Morgunblaðið - 10.02.2000, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Ungverskir tón-
listarkennarar í
þorrablótsnefnd
Ungverskir tónlistarkennarar hafa hleypt
nýju lífí í tónlistarlífíð á nokkrum stöðum
á landinu, meðal annars Krisztina og
Zoltán Szklenár í Mýrdalnum. Þau eru
ánægð í Vík og segjast í samtali við
Helga Bjarnason vilja vera þar áfram.
„BREYTINGAR urðu í lífi okkar,
þriðja barnið fæddist. Ég missti
marga úr fjölskyldu minni og var
döpur. Zoltán iagði til að við
breyttum til,“ segir Krisztina
Szklenár, skólastjóri Tónlistar-
skóla Mýrdælinga, þegar hún er
spurð af hverju þau hjónin flutt-
ust frá Ungverjalandi til Víkur
fyrir rúmum tveimur árum.
Krisztina og Zoltán Szklenár
eru bæði háskólamenntað tónlist-
arfólk, frá borginni Györ, um 100
kílómetra norðvestur af Búdapest
í Ungverjalandi. Hún kenndi
söng, kennslufræði, tónlistarsögu
og tónmennt við kennaraháskóla
og hann kenndi á blásturshljóð-
færi í tónlistarskóla og lék á
franskt horn í óperu í Búdapest.
Þau komu fyrst til íslands á árinu
1990 og kenndu þá í þrjú ár við
tónlistarskólann á Hólmavík.
„Það var hringt og við slógum til
því okkur þótti spennandi að fara
til íslands þótt við vissum lítið um
landið," segir Krisztina um starf-
ið á Hólmavík. Zoltán hafði þá átt
kost á störfum í Bandaríkjunum
og á Spáni en aðeins fyrir hann
einan. Reyndar var það sama upp
á teningnum á Hólmavík, henni
var boðið starfið en nemendunum
fjölgaði fljótt svo mikið að hann
fékk fullt starf.
Eftir þriggja ára starf á Hólma-
vík fluttu þau aftur heim til Ung-
verjalands og tóku þar upp fyrri
iðju, Krisztina kenndi við kenn-
araháskólann og Zoltán fór að
kenna við tónlistarskólann.
Reyndar kenndi hann aðeins í
hálfu starfi en stofnaði eigin raf-
tækjaverslun í Györ til þess að
reyna að skapa sér meiri tekjur
því að hans sögn eru lág laun
greidd fyrir tónlistarkennslu í
heimalandi þeirra.
Orlagaríkur
draumur
Á árinu 1997 urðu þær breyt-
ingar í lífi þeirra sem sagt er frá
í upphafi og þau vildu breyta til.
Þá vantaði kennara við Tónlistar-
skóla Mýrdælinga. Vinkona
þeirra, Marta Magnúsdóttir í
Garðabæ, kona Svavars Jónatans-
sonar, ræðismanns Ungverja,
hringdi til Ungveijalands til að
spyrja hvort þau vildu ekki fara
til Víkur. Það gerði hún vegna
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
Krisztina Szklenár kennir tónfræði í Tónlistarskóla Mýrdælinga.
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
Zoltán Szklenár tók á móti þorrablótsgest-
um í Vík í Mýrdal með lúðrablæstri.
þess að hana hafði dreymt Kriszt-
inu og Zoltán.
Þau komu til Víkur haustið
1997 og segja að það
hafi verið góð ráðstöf-
un að snúa aftur til Is-
lands.
Með Krisztina og
Zoltán hefur tónlistar-
lífið í Mýrdalnuin eflst.
64 nemendur eru í
tónlistarskólanum hjá
þeim, mest börn og
unglingar en einnig
eru nokkrir fullorðnir í
söngnámi. Krisztina er
orgelleikari við
kirkjuna og stjórnar
kirkjukórnun, auk
stjórnunar og kennslu í
tónlistarskólanum. I
skólanum kennir hún
söng, píanóleik og tón-
fræði.
Zoltán kennir á
blásturshljóðfæri, bæði
í Vík og Ketilsstaða-
skóla, og stjórnar
lúðrasveit. I henni eru
nú 26 börn, mörg ný-
lega byrjuð en nokkur
sem eru lengra komin.
Lúðasveitin leikur við
ýmis tækifæri í Vík og
tók þátt í lúðrasveita-
mótinu á Blönduósi á síðasta ári.
Zoltán kveðst stoltur af framlagi
Mýrdælinga, lúðrasveitin þeirra
hafi verið frá langminnsta staðn-
um, flestar hafi verið frá stórum
kaupstöðum. Hann hefur áhuga á
að tvískipta lúðrasveitinni, hafa
nýliðana í sér hljómsveit, enda
segir hann að slæmt geti verið að
hafa nýliðana og þá lengra
komnu saman. „Við förum ef til
vill með tvær hljómsveitir á næsta
lúörasveitamót," segir Zoltán
kíminn.
Sleppa súrmatnum
Ungversku tónlistarmennirnir
hafa gaman af því að taka þátt í
félagslífi staðarins. Þau segjast
stolt af því að hafa verið í þorra-
blótsnefnd í vetur og haft gaman
af því starfi. Þau segjast ekki
fúlsa við hangikjöti og hákarli en
viðurkenna að þau hafi sleppt því
að mestu að borða íslenska súr-
matinn á þorrablótinu. Krisztina
hefur skrifað upp nótur að tveim-
ur lögum eftir heimamenn og út-
sett fyrir kór og undirleikara. Og
nú er kirkjukórinn byrjaður að
undirbúa ferð til Ungverjalands á
næsta ári. Það sama gerði kórinn
á Hólmavík þegar Krisztina og
Zoltán kenndu þar.
Þau halda góðu sambandi við
heimalandið. Fara á hverju sumri
til Ungverjalands en Krisztina
segir að sífellt verði erfiðara að
fá börnin þrjú með út á vorin, því
þau eigi sína vini og kunningja í
Vík. Og á haustin vilja þau öll
ólm komast aftur í Mýrdalinn að
starfa með kórunum og nemend-
unum. Ættingjarnir hafa einnig
komið í heimsóknir og í vor er
von á stórum hópi til að vera við
fermingu elsta sonarins.
Zoltán segir að þau hafi aðgang
að gervihnattasjónvarpi og fylgist
mikið með tveimur ungverskum
stöðvum, meðal annars fréttum.
Loks halda þau ákveðnu sam-
bandi við fjölmarga ungverska
tónlistarkennara sem starfa hér á
landi, enda eru þau öll úr sömu
tónlistarakademíunni.
„Við erum mjög ánægð hér í
Vík og verðum hér áfram, það er
að segja ef fólkið vill hafa okk-
ur,“ segir Krisztina.
Hugvísindi í aldarlok
TÍMARIT
Tíinarit M á I s og
menningar
60. árgangur, 1999, 4. hefti. Mál og
menning, Reykjavík. 112 bls.
HUGVÍSINDAÞINGIÐ sem
haldið var í Háskóla íslands í októ-
ber síðastliðnum setur mark sitt á
nýjasta hefti Tímarits Máls og
menningar. Fjórar af sex fræðileg-
um greinum tímaritsins eiga rætur
að rekja til fyrirlestra sem þar voru
fluttir. Þrjár birtast undir yfirskrift-
inni „Erfðavísindi í aldariok" og þar
velta Sigríður Þorgeirsdóttir, Unn-
ur Karlsdóttir og Torfi H. Tulinius
fyrir sér ólíkum hliðum erfðavís-
indaumræðunnar. Sigríður og Unn-
ur sýna að þessi umræða á sér langa
sögu á íslandi og hefur tekið á sig ól-
íkar myndir í gegnum tíðina. Ein sú
áhrifamesta var mannkynbótastefn-
an, sem fram kom um miðja nítjándu
öld og fjaraði út um miðja þá tuttug-
ustu, en hún er umfjöllunarefni
Unnar í greininni Jarðyrkjumenn
komandi kynslóða.
Góðkynja eða
úrkynja
í grófum dráttum er hugmynda-
fræði mannkynbótastefnunnar sú að
mannfólki sé hægt að skipta í tvo
flokka, þá sem eru góðkynja og hina
sem eru úrkynja. Flokk hinna fyrr-
nefndu skipa m.a. menntamenn og
athafnamenn en hinn seinni flakkar-
ar og fátæklingar. Þannig er verald-
leg velgengni framsett sem eðlis-
bundinn fylgifiskur góðra erfða og
stéttaskipting því álitin náttúruleg
og óhagganleg. Þjóðfélaginu er það
síðan til framdráttar að hinir fyrr-
nefndu fjölgi sér sem allra mest en
hinir síðarnefndu sem minnst. Sú
staðreynd að viðmið um æskilega
mannkosti eru illskilgreinanleg og
breytileg eftir stað og stund, jafnvel
háð hagsmunum ráðandi afla, var
talsmönnum þessarar stefnu fram-
andi. Eftir að martraðarkennd enda-
stöð arfbótastefnunnar birtist sjón-
um heimsbyggðarinnar við lok
seinni heimsstyijaldarinnar lagðist
tal um hugmyndir þessar að mestu
leyti niður.
Unnur hefur annars staðar fjallað
um sögu arfbótastefnunnar á Islandi
(bæði í útgefinni bók og Skírni,
haustið 1998) og hér skorðar hún sig
við almenna umfjöllun um hug-
myndafræðilegan bakgrunn stefn-
unnar. Greinin er augljóslega hugs-
uð sem kynning frekar en rannsókn
og heppnast vel sem slík, tilfinning
er gefin fyrir viðfanginu og forvitni
vakin. Nánari umfjöllun um tengsl
arfbótastefnunnar og nútíma erfða-
vísinda hefði þó verið kærkomin. Sú
hugmynd að smánaðir arfbótasinnar
hafi við lok seinni heimsstyrjaldar-
innar skotið sér undan ábyrgð með
því að skipta um nafn og kenna sig
við erfðavísindi hljómar ósannfær-
andi eins og henni er komið á fram-
færi í greininni - þó ýmislegt gæti
verið til í því.
Rödd Bjargar
C. Þorláksson
í umræðu mannkynbótasinna um
hlut arfgerðar í mótun einstaklinga
gætir áhugaleysis um áhrif atlætis
og umhverfis, en í greininni Erfðir
og atlæti bendir Sigríður Þorgeirs-
dóttir á að jafnvel á tímum erfða-
fræðilegrar nauðhyggju hafi and-
stæðar kenningar, sem mið tóku af
ytri áhrifaþáttum, átt sér sterka
talsmenn. Þar fjallar Sigríður um
ævi og störf vísindakonunnar Bjarg-
ar C. Þorláksson. Björg var náttúru-
heimspekingur og lífeðlisfræðingur,
fyrst Norðurlandabúa til að ljúka
doktorsprófi frá Sorbonne-háskóla í
Frakklandi, og eftir hana liggur
fjöldinn allur af útgefnu efni og heilu
fræðibækumar í handriti í Þjóðar-
bókhlöðu. Sigríður lýsir því hvernig
Björg leitaði svara við ýmsum
grundvallarspurningum mannlegs
eðlis í lífeðlisfræðilegum rannsókn-
um sínum og lagði þar áherslu á ytri
áhrifavalda. Fræði Bjargar eru ólík
því sem við eigum að venjast í dag
þar sem „hörð“ vísindi eru allsráð-
andi en verk hennar veita án efa inn-
sýn í vísindaheim fyrstu áratuga ald-
arinnar, og mikilvægt að rödd
hennar heyrist á sama tíma og fjall-
að er um skoðanir mannkynbóta-
sinna þessa tíma á borð við Guð-
mund Finnbogason og Agúst H.
Bjarnason.
Kynlíf, gen,
kapftalismi
Þriðja og síðasta innleggið í um-
ræðuna er greinin Kynlíf, gen, kap-
ítalismi eftir Torfa H. Tulinius sem
gerir nýlega skáldsögu franska rit-
höfundarins Michel Houllebecq, Ör:
eindirnar, að umfjöllunarefni sínu. í
þessu verki eru hin „hörðu" vísindi
erfðafræðinnar í brennidepli og hef-
ur bókin reynst afar umdeild í
Frakklandi, höfundur hennar ýmist
kallaður byltingarsinni eða aftur-
haldsseggur. Söguhetja verksins
kemst að því að dauðleika mannsins
er að finna í innbyggðum óstöðug-
leika öreindanna og leggur hann í
kjölfarið grunninn að nýju, ódauð-
legu kyni. Torfi leggur áherslu á þá
hlið bókarinnar sem snýr að samfél-
agsgagnrýni. En greinin er meira en
bókmenntaleg umfjöllun um verk
Houllebecqa því í raun er það aðeins
kveikjan að hugleiðingu Torfa um
stöðu mannsins í tækni- og markaðs-
samfélagi nútímans.
Stærstu greinar heftisins eru
tvær og báðar um stórskáld þó ólík
séu. Jón Sigurðsson fjallar um
Jóhannes úr Kötlum í greininni Ég
finn ég verð að springa, sem vænt-
anlega er rituð í tilefni af aldarfæð-
ingarafmæli skáldsins. Greinin er
tvískipt, hefst á umfjöllun um rit-
verkin en lýkur á persónulegri
minningu höfundar um Jóhannes.
Fyrri hlutinn er áhugavert ferðalag í
gegnum höfundaverkið þar sem Jón
grípur jafnt niður í kveðskap og
lausamál til að draga upp mynd af
lífsviðhorfum og skáldskaparfræð-
um Jóhannesar. En frásögn Jóns í
seinni hlutanum af samskiptum sín-
um við skáldið er ekki síður áhuga-
verð og þykir mér honum hafa tekist
vel til við ritun þessara endurminn-
inga. Þá ritar Jón Viðar Jónsson all-
ítarlega og fróðlega grein um sögu
íslenskra leiksýninga á verkum
sænska skáldsins Augusts Strind-
bergs. Af heiti greinarinnar, þ.e.
Hvers vegna hefur Strindberg
aldrei komist til Islands?, má ráða að
þær hafi verið af skornum skammti.
Jón Viðar varpar fram nokkrum
hugsanlegum svörum við þessari
spurningu áður en hann rekur sögu
þeirra sýninga sem þó hafa verið
settar upp. Hann minnist m.a. á þá
mynd sem sumir hafi af Strindberg
sem „hálfbrjáluðum, á köflum al-
brjáluðum hatursmanni mannkyns-
ins, einkum kvenkynsins, mistækum
sérvitringi, sem stundum slampaðist
á að skrifa eitthvað gott þegar vel lá
á honum“. Þessu viðhorfi hafnar Jón
Viðar alfarið og kemst helst að þeirri
niðurstöðu að óvild íslendinga í garð
Strindbergs byggist á rótgrónum
fordómum sem ekki hafi tekist að
hrekja, að viðbættum langvinnum
og landlægum takmörkunum ís-
lenskra leikhúsa í verkefnavali.
I hugleiðingu sinni um Old öfg-
anna eftir Eric Hobsbawm, Engar
glaðlegar nótur, bendir Einar Már
Jónsson á sagnfræðilega sérstöðu
verksins, ásamt því að velta fyrir sér
ýmsum þáttum í nútímanum og
skilningi okkar á samtímasögu.
Grein Einars er ákveðin og
skemmtileg og tilvalin hliðarlesning
við Hobsbawm. Svava Jakobsdóttir
heldur áfram þar sem staðar var
numið í fræðiverkinu Skyggnst á
bak við ský, sem út kom fyrir síðustu
jól og fjallar hér frekar um tengsl
verka Jónasar Hallgrímssonar við
bókmenntasögunna og skáldskapar-
arfinn. A stundum er sem skáldkon-
an hafi gengið í berg með þjóðskáld-
inu en annars staðar varpar hún ljósi
á textatengsl sem flestum hefur ef-
laust yfirsést.
Skáldskap eftir Sjón, Lindu Mar-
íu Magnúsdóttur, Valdimar Tómas-
son og Sindra Freysson er einnig að
finna í heftinu ásamt þýðingu Sölva
Sigurðssonar á Ijóði John Keats, Hví
hló ég? og Bjarna Jónssonar á smá-
sögu Heiners Mullers, Járnkrossin-
um. Þá fjallar Soffia Auður Birgis-
dóttir um Parísarhjól eftir Sigurð
Pálsson og Einar Már Jónsson um
Svipþing, minningarþætti eftir
Svein Skorra Höskuldsson.
Gott jafnvægi
Tímarit á borð við það sem Mál og
menning gefur út gegnir mikilvægu
hlutverki í íslensku þjóðlífi sem vett-
vangur umræðu um listir, menningu
og málefni líðandi stundar. Reyndar
stendur Tímarit Máls og menningar
að sumu leyti betur að vígi til að tak-
ast á við síðastnefnda þáttinn en
sum önnur, eins og Andvari og
Skírnir, þar sem það kemur oftar út,
og nýjasta heftið er prýðilegt dæmi
um hversu gott jafnvægi getur náðst
milli fræðilegs efnis, eins og greina
Jóns Sigurðssonar og Jóns Viðars,
og hugvekjandi umfjöllunar um mál
sem ofarlega eru á baugi í samtím-
anum, eins og greinar Torfa, Unnar
og Sigríðar.
Björn Þór Vilhjálmsson