Morgunblaðið - 09.10.1999, Qupperneq 36

36 LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1999
Gelgjuskeiðið
Hugsanlegt að heimfæra
ferómónakenninguna
upp á fólk.
Netið
Sjúklingarnir hafa jafn-
vel meiri upplýsingar en
læknarnir.
MORGUNBLAÐIÐ
LuK
Smitsjúkdómar
Tíður handþvottur
er besta vörnin gegn
smitsjúkdómum.
Sykursýki
Einungis um 2,7%
kostnaðarins er
vegna inntöku lyfja.
Reuters
Hér rannsaka Iæknar í New York borg kviðarhol ungar stúlku. Til þess notuðu þeir sér-
staka myndbandsvél og var myndinni varpað á Netið. Þar gat fólk um víða veröld fylgst
með aðgerðinni.

LÆKNAR NYTI
KOSTI NETSINS
Medical Tribune News Service.
NETIÐ er mjög vel til þess fallið að bæta
samband lækna og sjúklinga þeirra en getur
einnig orðið til þess að það versni, að sögn
Alejandros R. Jadads, sérfræðings í miðlun
læknisfræðilegs efnis með gagnvirkri upplýs-
ingatækni.
„Vegna Netsins geta sjúklingar haft að-
gang að sömu upplýsingum og læknar,“ segir
Jadad, sem starfar við McMaster-læknahá-
skólann í Ontario. „Stundum hafa sjúkling-
arnir jafnvel meiri upplýsingar en læknarnir
vegna þess að þeir hafa í sumum tilvikum
meiri tíma til að kynna sér ákveðin mál.“
Að sögn Jadads getur þetta stundum valdið
gremju meðal lækna þar sem mikið er um
rangar upplýsingar á Netinu og þeir hafa ekki
nægan tíma til að kynna sér þær allar. Lækn-
ar eigi það einnig til að reiðast sjúklingum
„vegna þess að þeim finnst að sjúklingar
treysti ekki lengur læknum sínum“.
Jadad fjallar um þetta í grein, sem birt var
í British Medical Journal, og segir að læknar
þurfi að hagnýta sér Netið í þeim tilgangi að
auka samvinnuna við sjúklingana. Hann hvet-
ur lækna til að leiðbeina sjúklingunum og
segja þeim frá vefsetrum sem veita ekki rang-
ar upplýsingar.
Annar sérfræðingur á þessu sviði, William
Hersh við Heilbrigðisvísindaháskólann í
Oregon, er sama sinnis og segir að Netið geti
bæði verið til góðs og ills. „Fólk getur komið
þar á framfæri röngum upplýsingum til að
blekkja aðra eða hafa fé af þeim,“ segir hann.
„Hins vegar er þar einnig mikið af góðum
upplýsingum frá traustum stofnunum."
Reynslusögur á Netinu
Jadad og samstarfsmenn hans vinna að því
að þróa nýjar aðferðir tO að miðla læknis-
fræðilegum upplýsingum. Þeir hafa m.a. ráðið
fólk til að segja frá reynslu sinni af ýmsum
sjúkdómum, t.a.m. ristilkrabbameini, og miðl-
að þessum reynslusögum á Netinu.
Jadad nefnir sem dæmi að margir í áhættu-
hópunum veigri sér við að gangast undir rann-
sóknir af ótta við krabbameinið og hægt sé að
hjálpa þeim að sigrast á þessari hræðslu með
því að koma á framfæri reynslusögum fólks,
sem þeir geti fundið til samkenndar með.
Jadad starfar einnig með fólki í meira en 30
löndum að því að þróa miðlun upplýsinga um
heilbrigðismál á Netinu. „Menn eiga að geta
fengið upplýsingar um heilbrigðismál án tillits
til þess hverjii' þeir eru, hvar þeir eru og
hversu mikla peninga þeir eiga,“ segir Jadad.
„Það er framtíðarsýn mín.“
Faðir hefur áhrif
á kynþroska
dóttur sinnar
Medical Tribune News Service.
SAMKVÆMT nýrri bandarískri rann-
sókn hefur saniband föður og dóttur
áhrif á það hvenær stúlkan kemst á
gelgjuskeiðið. Rannsakendurnir drógu
þá ályktun að stúlkur sem eru í góðum
tengslum við föður sinn verði kynþroska
síðar en þær sem eru það ekki og að
skýringin felist í ferómónum sem faðir-
inn gefi frá sér. Ferómónar eru boðefni
sem fólk skynjar í gegnum lykt.
Rannsakendurnir giska einnig á að
þetta samspil gæti virkað gegn sifja-
spellum.
Stúlkur sem hafa ekki myndað góð
tengsl við föður sinn en eru aftur á móti
mikið í námunda við aðra fullorðna karl-
menn, svo sem stjúpfeður eða unnusta
móður sinnar, eru líklegri til að fara á
gelgjuskeiðið fyrr en hinar.
Kenningin um ferómóna er byggð á
getgátum, segir einn rannsakendanna,
John Bates, prófessor í sálfræði við Indi-
ana-háskólann. „Við eigum eftir að fínna
út samband erfða og hegðunar innan
kenningarinnar. Það gæti verið fólgið í
því að móðir og dóttir hafa ákveðna per-
sónueiginleika sameiginlega.“
Ferómónakenningin
Ferómónakenningin var fyrst nefnd á
nafn af þróunarkenningasmiðunum Dra-
per og Harpening. Þeir komust að þeirri
niðurstöðu að umhverfisþættir hefðu
mikil áhrif á kynþroskaskeið stúlkna.
Þeir birtu rannsóknir sínar í tímaritinu
Journal of Anthropological Research ár-
ið 1982.
Ferómónakenningin er að sögn Bates
ekki að öllu leyti viðurkennd þegar
mannfólkið á í hlut. Eigi að síður er talið
að dýrarannsóknir á ferómónum renni
Presslink
Það er gaman að veiða saman.
stoðum undir rannsóknina á áhrifum
feðra á kynþroska dætra sinna.
Ingrid Johanson, aðstoðarprófessor í
vísindum og aðstoðaryfírmaður við
Florida Atlantic-háskólann í Boca Raton,
segir „fjölmargar rannsóknir á dýrum
staðfesta að ferómónar stilla það af
hvenær kynþroski hefst“. Hún bætir þó
við að þetta sé í fyrsta skipti sem hún
frétti af þessum tengslum meðal fólks.
Hún segir enn fremur að vel sé hugsan-
legt að heimfæra ferómónakenninguna
upp á fólk enda séu mennirnir, þegar
öllu er á botninn hvolft, „einungis þróað-
ar verur eins og aðrar skepnur í dýra-
ríkinu“.
Niðurstöður rannsóknarinnar eru
birtar í nýjasta hefti tímaritsins Journal
of Personality and Social Psychology.
Hvers vegna svitnar fólk í svefni?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Um nokkurt skeið, 2-3
ái', hef ég fengið töluverð svita-
köst á nóttunni, og hafa þau held-
ur aukist þetta tímabil. Oft eru
rúmfötin rennblaut þegar ég
vakna. Til þess að gefa nokkra
lýsingu á mér, þá er ég 42 ára
karlmaður og nokkuð vel við vöxt
(þ.e. 100 kg en 183 cm á hæð).
Ekki hef ég átt við neina van-
heilsu að stríða, utan þess að ég
fékk nýrnasteina fyrir rúmu ári
og þeir voru skotnir niður. Nú er
það spurningin; getur þetta verið
merki um einhverja líkamlega
vanheilsu, eða andlega (streitu
eða því um líkt), eða er þetta bara
eðlilegt og jafnvel heilsusamlegt?
Þyrfti ég að láta skoða einhverja
fleiri þætti?
Svar: Nætursviti er ekki eðlileg-
ur og alls ekki heilsusamlegur fyr-
ir utan að vera ákaflega hvimleið-
ur. Gera þarf greinarmun á því
hvort svitinn myndast um allan
líkamann eða hvort hann er stað-
bundinn. Þegar hann er staðbund-
inn er hann oftast mest áberandi í
lófum og iljum, handarkrikum,
nárum eða á bringu.
Nætursviti getur stafað af sjúk-
dómum í húð, lungum, miðtauga-
kerfi, nýrum, skjaldkirtli og víðar,
en hann getur einnig verið af sál-
rænum toga. Illkynja sjúkdómar
geta lýst sér með nætursvita.
Nætursviti getur einnig einfald-
lega stafað af því að hitinn í svefn-
herberginu er of hár eða sængin
of heit. Ef slík er raunin liggur
lausnin einfaldlega í því að opna
glugga, lækka í ofninum og fá sér
kaldari sæng.
Nætursviti af sálrænum toga
Nætursviti
getur stafað af streitu eða annars
konar spennuástandi og er hann
oft mest áberandi í lófum og ilj-
um. Sýkingar, t.d. í lungum eða
nýrum, geta valdið hitavellu og
nætursvita. Sótthitinn getur verið
það vægur að viðkomandi geri sér
ekki grein fyrir honum. Sjúkling-
ar með lungnaberkla eru t.d. oft
með vægan sótthita og svitna
mjög mikið á nóttunni. Sumum
húðsjúkdómum, m.a. sveppasýk-
ingum, bakteríusýkingum og of-
næmisexemi, fylgir oft aukin
svitamyndun en þá eru jafnframt
venjulega til staðar greinileg ein-
kenni frá húðinni. Ofstarfsemi
skjaldkirtils fylgir aukin varma-
myndun í líkamanum og sjúkling-
urinn verður heitfengur og getur
svitnað mikið, m.a. á nóttunni.
Sumii’ sjúkdómar í miðtaugakerfi
lýsa sér með aukinni svitamyndun
og nætursvita og má þar nefna
truflanir á hormónaframleiðslu í
heiladingli. Langvarandi sýkingar
í nýrum geta einnig valdið vægum
sótthita og nætursvita. Ef ekki
finnast einföld ráð eins og kaldara
svefnherbergi og kaldari sæng, og
um langvarandi ástand er að
ræða, er rétt að leita læknis.
Margir af þeim sjúkdómum sem
hér hafa verið nefndir eru tiltölu-
lega auðgreinanlegir og flesta er
hægt að lækna. Þegar gefin hefur
verið viðeigandi meðferð við þeim
sjúkdómi sem líklega veldur næt-
ursvitanum, hverfur hann í flest-
um tilvikum. Það er þó vel þekkt
að í sumum tilvikum er sjúkling-
urinn áfram hrjáður af nætursvita
þó tekist hafi að lækna að fullu
sjúkdóminn sem að líkindum var
orsök hans í upphafi. í þessum til-
fellum og þegar engin skýring
finnst er ekki annað að gera en að
forðast mikinn hita, nota svita-
meðul og sumum hentar að fá sér
kalt bað fyrir svefninn.
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt lækninn um það sem þeim
liggur á hjarta. Tekið er á móti
spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100
og bréfum eða símbréfum merkt:
Vikulok, Fax: 5691222.
Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sfnar með tölvupósti á net-
fang Magnúsar Jóhannssonar:
elmag@hotmaiI.com