Morgunblaðið - 02.12.1999, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Móðir þeirra hrín
LEIKLIST
HI j«in (I i s k u r
JÓLASVEINAR GANGA
UM GÁTT
Leikþættir og lög við við kvæði Jó-
hannesar úr Kötlum. Handrit: Pét-
ur Eggerz, tónlist: Guðni Franzson,
bæklingur: Árni Björnsson. Leik-
endur: Arnar Jónsson, Arni
Tryggvason, Bessi Bjarnason,
Bjarni Ingvarsson, Erlingur Gísla-
son, Gunnar Eyjólfsson, Ingvar E.
Sigurðsson, Jóhann Sigurðarson,
Jón Hjartarson, Karl Guðmunds-
son, Margrét Olafsdóttir, Pétur
Einarsson, Róbert Arnfinnsson,
Rúrik Ilaraldsson, Steindór Hjör-
leifsson o.fl.
MÖGULEIKHÚSIÐ með Pétur
Eggerz og Guðna Franzson í farar-
broddi hafa um 5 ára skeið haft um-
sjón með jólasveinum Þjóðminja-
safnsins. Það eru auðvitað íslensku
jólasveinamir sem þar birtast,
þrettán talsins, skrýtnir og barns-
legir karlar, dálítið brðgðóttir en
góðir inni við beinið. Fyrirmynd að
innræti þeirra er sótt í jólasveina-
kvæði Jóhannesar úr Kötlum sem
endurreisti íslensku jólasveinana er
voru að hverfa í gleymskunnar dá
þegar kvæðið greip hug og hjörtu
landsmanna á fjórða áratugnum.
Síðan hafa jólasveinarnir íslensku
tekið ýmislegt að láni frá hinum er-
lenda frænda sínum, sem kenndur
er við heilagan Nikulás, svosem
biskupsbúninginn og ýmsa góða eig-
Pétur Guðni
Eggerz Franzson
inleika, þann helstan þó að gefa
gjafir, því upprunalega voru jóla-
sveinarnir meira á þeim buxunum
að hirða það sem þeim leist vel á hjá
mannfólkinu fremur en gefa úr eig-
in vasa.
Á hljómdiskinum Jólasveinar
ganga um gátt er að finna þrettán
leikþætti, einn um hvern jólasvein,
og segir í hverjum þætti frá við-
skiptum jólasveinanna við mann-
fólkið, er þeir koma til byggða fyrir
jólin. Þetta eru skemmtilegir þættir
og varpa glettnu Ijósi á forneskju
jólasveinanna gagnvart nútímaþjóð-
félaginu, bjúgnakræki líst ekki
nema mátulega vel á hugmyndina
að úða brúnni og rauðri leðju yfir
dvergbjúgu og vefja svo hveiti-
brauði utan um. Gluggagægir lendii-
í klóm lögreglunnar þegar hann í
mesta sakleysi sinnir áhugamáli
sínu og Pottasleikir reynir að
bjarga nokkrum pottverjum í sund-
laugunum frá því að verða að skelfi-
legri ketsúpu.
Pétur Eggerz hefur fengið til liðs
við sig alla helstu leikara landsins af
eldri kynslóð (og yngri reyndar líka)

€
I*.
Jólatilboð
CDD-BSG
Altt að 130 númera minni
Þar af 50 með nafní
Blikkljós, valhnappur
Tlmamællng
Getur geymt útfarandi númer
islenskar leiðbeiningar og merkingar
Á vegg eða borð
stgr.
Jólatilboð
TDD-E000
Altt að 150 númera minni
Þar af 50 með nafni
Blikkljós, valhnappur
Timamæling samtala
Getur geymt útfarandí númer
23 skammvalsminni, hátalari
islenskar leiðbeíningar og merkingar
Á vegg eða borð
stgr.
TDD-1000
30 númera mlnnl
Blikkljós, vaihnappur
Tímamæling samtala
Jólatilboð
stgr.
Islenskar leiðbeiningar og merkingar
Á vegg eða borð
Jólatilboð
a mlnni
ling samtala
valhnappur
leiðbeiningar og merkingar
Síðumúla 37 - s. 588-2800
við hátt
og er gi-einilegt að þeir hafa mikið
gaman af því að túlka jólasveinanna.
Þetta er hressilegir karlar og texti
Péturs er vel saminn, málfar og ým-
is orðtök bera vitni um fornan upp-
runa jólasveinanna og nútímafólkið
talar auðvitað nútímamál sem ljær
þessu skemmtilegt samhengi.
Tónlist Guðna Franzsonar er fal-
leg og vísar til íslenskrar hefðar.
Sjálfur hefði ég kosið örlítið meiri
fjölbreytni, öll erindi jólasveina-
kvæðis Jóhannesar eru sungin við
sama lagið, á undan hverjum leik-
þætti sem er auðvitað rökrétt en
meiri fjölbreytni hefði ekki sakað.
Öll er vinnsla hljómdisksins hin
vandaðasta, tónlist og hljóðupptaka
leikþáttanna vel unnin. Þetta er svo
sannarlega vel þegið innlegg í jóla-
plötuútgáfuna. Ekki má svo gleyma
bæklingi Árna Björnssonar sem
fylgir diskinum. Þar er saga ís-
lensku jólasveinanna rakin skil-
merkilega og ýmis fróðleikur kemur
þar fram sem gott er að vita þegar
foreldrar vilja fræða börnin meira
um hina einu sönnu jólasveina.
Hávar Sigurjónsson
Nýjar bækur
Birgitta
H. Halldórsdóttir
• EFTIR-
LEIKUR eftir
Birgittu H. Hall-
dórsdóttur og er
17. bók höfundar.
Sagterfrá
Bryndís Ágústs-
dóttur, vel
menntaðri, glæsi-
legri konu, einbúi
á Hömrum, í af-
skekktum dal á
Vestfjörðum. í tíu ár hefur hún búið
á þessum stað og reynt að láta sárin
gróa eftir skelfingaratburði liðins
tíma, dularfulla atburði sem í raun
fékkst aldrei nein skýring á. Hvern-
ig gat Jón, eiginmaður hennar, sem
hún elskaði og dáði, unnið slík voða-
verk og síðan horfið sporlaust? Er
fortíðin að vitja hennar og stendur
Jón á bak við það, lífs eða liðinn?
Utgefandi er Skjaidborg. Bókin er
166 bls. Verð 3.480 kr.
• ÍSLENSKA leiðin. Almanna-
tryggingar og velferð í fjölþjóðleg-
um samanburði er eftir Stefán ÓI-
afsson.
I fréttatilkynningu segir að bókin
fjalli um skipan
velferðarríkisins
og árangur í vel-
ferðarmálum Is-
lendinga, með
víðtækum saman-
burði við aðrar
nútímaþjóðm.
Sýnt er hvernig
fátækraaðstoð
fyrri tíma þróað-
ist í félagslegar
tryggingar velferðarríkisins.
Ennfremur segir m.a.: „Af bók-
inni má ráða að árangur íslenska vel-
ferðarkerfisins sé að mörgu leyti
góður. Lífskjör meirihluta þjóðar-
innar eru sambærileg við það besta
sem þekkist meðal almennings á
Vesturlöndum. Höfundur gi'einir þó
umtalsverðan lífskjaravanda í ein-
stökum þjóðfélagshópum á íslandi
og sýnir að fátækt er meiri og tekjur
ójafnari hér á landi en meðal nor-
rænu frændþjóðanna."
Stefánölafsson er prófessor við
Háskóla Islands og hefur verið for-
stöðumaður Félagsvísindastofnunar
Háskólans frá því hún var stofnsett
árið 1986.
Útgefandi er Háskólaútgáfan og
Tryggingastofnun ríkisins. Bókin er
370 bls., kiija. Háskóiaútgáfan sér
um dreifíngu. Verð2.800 kr.
Efnismikið rit
BÆKUR
Héraðsrit
GOÐASTEINN
Héraðsrit Rangæinga 1999. 35. ár-
gangur. 10. árgangur nýs flokks.
Héraðsnefnd Rangæinga, Hellu
1999, 339 bls.
GOÐASTEINN er gamal rit. Það
hóf göngu sína 1962, framan af með
tveimur litlum heftum á ári, en síðar
sjaldnar. Ritstjórar voru Jón Hjálm-
arsson og Þórður Tómasson (og að
líkindum eigendur). Undirtitill var
„Tímarit um menningarmál“ og var
aðaláherslan lögð á margs konar
sögulegan fróðleik. Tuttugu og fimm
árgangar komu út af hinu ágæta
tímariti þeirra félaga. En þá tóku
aðrir við. Ritið varð héraðsrit Rang-
æinga og gefið út af héraðsnefnd-
inni. Ritnefnd var falin umsjón rits-
ins. Það kom út í einu stóru hefti á
ári og breytti talsvert um svip.
Meira varð um samtíma efni og
samdir voru Annálar hvers árs.
Hér hef ég nú fyrir framan mig
tíunda árgang þessa nýja Goða-
steins. Mikið rit er það, næstum
hálft fjórða hundrað blaðsíður og
eftir því efnismikið. Segja má að það
skiptist í tvo nokkuð jafnstóra hluta.
Fyrri hlutinn (190 bls.) er að lang-
mestu leyti ritgerðir, einkum sögu-
legs efnis, en seinni hlutinn er Ann-
álar ársins 1998.
Ragnar Böðvarsson ritar um
rangæska mormóna. Aðalefni rit-
gerðarinnar er frásagnir um tíu fjöl-
skyldur, sem fluttust til Utah. Eru
smáþættir um hverja fjölskyldu fyr-
ir sig. Skilst mér að þar komi fram
ýmsar nýjar upplýsingar og sumt
annað leiðrétt. Ingólfur Sigurðsson
á hér greinina Frú Þuríður og herra
Pétur. Er grein sú um ættir og ætta-
tengsl í Rangárþingi á 14. og 15. öld.
Byggist greinin á eftirlátnum drög-
um Valgeirs Sigurðssonar.
Listamaður Goðasteins 1999,
Guðjón Halldór Óskarsson, tónlista-
maður, er hér kynntur. Ferðasögu í
Landmannalaugar (1943) segir
Haraldur Guðnason. Oddgeir Guð-
jónsson á hér talsvert efni, gátur,
gamlar vísur og nokkrar frásagnir
frá fyrri tíð. Sr. Sigurður Jónsson í
Odda lýsir kaleikum frá 14. og 16.
öld í Oddakirkju. Þorsteinn Daníels-
son ber á borð þrjár stuttar frásagn-
ir. Sagt er frá átaksverkefninu Suð-
urlandsskógar. Ungir Rangæingar í
fremstu röð heitir þáttur. Þar segir
frá þremur ungum Rangæingum,
sem allir hafa getið sér gott orð hver
á sínu sviði. Það era raunar allt ung-
ar stúlkur. Pálmi Eyjólfsson ritar
greinina Fjórir áfangastaðir í Rang-
árþingi á fyrri hluta aldarinnar á
milli Þjórsár og Markarfljóts. En
staðirnir eru Þjórsártún, Ægissíða,
Eystri-Garðsauki og Dalssel. Þetta
voru eitt sinn fjölsóttir viðkomu- og
greiðastaðir. En sú starfsemi heyrir
nú sögunni til. Jóhann G. Guðnason
ritar athyglisverða skýrslu um veð-
urfar í Landeyjum 1998. Er þar hver
mánuður tekinn fyrir sig. Þórður
Tómasson lýsir hinni nýju/gömlu
Skógakirkju, sem vígð var á síðasta
ári. Er það merkileg smíð og merki-
legt framtak. Sett er hún að mestu
saman úr gömlum kirkjuhlutum.
Þá víkur sögunni að erinda- og/
eða ritgerðabálki frá Oddastefnu
1998. Jón Hnefill Aðalsteinsson seg-
ir frá Sæmundi fróða. Helgi Hann-
esson (látinn) á ritgerð, þar sem því
er haldið fram, að Sæmundur fróði
hafi ritað Njálu. Freysteinn Sig-
urðsson og Elsa G. Vilmundardóttir
skrifa um landmótun á sögusviði
Njálu. Magnús Finnbogason flytur
hugleiðingar af Njáluslóðum og
Guðmundur Sæmundsson skrifar
greinina Á Njáluslóð í tölvu og segir
frá nokkrum greinum (7) um Njálu-
slóðir.
Það er ekki ofsögum af því sagt,
að Njála verði mönnum enn um-
hugsunarefni. Engin íslendinga-
sagna er eins ofarlega í huga manna
né vekur fleiri spurningar. Enn
velta menn því fyrir sér hver höf-
undur hennar hafi verið og margir
hafa verið tilnefndir. Hvers vegna
var sagan skrifuð? Og hverjar voru
leiðir manna? Hvar var t.a.m. Holt
og Holtsvað? Og hvernig var landi
háttað á tíð Njáluatburða? Það er
alltaf jafn gaman að lesa hugleiðing-
ar um þessi efni.
Lestina rekur í þessum hluta bók-
ar skólaritgerð eftir Guðjón Ár-
mannsson, Kartöflurækt í Þykkva-
bæ. Sá ungi maður á oftar eftir að
láta í sér heyra, ef honum endist al-
dur.
Er þá komið að Annálum 1998.
Þar er á mörgu tekið í skipulegri
röð: Framleiðslutölur, Héraðsnefnd
og sveitarfélög, Prófastsdæmi,
prestaköll og sóknir, Kvenfélög,
Iþróttafélög, Skólar, Kórar, Veiðifé-
lög og Hestamannafélög. Og loks
eru minningargeinar, sumar alllang-
ar, um alla þá „sem létust í Rangár-
þingi á árinu 1998, auk annaiTa
Rangæinga, sem til moldar voru
bornir af sóknarprestum héraðsins".
Er þetta mikill bálkur, sem tekur til
36 karla og kvenna. Langflestar eru
ritaðar af prestum héraðsins.
Annálar af þessu tagi teljast
sjaldnast til skemmtilesturs. En
nauðsynlegir eru þeir, þegar þeir
eru vel gerðir, eins og hér er. Þeir
verða ómetanlegt hjálpargagn fyrir
þá, sem síðar munu skrifa sögu hér-
aðsins.
Eins og sést af framangreindri
upptalningu er þetta afar efnismikið
rit, sem rita mætti um langt mál, þó
að ekki verði það gert hér.
Frágangur ritsins er góður, þó að
myndir mættu hafa prentast betur.
Margar eru alltof dökkar. Lýti
finnst mér að öllum auglýsingunum
víðs vegar um ritið, enda eru þær
naumast nógu smekklegar allar.
Sigurjón Björnsson
rnmmm umum
- midbœ HafnarJjardar I
KÖKUMBISTAJJIJvivj
* KONRITORI 1
Sími 555 6655