Morgunblaðið - 15.07.1999, Qupperneq 56

A 56 FIMMTUDAGUR 15. JÚLÍ 1999
FRÉTTIR
VIÐURKENNINGAR veittar varnarliðsmönnum.
vinnuvéla viðurkenningar fyrir
öruggan og áfallalausan akstur
og meðhöndlun tækja sinna.
Þeirra á meðal voru nokkrir sem
starfað hafa samfellt í 20-30 ár án
óhappa og einn þeirra, Ólafur
Jónsson slökkviliðsmaður, í 33 ár.
20 starfsmenn sköruðu fram úr
í eflingu öryggismála á vinnustað
á síðasta ári og hefur einn þeirra
hlotið viðurkenningu fyrir slíkt
starf í 10 ár í röð. Vinnueftirlit
Varnarliðsins hefur þann sið að
velja einn eða fleiri öryggisfull-
trúa sem unnið hafa einstaklega
vel að öryggismálum almennt.
Urðu þeir Michael C. Sigler und-
irforingi í deild verklegra fram-
kvæmda og Vilhjálmur Arngríms-
son í slökkviliðinu fyrir valinu
þetta árið.
Að sögn Magnúsar Guðmunds-
sonar forstöðumanns Vinnueftir-
lits Varnarliðsins eiga allir starfs-
menn Varnarliðsins þakkir skild-
ar fyrir sinn þátt í eflingu öryggis
á vinnustað.
Viðurkenn-
ingar til
starfsmanna
varnarliðsins
YFIRMAÐUR Flotastöðvar Varn-
arliðsins á Keflavíkurflugvelli, Al-
Ien A. Efraimson, veitti nýlega
starfsmönnum Varnarliðsins við-
urkenningar vinnueftirlits Varn-
arliðsins fyrir slysalaust ár. Slík-
ar viðurkenningar eru veittar ár-
lega verkstjórum, bflstjórum og
öðrum sem vinna við störf sem
krefjast sérstakrar árvekni.
Einnig eru veittar viðurkenning-
ar þeim starfsmönnum sem skar-
að hafa fram úr við eflingu ör-
yggismála.
Meðal þeirra sem hlutu viður-
kenningar að þessu sinni voru 43
verkstjórar, en einn þeirra, Theo-
VIÐURKENNIN GAR veittar
slökkviliðsmönnum. F.v. Vil-
hjálmur Arngrímsson, Ástvaldur
Eiríksson og Allen Efraimson.
dór Þorvaldsson, hiaut viðurkenn-
ingu fyrir stjórnun í 32 slysalaus
ár á sínum vinnustað. Þá hlutu
132 bflsljórar og ökumenn þunga-
Shirov með 2-0-forystu
gegn Judit Polgar
SKAK
Prag
EUROTEL-EINVÍGIÐ
10.-18. júlí 1999
ALEXEI Shirov, sem nú býr á
Spáni, vann góðan sigur gegn Judit
Polgar í annarri skákinni í einvígi
þeirra sem nú stendur yfir í Prag í
Tékklandi. Staðan í einvíginu er þar
með orðin 2-0, Shirov í hag.
Shirov hafði svart og tefldi
franska vöm gegn kóngspeðsbyrjun
Judit Polgar. Svarti kóngurinn fann
sér skjól á kóngsvængnum, en hvít-
ur hrókaði langt. Spumingin var
hvor keppenda yrði fyrri til með
sóknina. Judit náði aldrei að ræsa
liðið á kóngsvængnum til sóknar,
meðan Shirov fór geyst á drottning-
arvængnum. Honum tókst að opna
línur að hvíta kónginum, sem lagði á
flótta inn á miðborðið. Shirov náði
að vinna skiptamun og neyddi hvít-
an til uppgjafar eftir 35 leiki.
Judit Polgar er komin í alvarleg
vandræði í einvíginu þar sem ein-
ungis verða tefldar sex skákir.
Leko efstur í Dortmund
Peter Leko hefur hálfs vinnings
forystu á skákmótinu í Dortmund
þegar þrjár umferðir hafa verið
tefldar. Hann sigraði Michael Ad-
ams í 30 leikjum í þriðju umferð.
f Adams beitti Marshall árásinni, en
það var að lokum Leko sem náði af-
gerandi kóngssókn gegn svörtu
stöðunni.
Jan Timman tapaði annarri skák
sinni á mótinu, í þetta sinn gegn An-
and. Anand hafði hvítt og Timman
beitti franskri vöm. Anand tókst að
ná betra tafli og sagði að skákinni
- lokinni að eftir það hefði framhaldið
komið af sjálfu sér. Timman gafst
upp eftir 47 leiki. Staðan á mótinu
er nú þessi:
1. Peter Leko 2'fi v.
2. -3. Viswanathan Anand 2 v.
2.-3. Anatoly Karpov 2 v.
4.-5. Michael Adams lVz v.
4.-5. Vladimir Kramnik lVt v.
6.-7. Ivan Sokolov 1 v.
6.-7. Veselin Topalov 1 v.
8. Jan Timman V2 v.
Woody Harrelson
teflir við Kasparov
Leikarinn góðkunni, Woody
Harrelson, kom mörgum á óvart
þegar hann heimsótti keppnisstað-
inn þar sem einvígi þeirra Alexei
Shirov og Judit Polgar fer fram.
Þetta gerðist meðan fyrsta skákin
stóð yfir. Harrelson varð þekktur
hér á landi þegar hann lék barþjón í
hinum vinsælu þáttum um Staupa-
stein og síðar fyrir kvikmyndaleik
sinn eins og t.d. í „Natural bom kill-
ers“. Harrelson var að koma frá ár-
legri kvikmyndahátið sem haldin er
í Tékklandi og leit inn á leiðinni út á
flugvöll.
Eftir að hafa fylgst með skákinni
um hríð skoraði Woody á Kasparov.
Kasparov samþykkti, skipuleggj-
endum og fjölmiðlamönnum til mik-
illar ánægju. Harrelson var ekkert
að tvínóna við hlutina og tefldi
djarft. Ahorfendur vom ósparir á
góð ráð, en þegar fór að líða á skák-
ina bað Harrelson menn um að
hætta að aðstoða Kasparov. Skák-
inni lauk svo með jafntefli eftir
þrjátíu leiki.
Það var reyndar ekki eingöngu
Kasparov sem fékk góð ráð frá
áhorfendum, því þeir Bessel Kok,
Genna Sosonko og Yasser Seirawan
vora duglegir að styðja við bakið á
Harrelson.
Eftir að Harrelson hafði lokið
skákinni og eytt u.þ.b. tveimur klst.
á keppnisstað þurftu fylgdarmenn
hans að draga hann í burtu til að
hann kæmist út á flugvöll í tæka tíð
til að ná flugvélinni.
Ein umferð eftir
í Kaupmannahöfn
Mjög vel gekk hjá íslensku kepp-
endunum á Politiken Cup-skákmót-
inu í Kaupmannahöfn í 10. umferð.
Róbert Harðarson er nú efstur Is-
lendinganna og er í 18.-34. sæti.
Þegar aðeins ein umferð er eftir era
vinningar íslendinganna sem hér
segir:
Róbert Harðarson 6'/2 v.
Stefán Kristjánsson 6 v.
Dagur Amgrxmsson 5 v.
Lárus Bjarnason 5 v.
Sigurður Páli Steindórsson 4Vt v.
Ingólfur Gíslason 4'A v.
Ingibjörg Edda Birgisdóttir 4 v.
Aldís Rún Lárusdóttir 3‘A v.
Harpa Ingólfsdóttir 2‘/2 v.
Efstir á mótinu era Sune Berg
Hansen og Nick DeFirmian með 8
vinninga.
Úrslit hraðskák-
keppninnar í kvöld
Nú er komið að lokum Hraðskák-
keppni taflfélaga á Suðvesturlandi.
Það era Taflfélag Reykjavíkur og
Skákfélag Hafnarfjarðar sem tefla
til úrslita. Viðureignin fer fram
fimmtudaginn 15. júlí og hefst kl.
20. Teflt er á heimavelli Hafnfirð-
inga í félagsheimili S.H., Dvergn-
um. Bæði þessi félög geta stillt upp
afar sterku liði og búast má við
spennandi keppni. Áhorfendur era
velkomnir.
Daði Örn Jónsson
Hannes Hlífar Stefánsson
MORGUNBLAÐIÐ
Blómskrúð og jarðvegsgæði haldast í hendur.
Jarðvegur og
j ar ð vegslífverur
ÞAÐ sem við í dag-
legu tali köllum mold
er jarðvegur sem
myndast hefur úr
grotnandi bergi og
lífveruleifum. Jarð-
vegseiginleikarnir
ráðast af þeim tíma
sem liðinn er frá því
bergið myndaðist, líf-
verurnar námu land
og því loftslagi sem
ríkti á tímanum sem
jarðvegsmyndunin
átti sér stað. Með
tímanum verður jarð-
vegúr að lifandi efni
sem enginn garður
getur verið án og
uppspretta nánast ótæmandi auð-
lindar sé hann rétt meðhöndlað-
ur. Lifandi jarðvegur er fullur af
lífverum, stórum og smáum, lit-
lausum og litríkum. Við skulum
huga að lífveranum sem lifa í
jarðveginum.
Flestum dettur eflaust fyrst í
hug ánamaðkar þegar talað er um
jarðvegslífverur. En ánamaðkar
era ekki einu jarðvegslífverurnar
sem vinna í jarðveginum. I jarð-
veginum er gífurlegur fjöldi teg-
unda; allt frá örsmáum bakteríum
til stórvaxinna ánamaðka. Flestar
lífverurnar eru í efstu 50 cm jarð-
vegsins, en þeim fækkar verulega
þegar neðar dregur. Fjöldi líívera
á rúmmálseiningu eykst með frjó-
semi jarðvegs; þ.e. flestar lífverur
era þar sem gróðurinn er ríkast-
ur. Jarðvegur í vel ræktuðum
heimilisgörðum er dæmi um jarð-
veg sem er ríkur af jarðvegslíf-
veram. Nú á tímum lífrænnar
ræktunar horfa menn í ríkari
mæli en áður á jarðveginn og líf-
verarnar sem þar lifa, en heil-
brigður jarðvegur er undirstaða
vel heppnaðrar ræktunar.
Hægt er að deila lífverunum
gróflega í frumbjarga og ófrum-
bjarga jarðvegslífverur. Dæmi
um frambjarga lífverur era
grænar plöntur og þörangar.
Oframbjarga lífverar era dýr og
sveppir. Þessum dýrum og svepp-
um er síðan skipt í rándýr,
sníkjudýr/sveppi, rotverur og
samlífissveppi. Aðeins lítið brot af
jarðvegslífverunum era sníklar
(parasites); meiri hlutinn er rot-
verur (detrivore) og jurtaætur
(herbivore) sem taka þátt í nær-
ingarefnahringrás náttúrannar.
Hlutverk þessara dýra/lífvera
er aðallega þrenns konar. í fyrsta
lagi ummynda þau efni með því
að éta plöntuleifar og aðrar lífver-
ur. I öðra lagi grafa þau ganga í
jarðveginn eins og ánamaðkar og
lirfur annarra jarðvegslífvera
gera. Á þann hátt mynda þau loft-
og vatnsganga og auka þannig
súrefnis- og næringarefnaflutn-
ing. í þriðja lagi blanda jarðvegs-
lífveramar saman lífrænu og ólíf-
rænu efni og stuðla að bættri
samsetningu og samkornabygg-
ingu jarðvegsins.
Jarðvegslífverurnar eru ekki
jafnt dreifðar um jarðveginn,
heldur hafa þær svokallaða
hnappdreifingu eða blettadreif-
ingu. Þessir blettir geta verið
eitthvert næringarríkt umhverfi
eins og rótarsvæði
plantna, svæði um-
hverfis dauða lífvera
eða aðrar lífrænar
leifar. Jarðvegslífver-
urnar eru mjög við-
kvæmar fyrir breyt-
ingum á sýrustigi
jarðvegs og jarðvegs-
raka, og sennilega er
jarðvegsrakinn mikil-
vægasti þátturinn í
útbreiðslu jarðvegs-
lífvera. Jarðvegurinn
má ekki vera of þurr
og heldur ekki vatns-
ósa, en hæfilega rak-
ur. Fjöldi ánamaðka
og annarra lífvera í
jarðvegi er háður jarðraka og
þeim gróðri sem vex í jarðvegin-
um ásamt holurýmd jarðvegsins.
Allar breytingar á umhverfi
jarðvegslífveranna hafa áhrif.
Dæmi era til um rannsóknir er-
lendis frá sem sýna frarn á að
mikið magn af húsdýraáburði
drepur ánamaðka og lirfur, þar
sem ammoníak sem myndast við
niðurbrot hans verkar sem eitur
fyrir þau og fleiri jarðvegslífver-
ur. Einnig hefur tilbúinn áburður
og notkun tilbúinna plöntuvarnar-
efna (skordýra- og illgresiseyða)
neikvæð áhrif á jarðvegsfánuna.
Sömuleiðis er talið að plæging
drepi allt að helmingi jarðvegslíf-
veranna þegar akrar og garðar
eru plægðir. Traðk (slóðir) þjappa
jarðveginn saman og eyðileggja
jarðvegsuppbygginguna og loft-
skipti í jarðveginum og fækkar
jarðvegslífveranum.
Jarðvegur er mikilvægasta
auðlind jarðar og sumir kalla
hann með réttu matarbúr jarðar,
og víst er það svo að árangur
ræktunar okkar á matjurtum og
skrautplöntum er háður frjósöm-
um jarðvegi. Þegar við bætum
einhverju viðbótarefni í „rnatinn"
okkar þá skulum við vera viss
um að það skaði ekki það sem við
erum að rækta. Margir garðeig-
endur hafa safnhauga í görðum
sínum og framleiða eigin mold úr
jurtaleifum sem til falla í garðin-
um og eldhúsinu og skila aftur
næringarefnunum til moldarinn-
ar. Sömuleiðis eiga margir garð-
eigendur greinakvarnir til að
flísa afklippur og stöngla sem
síðan er notað sem þekjuefni í
matjurtabeð og önnur beð.
Tréflís er ákaflega gott þekju-
efni, bæði fyrir það sem ræktað
er svo og fyrir jarðvegslífverarn-
ar. Þekjuefnið temprar bæði
raka- og hitasveiflur og um leið
og það rotnar bætast næringar-
efni í jarðveginn. En, gætum
þess að tréflísin sé af greinum
trjáa og runna úr okkar garði
(eða nágrannanna) en ekki úr af-
göngum og sagi af gegnfúavörðu
pallaefni. Flest fúavarnarefnin
innihalda ýmis bráðmengandi
efni, svo sem málmsölt og þung-
málma, sem berast í jarðveginn
og geta, auk þess að skaða jarð-
vegslífverurnar, borist á diskana
okkar í gegnum rótarkerfi mat-
jurtanna.
Samantekt: Heiðrún Guðmunds-
dóttir líffræðingur.
BLOM
VIKUNMR
412. þáttur
Umsjón Sigríð-
ur lljarlar