
Sími/fax 552 1220 i
Málskripi hrossa
ræktarmanna
ÞRIÐJUDAGINN
15. júní 1999 birtist í
Bændablaðinu athyglis-
verð grein undir yfir-
skriftinni: Frjósemi ís-
lenska hrossastofnsins
eftir tvo nafngreinda
lærdómsmenn í hrossa-
rækt þá Hörð Krist-
jánsson Ph. D. og Björn
Steinbjömsson DVM.
Ekki er ég svo vel að
mér að ég viti hvað
þessi tilgreinda skamm-
stöfun þýðir en tel víst
að þar sé um lærdóms-
stig þeirra að ræða.
Umrædd grein er
sjálf athyglisverð vegna
fræðilegrar umfjöllunar
um háttsemi og getu graðhesta, en
það vakti ekki sérstaka athygli
mína heldur afbrigðileg notkun ís-
lenskt máls hjá greinarhöfundum.
Eg hefi umgengist hross á langri
æfi og tel mig þekkja allvel hátt-
erni þeirra allt frá því að þau í
uppvexti gengu frjáls í högum,
bæði í heimalöndum og víðemi af-
réttalanda og einnig hvernig þau
svo tóku tamningu, með misjöfnu
móti, eftir upplagi hvers og eins.
Fram á fullorðins ár þekkti ég
háttsemi graðhesta er héldu stóði
heimilisins saman og vörðu það
fyrir öðrum hestum. Á þessu
byggðist m.a. að til urðu athyglis-
verð kyn hrossa sem kennd voru
við ákveðnar jarðir eða jafnvel
bændur en út í það skal ekki nánar
farið þótt freistandi væri en þarna
var um nokkuð frjálst náttúruúr-
val að ræða. En víkjum nánar að
málfari
öllum er tamt er talað er um ótam-
in hross á öllum aldri og af báðum
kynjum sbr, stóðhryssa (stóðmeri).
Með öðrum orðum að eftir að
hrossin em tamin eru þau ekki
lengur stóðhross. En að heyra tal-
að um stóðin en ekki stóð er nýtt í
íslensku máli og þar sé einungis
átt við hryssur hjá graðhesti er
óskiljanlegt og slæmt illgresi í ís-
lensku máli, en að tala um stærð
stóðanna og þar átt við hvað séu
margar hryssur hjá hverjum stóð-
hesti er nánast óskiljanlegt nema
eftir að lengra er haldið og fram
kemur að greinarhöfundum verður
það á að nota hið viðurkennda og
skiljanlega orð hryssa og að það
hafi verið þetta margar hryssur
hjá graðhesti, en ekki þetta stórt
stóð.
Það er í rauninni óskUjanlegt
hvað kemur umræddum greinar-
höfundum tU þess að hafna viður-
kenndri málvenju og nota í staðinn
klaufaleg nýyrði sem enganveginn
falla að íslensku máli. Ég lít þetta
svo alvarlegum augum að það sé
neðan við virðingu hins ágæta
Bændablaðs að birta umrædda rit-
gerð, ekki fyrir efni hennar heldur
vegna ósæmilegs málfars sem ekki
má festa rætur í móðurmáli okkar.
Því miður er þetta ekki í fyrsta
sinn sem „lærdómsmenn“ okkar í
hrossarækt eru staðnir að því að
klúðra íslensku máli sbr. útlegg-
inguna á orðinu prúðleiki í dómsat-
riðum kynbótahrossa. Höfundar
þess munu vera tveir fyrrverandi
hrossaræktarráðunautar Búnaðar-
félags íslands (nú Bændasamtaka
Islands) þeh- Þorkell Bjarnason og
Kristinn Hugason og merkir að
hrossið hafi mikið fax og tagl. I því
einu á að felast prúðleiki hrossa og
eftir þeim skilningi á að gefa
hrossinu einkunn!!!
Hér skal að lokum varpað fram
spurningu: Eru nokkur dæmi þess
að það nægi mönnum að láta hár
sitt eða skegg vaxa ósnyrt til þess
að verða og kallast prúðmenni? Ég
hygg að þess finnist engin dæmi og
þá ekki heldur að notað hafi verið
orðið stóðin í stað ótiltekins fjölda
hryssna eða stóðmera svo notað sé
ljótara mál, sem þó allir skilja.
gremarmnar
og tökum dæmi: I
kafla sem ber yfir-
skriftina Frjósemi og
stærð stóðanna er eft-
irfarandi í upphafi
kaflans: „Eina breyt-
an sem við sáum að
hafði veruleg áhrif á
frjósemina var stærð
stóðanna“. Síðar í
sama kafla segir:
,Áhrif stóðstærðar á
árangur má einnig
skoða á annan hátt
með því að athuga
samsetningu stóða
þar sem fyljun gekk
best annarsvegar og
verst. hinsvegar“. I
framhaldi þessara tilfærðu orða er
svo talað um að þetta og þetta
margar hryssur hafi verið hjá
Netfang:
blanco@itn.is
Klapparstíg 44
Sími 562 3614
www.blonco.ehf.is
Grímur
Gíslason
Það er óskiljanlegt
hvað kemur umrædd
um greinarhöfundum
til þess að hafna
viðurkenndri málvenju,
segir Grímur Gíslason,
og nota í staðinn
klaufaleg nýyrði sem
engan veginn falla að
íslensku máli,
hverjum graðhesti og hvaða áhrif
það hafí haft á fyljun hryssnanna
og þar er talað mál sem flestir
hljóta að skilja. En hvaðan fá
greinarhöfundar orðið breytan,
eða er það kannski prentvilla?
I Orðabók Menningarsjóðs sem
út kom árið 1988, á bls. 971, er út-
legging á orðinu stóð: ótamin
hross í haga, á fjalli o.s.frv. og á
næstu blaðsíðu: stóð-hestur, ógelt-
ur hestur í stóði, graðfoli. Og það
er talað um stóðhross, hesta eða
hryssur.
Orðabókin notar þarna mál sem
Höfundur er fyrrvernndi bóndi.
Voyager LX
kerra m/bakka
og svuntu
WíTH L1POSOMF.S
OrvaUcí er
f\jáokkur
tncreases
skin dastlcity

SfÁftt HUO
■YOIOS Jtj
ileiki
mar
Vinsælu sænsku
N. KWA garð-
\ húsgögnin eru
\ komin aftur.
Málfar
Ármúla 8-108 Reykjavík
NIVEÁ BODY FIRMING
LOTION ER NÝTT RAKAKREM
SEM ER hROAÐ Tl L AÐ AUKA
STINNLEIKA HÚÐARINNAR