Morgunblaðið - 10.02.2000, Blaðsíða 12

12 FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Pétur H. Blöndal vill skipta árlegum afnotarétti nytjastofna á íslandsmiðum milli íbúa landsins
Markaðsvæðingin
mikilvægust
Pétur H. Blöndal,
þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, hef-
ur mælt fyrir þings-
ályktunartillöffli um
að Alþingi álykti að
fela ríkisstjórninni
að kanna kosti og
galla þess að ár-
legum afnotarétti
nytjastofna á Is-
landsmiðum verði
skipt jafnt milli allra
íbúa landsins. Stein-
þór Guðbjartsson
ræddi við Pétur.
Pétur H. Blöndal leggur til að
nefnd, sem sjávarútvegs-
ráðherra skipaði í septem-
ber 1999 og hefur það hlut-
verk að endurskoða og koma með
tillögur til breytinga á lögum um
stjórn fiskveiða, sáttanefndinni svo-
nefndu, verði falið að hafa forgöngu
um að gera þessa könnun og að henni
verði lokið 1. september í ár.
Pétur flutti tillögu sama efnis á
122. löggjafarþingi Alþingis 1997-
1998 en hún fékkst ekki útrædd. í ýt-
arlegri greinargerð bendir Pétur á að
ýmislegt hafi gerst síðan og þings-
ályktunartillagan sé flutt í anda
stefnuyfirlýsingar ríkisstjómarinnar.
Breyta verður eignarhaldinu
í greinargerðinni segir Pétur að
með núverandi fyrirkomulagi séu
nytjastofnamir augljóslega ekki sam-
eign þjóðarinnar. Hann segir að með
hugtakinu „auðlind þjóðar“ eigi fólk
sennilega við lind sem auður streymir
úr til þjóðarinnar án þess að hún þurfi
að vinna fyrir honum sérstaklega.
Þannig að hlutfallslegt verð breytist.
Ef einstaklingur hefúr umráð yfir
auðlindinni og hagur hans rekst á
hagsmuni þjóðarinnar tekur einstakl-
ingurinn fýrst og fremst ákvörðun út
frá hagsmunum sínum. Niðurstaðan
sé sú að auðlind þjóðar geti ekki verið
í eigu einstaklinga eða fyrirtækja
þeirra.
„Tvö atriði gera það að verkum að
égtelaðbreytaþurfifisk- ___________
veiðistjómunarlögun-
um,“ segir Pétur við
Morgunblaðið. „í fyrsta
lagi er það réttlætissjón-
armið, þó alltaf séu áhöld
um hvað sé réttlæti, og svo hitt, sem
er veigameira, að auðlind þjóðar í ein-
hveijum skilningi getur ekki verið í
eigu einstaklinga, því þeir munu alltaf
hegða sé eins, sama hvort um er að
ræða Japana eða íslendinga. Þeir
hegða sér alltaf miðað við eigin hags-
muni, nema litlu muni.“ Til útskýr-
ingar segir hann að miklir átthaga-
vinir hafi selt kvóta frá heimabyggð
sinni henni til tjóns af því að þeir
komust þannig úr miklum vandræð-
um og fengu auk þess mikið fé. Það
sama muni gerast gagnvart íslandi í
heild - sá sem eigi fiskveiðiheimildir
við ísland muni alltaf hegða sér mið-
að við sína hagsmuni, burtséð frá
þjóðemi. „Þær ströngu kvaðir sem
settar hafa verið til að hindra aðgang
útlendinga að auðlind-
inni með alls konai- ráð-
stöfunum til að gæta
þess að útlendingar taki
ekki þetta fjöregg,
framsalstakmarkanir,
erfðatakmarkanir og
fleira, eru dæmdar til að
mistakast vegna þess að
íslendingurinn, sem fer
með kvótann, mun
hegða sér eins og ein-
staklingur. Ef við ætlum
að hafa þessa auðlind í
einhverjum skilningi í
eigu þjóðarinnar, verð-
um við að breyta eignar-
haldinu. Þó það gerist á
20, 30 eða 50 árum skiptir það ekki
meginmáli því hugsa þarf hvar kerfið
endar.“
Ávísun til allra
Samkvæmt tillögunni er gert ráð
fyrir að árlegum veiðiheimildum
verði dreift til allra íbúa landsins. All-
ir með lögheimili hér á landi fái ávís-
un upp á jafna hlutdeild í árlegum af-
rakstri auðlindarinnar. Auka megi
framboð og markaðshæfni aflaheim-
ildanna með því að dreifa hlutdeild-
inni t.d. þrjú eða fimm ár fram í tím-
ann og með því að leggja engar kvaðir
á framsal hlutdeildar í heildarafla.
Hver íbúi fái árlega ávísun á hlutdeild
sína í heildaraflaheimildum hvers árs
og miðað við að þær séu um 550.000
þorskígildistonn fengi
hver einstaklingar að
veiða árlega um það bil
tvö þorskígildistonn.
Markaðsverðið nú er um
100 kr. á kg og því gæfi
þetta um 200.000 kr. á ári. Hins vegar
myndi verðið lækka mikið þegar allar
veiðiheimildir yrðu seldar á markaði,
jafnvel niður í 20 kr./kg, og því væri
Hklegt að salan skilaði hveijum ein-
staklingi um 40 til 80 þúsund krónum.
„Þetta er lausn sem liggur á borð-
inu og augljóst er að gera þetta
svona,“ segir Pétur. „Vegna þess að
ísland er eitt efnahagssvæði og eitt
vinnusvæði er ákaflega erfitt að finna
út úr því hvemig láta má fólk í hinum
ýmsu byggðum fá kvótann. Menn
geta skráð sig til heimilis á Siglufirði
og búið í Reykjavík en til að koma í
veg fyrir slíkt „svindl" verðum við að
láta alla íslendinga fá jafnan hlut í
auðlindinni enda allir meira og minna
háðir henni.“
Pétur H. Blöndal
Einstaklingar
geta ekki átt
auðlind þjóðar
Greinargerðinnni er
skipt í níu kafla og þar
er m.a. skilgreint hvað
átt sé við með orðunum
„íslensk þjóð“ og niður-
staðan sú að átt sé við
það fólk sem býr í land-
inu með þriggja eða
fimm ára biðtíma fyrir
þá sem flytjast til
landsins. „Það er ekk-
ert á hreinu hvað átt
við er með orðinu þjóð
og útfærslan er tækni-
legs eðlis,“ segir Pétur
og vísar til greinar-
gerðarinnar.
Lægra verð með
markaðsvæðingu
Samkvæmt greinargerðinni er
gert ráð fyrir að breyting á eignar-
haldi frá núverandi varanlegri „eign“
eigi sér stað á 20 árum og útgerðin af-
skrifi núverandi „kvótaeign" sína um
5% á ári. Þannig verði komið í veg
fyrir kollsteypur og stuðlað að sátt
um breytinguna. Sem sárabætur til
útgerðarinnar verði þessi tíma-
bundna eign hennar tryggð með lög-
um og framsal á henni verði alveg
fijáls. Afskriftir megi draga frá
tekjum fyrir skatt. Enn fremur verði
felldar niður allar sérstakar kvaðir,
sem lagðar eru á útgerðina umfram
aðra atvinnuvegi, t.d.varðandi fjár-
festingar útlendinga, veðsetningu
kvóta, sjóðakerfi o.fl.
Pétur segir að tillaga sín eigi að
lækka verð fyrir veiðiheimildir og að
um markaðsvæðingu sé að ræða því á
endanum fari allur kvóti á markað. í
greinargerðinni bendir hann á að
hagnaður nokkurra stórra og vel rek-
inna sjávarútvegsfyrirtækja á sl. ári
hafi verið 11 til 31. kr. hvert kíló sem
þaumáttuveiða.
„Þekkt er að þegar farið er úr mið-
stýrðu kerfi sem ekld er mikill mark-
aður með og yfir í markaðsvæðingu
lækkar verðið,“ segir Pétur. Með
hliðsjón af fyrmefndum hagnaði seg-
ir hann að fyrirtækin geti ekki borgað
nema 10 til 20 kr. á kíló að óbreyttum
rekstri án þess að hagnaður hverfi og
muni ekki borga meira. „Verðið fyrir
leigu á veiðiheimfidum mun lækka úr
meira en 100 krónum á kíló niður í 30
til 60 krónur á mjög stuttum tíma. Þá
getur trillukarlinn á Vestfjörðum far-
ið að gera út.“
Pétur segir að miðað við það að
Morgunblaðið/HG
kvótinn verði seldur þijú ár fram í
tímann taki þessi breyting ekki mjög
langan tíma. „Það verður mikið fram-
boð af kvóta mjög fljótt og kvóti út-
gerðarinnar verður algerlega fijálst
framseljanlegur sem lækkar hugsan-
lega verðið á honum þó að hann geti
orðið meira virði vegna þess hvað
hann verður ftjáls.“
Að sögn Péturs er útilokað að kvót-
inn fari á fárra hendur. „Ef einhver
ætlar að kaupa allan kvótann eða
stóran hluta hans, segjum 80%, verð-
ur hann að gera það ár eftir ár eftir ár
vegna þess að aðeins er úthlutað og
dreift á þjóðina árlegum veiðiheimild-
um en ekki stofninum sjálfum. Slík
kaup myndi hækka verðið á veiði-
heimildunum verulega og þar sem
hátt verðværi greitt fyrir kvótann
yrði kaupandinn að veiða með mjög
litlum tilkostnaði til að tapa ekki öllu
fé sínu. Eg hef enga trú á að einhver
gætigertþað."
Einstaklingurinn fer
betur með en ríkið
Pétur segir að verði Vatneyrar-
dómurinn staðfestur í Hæstarétti sjái
hann aðeins tvær leiðir til að allir eigi
jafnan rétt til fiskveiða.
.Annaðhvort að hafa uppboð þar
sem allir borga jafn mikið eða þá að
dreifa þessu á þjóðina. Munurinn er
sá að annars vegar er verið að tala um
að andvirðið renni til ríkisins, mikil
ríkisvæðing, og hins vegar að and-
virðið renni til einstakl-
inga. Á þessu sé ég mik-
inn mun. Sjónarmið míns
flokks í gegnum tíðina
hefur verið að einstakl-
ingurinn sé betur fær um
Einstakiingur
fer betur með
peninga en ríkið
að sjá um peningana sína heldur en
ríkið. Verr sé farið með opinbert fé en
fé einstaklinga."
Flatur tekjuskattur
hugsanlegnr í kjölfarið
Pétur segir að núverandi kerfi
neyði menn til að sameina fyrirtæki
vegna takmarkana á framsali en í
sínu kerfi geti nýir menn byijað í út-
gerð, sem þeir geti ekki miðað við nú-
verandi aðstæður. „Því er viðbúið að
samkeppni í útgerð aukist mikið.“
Hann segir að auk þessa séu mark-
aðsvæðingin og mikil verðlækkun á
kvóta helstu kostir breytinganna,
sem hann leggur til. „Þetta mun
gagnast landsbyggðinni en í núver-
andi kerfi getur enginn nýr byrjað í
útgerð, hverfi kvóti úr ákveðnu
byggðarlagi, því verð á leigukvóta er
svo hátt. Menn borga ekki yfir 100
krónur fyrir að fá að veiða kíló af
þorski til þess að fá 120 krónur fyrir
hann á markaði. Það gengur ekki
upp. Markaðsvæðingin er meginkost-
ur þessa kerfis en líka það að allir
landsmenn fá þennan kvóta. Það bæt-
ir samkeppnisstöðu íslands við út-
lönd og er félagslegt atriði því böm
og lífeyrisþegar fá jafn mikið og aðrir.
Þessi félagslegi þáttur gæti hugsan-
lega gert það mögulegt að koma á
flötum tekjuskatti sem yrði afskap-
lega jákvætt. Kostirnir eru því ýmsir
og til viðbótar má nefna að sé fyrir-
huguð stofnun fyrirtækis annaðhvort
á Islandi eða í til dæmis Danmörku
má gera ráð fyrir að starfsmennimir
á Islandi fái forgjöf fyrir það að búa á
íslandi vegna kvótaeignarinnar.
Þannig geti Island laðað til sín fyrir-
tæki og samkeppnisstaða landsins
vex. Þetta stuðlar líka að því að fólk
vill frekar búa á Islandi en í útlönd-
um.“
Mikið undir dómi
Hæstaréttar komið
Greinilega liggur mikil vinna að
baki greinargerðinni og spurður hve-
nær hann hafi fyrst komið fram með
þessa hugmynd segir Pétur að hann
hafi flutt ræðu um efnið í prófkjöri
sínu fyrir sex árum. „Þá var ég kom-
inn með nokkuð mótaðar hugmyndir í
málinu og lagði áherslu á að það væri
eitt af stefnumálum mínum að láta
kanna kosti og galla þessarar tillögu."
Gert er ráð fyrir viðamikilli könnun
á áhrifum tillögunnar á fjárhagslega
stöðu útgerðarfyrirtækja, sjómanna,
fiskvinnslufyrirtækja, fiskvinnslu-
fólks, sveitarfélaga og íbúa þeirra,
landshluta og ríkissjóðs. Ennfremui'
áhrif á hagvöxt, samkeppnisstöðu at-
vinnuveganna innbyrðis og gagnvart
útlöndum, gengisþróun, tekjudreif-
ingu, lífskjör, viðskipti með veiði-
heimildir og verð þeirra, útflutning
og þjóðhagsleg áhrif. Auk þess fé-
lagsleg áhrif á sjómenn, fiskvinnslu-
fólk og íbúa sveitarfélaga, áhrif á
byggðaþróun og atvinnu. „Enn frem-
ur yrði kannað hvaða áhrif aukið
framboð á árlegum veiðiheimildum
hefði á verð þeirra og hvert yrði lík-
legt markaðsverð þegar allar veiði-
heimildir verða seldar á markaði.
Einnig verði metið hvert sé verðmæti
kvótaeignar sem afskrifuð verði á 20
árum og varanlegs kvóta miðað við
ýmsar forsendur, t.d. um markaðs-
vexti og væntanlegar veiðiheimildir.
Einnig er gert ráð fyrir að kannaðir
verði kostir og gallar annarra mögu-
legra leiða sem tryggt geti að þessi
auðlind verði ævarandi í eigu þjóðar-
innar. Vegna þess hve miklir hags-
munir eru í húfi væri eðlilegt að nefnd
sjávarútvegsráðherra sem gerði slíka
könnun fengi færustu erlenda sér-
fræðinga sér til fulltingis auk inn-
lendra. Eðlilegt verður að teljast að
kannað verði hvort beita megi sömu
reglu á aðrar takmarkaðar auðlindir í
eigu þjóðarinnar, svo sem vatnsorku,
hálendi og útvarpsrásir," segir jafn-
framt í greinargerðinni.
Fyrri tillögu Péturs um sama efni
var vísað til sjávarútvegsnefndar þar
sem hún dagaði uppi en nú gerir Pét-
ur ráð fyrir að sáttanefndin fjalli um
___________ tillöguna. „Annað væri
eiginlega fráleitt," segir
hann. „Ég reikna með að
hún skoði þennan kost
eins og aðra og meti
hann gagnvart öðrum.
Hins vegar fer þetta töluvert eftir því
hvemig hæstaréttardómurinn í Vatn-
eyrarmálinu fellur. Verði dómur Hér-
aðsdóms Vestfjarða staðfestur sé ég
aðeins fyrmefndar tvær lausnir á
vandanum sem þá kemur upp. Hafi
menn ekld tilbúnar tillögur, sem hafa
fengið umræðu, mega allt í einu allir
fara og veiða, sem myndi leiða til
vandræða. Reyndar hafa stjórnvöld
ákveðin úrræði samkvæmt öðrum
lögum. En áhrifin yrðu mikil á verð-
bréfamarkaði. Verði dómurinn ekki
staðfestur ríkir núverandi staða
áfram en viðbúið er að mjög mikill
óróleiki verði og sú sátt sem ríkis-
stjómin lofaði að koma á og er í
stjómarsáttmálanum verði enn fjær
en nú er.“