Morgunblaðið - 02.12.1999, Blaðsíða 63

msmsmm
9
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1999 63
UMRÆÐAN
Landgræðsla og alþjóðlegir sáttmálar
ALÞJOÐLEGIR
sáttmálar hafa marg-
vísleg áhrif hér á land-
græðslumál sem aðra
náttúruvemd hér á
landi. Þeim er ætlað að
vera ríkjum heims til
hliðsjónar við mótun
stefnu í umhverfls-
vemd. Þeim er m.a.
ætlað að vísa veginn við
vamir gegn loftslags-
breytingum, vemdun
landgæða og líffræði-
legrar ijölbreytni og
leiðir til að tryggja
sjálfbæra landnýtingu.
Þessir sáttmálar era Is-
lendingum ákaflega mikilvægir.
Ríó-ráðstefnan vísar veginn
Ein veigamesta samþykkt samfé-
lags þjóðanna er framkvæmdaáætlun
í umhverfis- og þróunarmálum, svo-
kölluð Dagskrá 21, sem undirrituð
var á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í
Rio de Janeiro árið 1992. Rauði þráð-
urinn í Dagskrá 21 og þeim alþjóð-
legu sáttmálum sem síðan hafa verið
gerðir á þessu sviði, er sjálfbær nýt-
ing auðlinda. Framkvæmd Dagskrár
21 er á ábyrgð ríkisstjóma og á að
vera til viðmiðunar um hvemig haldið
er á umhverfismálum í hverju landi.
Málefni landnýtingar koma víða
við sögu í Dagskrá 21. í 10. kafla er
fjallað um skipulag og stjómun lands
sem auðlindar. Land er skilgreint í
víðum skilningi og innifelur jarðveg
og jarðefni, vatn og lífmassa. Mark-
miðið á að vera að landið sé notað á
sjálfbæran hátt og er hvatt til þess að
ríkisstjómir allra þjóðlanda endur-
skoði stjórntæki sín með tilliti til
þessa. í 12. kafla er fjallað um stjóm-
un viðkvæmra vistkerfa, sérstaklega
baráttuna gegn myndun eyðimarka.
Lögð er áhersla á að koma í veg fyrir
Andrés Arnalds
rýrnun lands sem enn
er í góðu ástandi, án
þess þó að vanrækja
þau svæði sem þegar
era skemmd eða að eyð-
ast. Stjóm á landnýt-
ingu er talin öflugasta
leiðin til að vernda og
bæta landkosti.
Samofnir sáttmálar
Ráðstefnan í Ríó
markaði tímamót í um-
hverfismálum og lagði
grann að nokkrum
veigamiklum sáttmál-
um sem hafa mikil áhrif
hér á landi.
Samningur um varnir
gegn loftslagsbreytingum
Árið 1993 fullgilti Alþingi ramma-
samning Sameinuðu þjóðanna um
varnir gegn loftslagsbreytingum af
manna völdum. Honum er ætlað að
koma á jafnvægi í svokölluðum gróð-
urhúsalofttegundum svo loftslag á
jörðunni raskist ekki. Meginvandinn
stafar af koltvísýringi, sem verður til
við brana'á olíu, kolum og gasi, en
mun fleiri lofttegundir valda gróður-
húsaáhrifum. Mikið af koltvísýringi
berst einnig út í andrúmsloftið við
eyðingu jarðvegs og gróðurs.
Landgræðsla og skógrækt stuðlar
að kolefnisbindingu og vegur því á
móti útstreymi koltvíoxíðs og ann-
arra gróðurhúsalofttegunda. Ein leið
íslendinga sem annai'ra þjóða til að
mæta skuldbindingum sínum sam-
kvæmt sáttmálanum er því að vernda
og bæta þær auðlindir sem felast í
gróðri og jarðvegi.
Sáttmáli um verndun
liffræðilegrar fjölbreytni
Annar þýðingarmikill sáttmáli,
sem Alþingi fullgilti 1994, fjallar um
vemdun líffræðilegrar fjölbreytni.
Með slíkri fjölbreytni er átt við allt líf,
allt frá örveralífi jarðvegsins upp í
fugla himinblámans.
Landgræðsla hefur allt frá setn-
ingu laga um „skógrækt og vamir
gegn uppblæstri lands“ áiið 1907 ver-
ið eitt veigamesta starf sem unnið er
að hér á landi við vemdun og endur-
reisn líffræðilegs fjölbreytileika. Með
stöðvun jarðvegsrofs er komið í veg
fyrir röskun og eyðingu vistkerfa.
Með uppgræðslu er stuðlað að endur-
reisn glataðra vistkerfa. Fara þarf þó
með gát og sáttmálinn felur í sér að
fella verður skipulag uppgi-æðslu-
starfsins, ekki síst val tegunda, vel að
umhverfisaðstæðum og vistft’æðileg-
um markmiðum hverju sinni.
Sjálfbær nýting gróðurs sem ann-
arra náttúraauðlinda er ein helsta
leiðin að vemdun líffræðilegs fjöl-
breytileika. Nýting lands til beitar
hefur mikil áhrif á líffræðilegan fjöl-
breytileika, bæði til góðs og ills, allt
eftfr ástandi og álagsþoli landsins. Ef
land er mjög illa farið er beit yffrleitt
til mikils tjóns og getur ýmist flýtt
fyrh’ hnignun eða seinkað endumeisn
líffræðilegs fjölbreytileika.
Samningur um varnir
gegn eyðimerkurmyndun
Þriðji samningur Sameinuðu þjóð-
anna i kjölfar Ríó-ráðstefnunnar er
um aðgerðir gegn eyðimerkuimynd-
un. Hann tók gildi 1996 og var stað-
festur af Alþingi 1997. Á vegum Sam-
einuðu þjóðanna er 17. júní ár hvert
alþjóðlegur jarðvegsvemdardagur.
Samningurinn leggur áherslu á
þurrkasvæði jarðar, en hann gefur
verðmæta leiðsögn um leiðir til að
vinna að verndun landgæða um heim
allan.
Orðið eyðimörk táknar skóg sem
hefur breyst í auðn. Á nokkur þjóð
jafn viðeigandi orð yfir slíka glötun
Náttúruvernd
Mikilvægt er að skoða
vel þá gífurlegu mögu-
leika sem aukinskóg-
rækt og landgræðsla
veita, segir Andrés
Arnalds, til að breyta
koltvísýringi and-
rúmsloftsins í lífræn
efni til hagsbóta fyrir
land og þjóð.
landkosta? í Eyðimerkursáttmálan-
um kemur m.a. fram áhersla á gerð
heildstæðra landgræðsluáætlana,
sjálfbæra landnýtingu, hlutverk
frjálsra félagasamtaka og samstarf á
sviði fræðslu og ráðgjafar. Aðild að
sáttmálanum setur Islandi siðferði-
legai’ skuldbindingar til að taka á
þeirri miklu eyðimerkurmyndun sem
hér á sér stað. Við getum mikið lært
af þeim fjölmörgu þjóðum sem era að
takast á við þennan ógnvald. Eins
getum við íslendingar miðlað öðram
þjóðum af reynslu okkar af meira en
90 ára landgræðslu- og skógræktar-
starfi.
Koltvísýringui’ í andrúms-
loftí - auðlind á villigötum
Aukið landgi’æðslu- og skógrækt-
arstarf er ein af leiðunum að markm-
iðum allra sáttmálanna. Hvað varðar
loftslagssáttmálann er vissulega ár-
íðandi að draga úr losun koltvísýrings
og annarra gróðurhúsalofttegunda,
m.a. með því að minnka eldsneytis-
notkun. Trúverðugleiki Islands í al-
þjóðlegum umhverfismálum er jafn-
framt undir því kominn að okkur
takist að setja skorður við losun gróð-
urhúsalofttegunda út í andrúmsloftið.
Við getum hins vegar einnig náð
hluta af sama takmarki með því a<?
binda koltvísýring andrúmsloftsins í
gróðri og jarðvegi.
Kolefni, einkum í formi koldíoxíðs,
er að magni til veigamest þeirra efna
sem valda gróðurhúsaáhrifum í and-
rúmslofti jarðar. En það má einnig
líta á málið frá öðram sjónarhóli.
Fijósemi jarðar og þar með fæðu-
framleiðsla iýrir stærstan hluta jarð-
arbúa grundvallast á þessu sama
framefni. Þá er gróður búinn að nema
til sín koltvíssýringinn og breyta hon-
um í lífræn efni bæði ofan jai’ðar og
neðan. Því má segja að koltvísýring-
urinn sé í reynd auðlind á villigötum.
Með skógrækt og landgræðslu er
unnt að binda varanlega gífurlegt
magn af kolefni, ekki síst í jarðvegi,
og auka þannig frjósemi landsins.
Skógrækt er formlega viðurkennd
sem leið gagnvart loftslagssáttmálan-
um til að draga úr koltvísýringi, en
ekki hefur enn tekist að ganga form:
lega frá landgræðslu sem bindileið. í
þein-i baráttu eigum við þó marga
samheija, því flest lönd sem beijast
við afleiðingar landhnignunar hafa
þar mikilla hagsmuna að gæta.
Landgræðsla og skógrækt era öfl-
ugar leiðfr til að mæta skuldbinding-
um Islands samkvæmt loftslagssátt-
málanum og enn frekar ef þjóðj.
hagslegt gildi slíkra landbóta er tekið
með í reikninginn. Vísbendingar era
að koma fram um að hagkvæmni
þessara leiða sé jafnvel enn meira en
áður var talið. Mikilvægt er að skoða
vel þá gífurlegu möguleika sem aukin
skógrækt og landgi’æðsla veita til að
breyta koltvísýringi andrúmsloftsins
í lífræn efni til hagsbóta fyrir land og
þjóð.
Höfunduv er fagmálastjóri
Landgræðslu ríkisins.

Sveigjanlegur
fasteignalífeyrir
ára og eldri f-
Fasteignalífeyrir Búnaðarbankans
gerir þér kleift að njóta arðsins af
lífsstarfinu strax við 65 ára aldur.
Eigna
lífeyrir
Á:|||ÍS||||Á||||
3t 8S »
feí
BÚNAÐARBANKINN ER BANKl MENNINGARBORGARINNAR ARIÐ 2000
® BÚNAÐARBANKINN
traustur banki
Fáðu nánari upplýsingar ^
í útibúum bankans.
Veffang Búnaðarbankans er
www.bi.is
I