Morgunblaðið - 15.07.1999, Qupperneq 42

42 FIMMTUDAGUR 15. JÚLÍ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Tækni og
skynsemi
„Ertþú ekki einn afþessum strákum?
-Hvaða strákum?
-Þessum alvöru strákum, þú veist, þessum
strákum sem hafa kunnáttu.
-Kunnáttu?“
Six Days Seven Nights.
Er hægt að halda því
fram, svo nokkurt
vit sé í, að heilbrigð
skynsemi sé fólgin
í einhverju öðru en
tæknilegri rökvísi? í bókinni
Umhverfing (Háskólaútgáfan,
1998) spyr Páll Skúlason heim-
spekingur, og rektor Háskóla
íslands, þeirrar spurningar,
hvort „tæknitrúin [sé] ekki ein-
faldlega rödd heilbrigðrar skyn-
semi á okkar dögum,“ (bls. 23).
Líklega þykir flestum svarið
blasa við, en sennilega eru þeir
sem segja já jafn margir og þeir
sem segja nei. Finnst þó öllum
þeirra svar augljóslega hið
UIRUnDE rétta. Það, að
VlUnUnr ekki sé á end-
Eftir Kristján G. anum til ein-
Arngrímsson falt svar við
spurningunni,
bendir til þess að hún geti orðið
uppspretta einhverra hugsana
sem eru þess virði að maður
hugsi þær.
Páll heldur því fram, að skyn-
semin sé ekki smættanleg í
tæknilega rökvísi, og reyni
maður slíkt kasti maður fyrir
róða mikilvægum þáttum skyn-
seminnar, þar sem séu bókvísi
og siðvit. Sá algengi misskiln-
ingur, að gera greinarmun á
skynsemi og tilfinningum,
stafar sennilega líka af því, að
skynsemin er talin felast í
tækniviti eingöngu, og segja má
að tilfinningar séu sannarlega
ekki þáttur í tækilegri rökvísi.
En ekki er þar með sagt að þær
séu óskynsamlegar.
Sá hugsunarháttur, að skyn-
semi sé eingöngu tæknileg rök-
vísi, hefur verið nefndur tækni-
hyggja. Eins og Páll bendir á
felur andstaða við tæknihyggju
ekki í sér andstöðu við tækni og
tæknilegar lausnir. „Tækni-
hyggja og beiting tækninnar í
einstökum tilvikum er tvennt
ólíkt,“ (bls. 97).
Tæknihyggja er trúarleg af-
staða til tækninnar; sú sannfær-
ing, að á endanum séu til tækni-
legar lausnir á öllum vanda sem
kann að koma upp. Rétt eins og
menn á miðöldum litu í kringum
sig og sáu merki um mátt Guðs
alls staðar lítur nútímamaður-
inn í kringum sig og sér merki
um mátt tækninnar alls staðar,
kannsi meira að segja í þeirri
staðreynd að hann sjálfur skuli
vera lifandi en ekki dauður.
Þeir sem agnúast út í tækni-
hyggjuna eru því ekki að and-
mæla tækni og tækniframförum
heldur eru þeir að andmæla því
hvernig farið er að hugsa um og
skilja tæknina. Líklega yrðu fá-
ir til að andmæla því, að tækni-
framfarir hafi umbylt lífsskil-
yrðum okkar til hins betra. Það
er bara þessi trúarlega afstaða
til tækninnar sem vekur grun-
semdir.
Páll heldur fram „því gamal-
dags viðhorfi að tæknin sé safn
aðferða og leiða, safn af tækjum
sem hafa þann tilgang að hjálpa
okkur að koma okkur fyrir á
jörðinni, en ekki uppspretta
allrar merkingar og tilgangs í
lífinu,“ (bls. 98).
í þessu gamaldags viðhorfi,
sem rekja má alla leið til Forn-
grikkja, er fólgin sú trú, að
mennirnir stjómi tækninni, en
það séu ekki tæknileg gildi sem
ráði ferðinni í mannheimum,
eins og stundum virðist vera
orðin raunin nú. Páll nefnir
greinarmuninn á tækni og vís-
indum, og það bregður nokkru
ljósi á skilning Páls á tækninni:
„Tæknin snýst um skilning á
því hvernig við framkvæmum
hluti, en vísindin snúast um
skilning á þvi hvernig hlutirnir
eru.“
Tæknin snýst um hvernig
maður gerir eitthvað - það að
kunna eitthvað. Hún er upp-
spretta möguleikans á fram-
kvæmdum, en til hennar er ekki
hægt að sækja merkingu, eða
tilgang. Þetta þekkir maður ein-
faldlega af eigin reynslu. Þótt
maður geti gert eitthvað kann
manni að vera fullkomlega hulið
til hvers maður ætti að gera
það.
Páll skipar sér í flokk þeirra
sem andæva alvaldi tækninnar í
mannlífinu, og segir að tæknin
verði í rauninni aldrei allsráð-
andi, þótt manni kunni að virð-
ast að svo sé. Það sem ráði á
endanum úrslitum sé það, að
mannleg samskipti séu ekki og
verði aldrei algerlega tæknileg.
Það virðist mikið til í þessu hjá
Páli. Grundvallarforsenda og
megintilgangur mannlífsins er
ekki tæknilegur; maður skilur
hann með tilfinningum á borð
við sorg og ást. Tæknilega rök-
vís ást, eða sorg, er þversögn.
Eða hvað? Ást varðar sam-
skipti fólks, hin nánustu sem
möguleg eru. Og samskipti eru
framkvæmd. Að eignast barn er
spurning um framkvæmd
ákveðinna athafna. Af þessu
mætti draga þá ályktun að það
krefjist í rauninni fyrst og
fremst tæknikunnáttu að eign-
ast barn. Maður (og annar)
framkvæmir ákveðnar athafnir,
og þær athafnir verður að
kunna til að nýtt líf kvikni (svo
ekki sé nú minnst á tækni-
frjóvganir), og allt tal um að
barn sé afkvæmi ástar er sam-
kvæmt þessu bara rómantískt
bull.
Að vera ástfanginn felst
meðal annars í ákveðinni fram-
komu í samskiptum við þann
sem maður elskar, og þessa
framkomu þarf maður að
kunna. Félags- og sálfræðingar
gera ítrekaðar tilraunir til að
auðvelda fólki þessi mikilvægu
samskipti og það gera þeir með
því að skilja samskiptin sem
tæknilegt ferli; maður þarf að
„kunna“ að elska í sama skiln-
ingi og maður „kann“ að keyra
bíl. Það er hin svonefnda sam-
skiptatækni. Og að vera sorg-
mæddur er líka orðið að tækni-
legu ferli.
Hafi maður ekki kunnáttu til
að hafa samskipti við fólk virð-
ist vera um tvennt að ræða hér
á íslandi: Maður getur annað-
hvort farið á samskiptatækni-
námskeið eða á fyllirí. Nú eða
þá að maður getur flúið land.
HULDA
DAVÍÐSSON
+ Hulda Davíðs-
son fæddist í
Hafnarfirði 9. max
1913. Hún lést f
Reykjavík 2. júlí
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Ólafur Davíðsson
stórkaupmaður, f.
7.10. 1886, d. 11.12.
1969, og Jóhanna
Davíðsson Iistmál-
ari, f. 3.12. 1888, d.
10.7. 1966. Systir
Huldu var Elín Da-
víðsson, f. 24. júlí
1920, d. 8. janúar 1971.
Hulda giftist Erlingi Þorsteins-
syni lækni, f. 19. ágúst 1911.
Hann er sonur Þorsteins Erl-
Fráfall Huldu bar nokkuð brátt
að höndum þó allir vissu að hún
gekk ekki heil til skógar síðasta ár-
ið. Hulda var vel greind kona með
mikla andlega reisn þrátt fyrir há-
an aldur. Hún mat það meir að
vera með fjölskyldu sinni, barna-
börnum og langömmubörnum, en
eltast við færibönd og biðlista heil-
brigðiskerfisins sem hvort eð er
engu bjargar í hinni síðustu hólm-
göngu sem hver einstakur þarf að
heyja á sínu skapadægri.
Hulda var kona sem mundi tím-
ana tvenna. Hún var ein af fyrstu
hárgreiðslumeisturum landsins, en
hætti þeirri iðn þegar hún giftist
og fluttist til Danmerkur með
manni sínum sem þangað fór til
sémáms í læknisfræði. Sú för kost-
aði að þau hjónin lokuðust inni í
Danmörku öll stríðsárin 1938-1945.
Hernám Þjóðverja hafði í för með
sér mikinn skort á almennum
nauðsynjum, bæði mat og fatnaði,
og oft þurfti Hulda að leggja nótt
við dag til að vinna úr mat og
breyta gömlum fötum sem enginn
mundi líta við í dag, en svona var
lífið í „vemdarríkjum" Hitlers sál-
uga.
Þegar heim var komið var Island
gerbreytt. Breska og bandaríska
hemámsliðinu hafði loksins tekist
að rífa Islendinga nauðuga úr þeim
miðaldaheimi sem flestir þeirra
höfðu lifað í og neitað að yfirgefa.
En þegar hemámsliðið fór dróst
atvinna saman svo eftir her-
námskreppuna í Danmörku tók við
eftirstríðskreppan hér og varla
hafði henni létt þegar yfir reið
skilnaður þeirra hjóna.
Frá þeim degi lifði Hulda fyrir
dóttur sína Asthildi og barnaböm-
in og síðar börnin þeima,
langömmubömin hennar. Hún
dvaldi oft langdvölum á heimili
okkar Asthildar og ég á henni
óendanlega margt að þakka frá
þeim tíma. Síðasta árið sem Ást-
hildur lifði var hún ómetanleg stoð
og stytta sem aldrei brást. Við fjöl-
skylda hennar öll munum sakna
„ömsu“ mikið, en nú hefur hún
sameinast Ásthildi sinni og við
vissum öll að innst inni hlakkaði
hún til þess dags. Blessuð sé minn-
ing hennar.
Jónas Elíasson.
Fátt var skemmtilegra en að láta
hugann reika kvöldstund með
ömmu. Samræðurnar fóru um
heima og geima. Skemmtileg bók,
sem amma var nýbúin að lesa, gat
verið upphitun fyrh- sniðuga mat-
aruppskrift sem henni hafði dottið í
hug og hún hvatti okkur til að
prófa áður en talið leiddist að
erfðabreyttum matvælum eða öðr-
um atburðum líðandi stundar. Þeg-
ar svo bar undir fannst henni við
full tortryggin í garð nýjustu tækni
og vísinda. Bjartsýni og trú á fram-
tíðina var henni í blóð borið. Amma
naut sín hvergi betur en í krefjandi
samræðum um möguleika morgun-
dagsins og við nutum til fulls frum-
leikans og framsýninnar sem ein-
kenndi hana svo mjög.
ingssonar skálds og
Guðrúnar Erlings.
Dóttir þeirra var
Ásthildur Erlings-
dóttir, f. 17.3. 1938,
d. 22.11. 1993.
Hulda og Erlingur
slitu samvistum
1962. Ásthildur
giftist Jónasi EIí-
assyni prófessor 19.
ágúst 1961. Börn
þeirra ern Helga
Guðrún stjórnmála-
fræðingur og Erl-
ingur Elías verk-
fræðingur.
Útför Huldu fer fram frá Frí-
kirkjunni í Hafnarfírði í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
Skemmtilegast þótti okkur hins
vegar að tala um liðna tíma; fá
ömmu til að segja okkur frá ótrú-
lega viðburðaríkri ævi sinni. Arun-
um sem hún bjó í Danmörku, en
þau spönnuðu m.a. síðari heims-
styrjöldina og þýsku hersetuna.
Bandarísku bíómyndirnar urðu að
hjómi einu í samanburði við frá-
sagnir raunveruleikans. Eftir
stendur lifandi mynd af þjáningu
og tilgangsleysi stríðsreksturs.
Eða öllum ferðalögunum. Skíða-
ferðunum sem amma dró afa í und-
ir lok fimmta áratugarins til Nor-
egs, löngu áður en slíkt tíðkaðist.
Ferðunum sem farnar voru með
Dísu og Runólfi um Evrópu þvera
og endilanga. Ameríkuferðunum.
Alls staðar tókst ömmu að sjá hlut-
ina í nýju ljósi eða kynnast áhuga-
verðu fólki; að lifa lífinu lifandi.
Hápunktinum var náð í Afríkuferð-
inni. Stækkuð ljósmynd af ömmu á
baki úlfalda í Sahara-eyðimörkinni,
klædda í þess tíma „safari-dress“
eins og hún orðaði það, segir meira
en þúsund orð. Dressið notaði hún
síðan í ýmsar bæjarútréttingar eft-
ir að heim kom. Við höfðum það
stundum í flimtingum að það hafi
eflaust ekki þótt sæmandi fyrir
fína læknisfrú að þeytast um í síð-
buxum á þessum tima. En amma
var í þessu eins og svo mörgu öðru
langt á undan samtíð sinni.
Athafnaþrá einkenndi ævistarf
ömmu ásamt óbilandi áræði. Hún
var hárgreiðslumeistari að mennt.
Innan við tvítugt hafði hún komið á
fót hárgreiðslu- og snyrtistofunni
Feminu, í samvinnu við aðra unga
hái’greiðslukonu. Amma var um
skeið eina hárgreiðslukonan sem
hafði sérmenntað sig í varanlegri
hárlitun og permanenti og þær
stöllur lögðu mikið upp úr nýjustu
tækni. Þarna var því slegið á alveg
nýja strengi í Reykjavík milli-
stríðsáranna. Á þessum árum lágu
einnig saman leiðir ömmu og feg-
urðarfræðingsins og lífslistakon-
unnar Veru Simenon. Vera fram-
leiddi dýrindis andlitskrem sem
gáfu frönskum fegrunarlyfjum
ekkert eftir. Vera kynnti henni
jafnframt franska matargerðarlist
að loknum löngum og ströngum
vinnudegi. Franskar kartöflur,
chateau briand eða sauce bernaise
voru óþekkt hugtök á matseðlum
íslendinga í þá daga. Fljótlega tók
að spyrjast út að þessar tvær ungu
athafnakonur byðu vinum og
vandamönnum hálfhrátt kjöt og ol-
íusteiktar kartöflur. Femina fékk á
sig allt að goðsagnakenndan blæ.
Athafnaþrána átti amma ekki
langt að sækja. Foreldrar hennar
voru Johanne Louise og Ólafur V.
Davíðsson, eða Óli Dabb og Hanna
Davíðsson. Langafi var fiskútflytj-
andi og kaupsýslumaður, tónlistar-
maður og íþróttaiðkandi, töframað-
ur og lífskúnstner, en fyrst og
fremst sjentilmaður af aldamóta-
kynslóðinni og heimsborgari, með
aðsetur víða um Evrópu. Langafi,
sem var fyrsti glímukóngur ís-
lands, var þekktur fyrir að fá sér
sundsprett úti við Gróttu á sumar-
daginn fyrsta. Fræg er sagan af
því þegar vegfarandi nokkur horfði
opinmynntur á hann stinga sér til
sunds í hríðarmuggu þennan fyrsta
dag sumarsins. Langamma Hanna
var á hinn bóginn hlédræg og dul.
Hún var af dönsku bergi brotin og
meðal fyrstu kvenna hér á landi til
að leggja stund á listmálaranám
við akademíuna í Kaupmannahöfn.
Amma var ríkur þáttur í lífi okk-
ar systkina. Eftir að leiðir hennar
og afa skildu í upphafi sjöunda ára-
tugarins, bjó amma lengst af í Sól-
heimum, sem voru eins og annað
heimili okkar. Það var alltaf til-
hlökkunarefni að gista hjá ömmu.
Jafnframt var hún mikill aufúsu-
gestur á heimili foreldra okkar. Á
þessum glaðværu æskuárum og
öru þroskaárum milli tektar og tví-
tugs nutum við ómetanlegrar leið-
sagnar hennar. Hún var eldfljót að
greina kjamann frá hisminu, þoldi
illa tilgerð eða fals og hégómagirnd
eða snobb var sem eitur í hennar
beinum. Hún var sönn sjálfri sér.
Aldrei urðum við vitni að því að
amma beitti stóryrðum, hvað þá að
hún træði illsakir við nokkurn
mann. Hún bar virðingu fyrir skoð-
unum annarra, þó að hún væri ekki
alltaf sammála þeim og var ávallt
reiðubúin að ræða um hlutina;
finna nýja fleti eða ókannaðar leið-
ir. Hún var þeim einstaka hæfi-
leika búin að vera laus við fordóma
og átti greiða leið að ólíkustu
mönnum og málefnum. Hug-
myndaauðgi og frjó hugsun gerði
þó framar öðra öll samskipti við
ömmu bæði skemmtileg og gef-
andi.
Við eram, ásamt bömum okkar,
þér þakklát, elsku amma, fyrir all-
ar góðu stundirnar með þér, alla þá
ást og umhyggju sem þú veittir
okkur, bjartsýnina sem þú gafst
okkur og trúna á það góða í lífinu.
Þakklátust eram við þó fyrir að
hafa átt þig að sem trúnaðarvin og
besta félaga sem völ er á. Blessuð
sé minning þín.
Helga Guðnin
og Erlingur Ehas.
Eg kynntist Huldu fyrir tæpum
tuttugu áram á heimili vinkonu
minnar, Helgu Guðrúnar, en
Hulda var amma hennar. Þrátt
fyrir fimmtíu ára aldursmun varð
okkur strax vel til vina og segir
það kannski meira um Huldu en
mörg orð. Hulda var ung í anda og
við þrjár sátum og spjölluðum oft
tímunum saman um lífíð sjálft og
Hulda sagði sögur frá fyrri tíð.
Það var afar lærdómsríkt að sjá
hvaða augum Hulda leit veröldina,
en hún var bæði fordómalaus og
hugrökk.
Hulda var skemmtileg kona og
gáfuð, víðsýn og skilningsrík, enda
hafði hún lifað tímana tvenna. Líf
Huldu var ekki alltaf auðvelt, en
það var farsælt. Hún elskaði og
dáði einkadóttur sína, Ásthildi, og
einstaklega kært var með þeim
mæðgum. Þær voru miklar vin-
konur, geysilega nánar. Þegar
Ásthildur dó, fyrir aldur fram, fyr-
ir sex árum, var mikill harmur
kveðinn að fjölskyldunni allri, ekki
síst Huldu. Hún sá mikið eftir Ást-
hildi.
Fyrir nokkram áram flutti
Hulda með dótturdóttur sinni og
manni hennar í einbýlishús í Kópa-
vogi, en hún hafði búið ein fram að
því. Þar var hún öragg og ánægð,
enda stjönuðu barnabörnin við
hana, bæði Helga Guðrún og Erl-
ingur. Þau gerðu allt sem í þeirra
valdi stóð til að líf Huldu væri sem
þægilegast og að hún gæti haldið
sjálfstæði sínu til hinsta dags. Það
skipti Huldu miklu og það vissu
þau. Einlæg ást og umhyggja ríkti
milli Huldu og barnabarna hennar
alla tíð.
Ég kveð þessa skarpgreindu og
skemmtilegu vinkonu mína með
þakklæti í huga og sendi fólkinu
hennar mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Elsku Helga Guðrún og Ninni,
Erlingur og Marta, Jónas og fjöl-
skylda, hugur minn er hjá ykkur.
Ingibjörg.