Morgunblaðið - 29.02.2000, Blaðsíða 46

' 46 ÞRIÐJUDAGUR 29. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
, Svartur dagur í Sellafield
FÖSTUDAGINN 18.
febrúar var gerð opin-
ber skýrsla breska
kjarnorkueftirlitsins um
öryggismál og ýmis
innri mál stærstu kjarn-
orkuendurvinnslustöðv-
ar Breta í Sellafield.
Skýrslan afhjúpar svo
alvarleg og ámælisverð
atriði í starfsemi stöðv-
arinnar að föstudagur-
inn 18. febrúar 2000 er
nú kallaður „svarti dag-
urinn“ í breskum kjarn-
orkuiðnaði. Strax og
fréttist af skýrslunni
óskaði ég eftir umræðu
utan dagskrár á Alþingi
Islendinga um niðurstöður hennar og
afstöðu íslenskra stjómvalda til end-
urvinnslustöðvarinnar. Enda ástæð-
an ærin. Rannsóknir kjamorkueftir-
litsins leiddu í ljós að í 28
veigamiklum atriðum fullnægir starf-
semi stöðvarinnar ekki kröfum eftir-
litsins. Þá hafa starfsmenn stundað
kerfisbundnar falsanir öryggispróf-
ana, falsað skýrslur um útflutning og
orðið uppvísir að því að endumota
gamlar skýrslur þegar gera hefur
•h þurft nýjar. Þá er það ljóst að innra
eftirlit stöðvarinnar er í molum og að
óheyrilega mikið magn óunnins
geislavirks kjamorkuúrgangs hefur
safnast fyrir í stöðinni og ekki er fyr-
irséð að takist að grynnka á honum í
bráð. Upplýsingar af þessu tagi valda
vissulega miklu uppnámi í þeim lönd-
um sem liggja næst Bretlandi og hafa
ráðamenn á írlandi og Norðurlönd-
unum ítrekað gert athugasemdir við
rekstur endurvinnslustöðvarinnar í
Sellafield. Fyrr í vikunni vom um-
hverfisráðherrar Norðurlandanna
síðast með málið á dagskrá og að
loknum fundinum
sagði umhverfisráð-
herra Siv Friðleifsdótt-
ir í viðtali við Morgun-
blaðið að full samstaða
hafi verið meðal ráð-
herranna um að bregð-
ast hart við þessum
slæmu fréttum. Svo
var send út ályktun.
Reyndar í kjölfar
sendibréfa og símtala
sem flestir ef ekki allir
ráðherrarnir áttu við
bresk yfirvöld strax á
föstudaginn. Enn hef-
ur ekkert frést af við-
brögðum breskra
stjórnvalda við álykt-
uninni, sendibréfunum eða símtölun-
um.
Bitlaus vopn
I mínum huga er það deginum ljós-
ara að sendibréf, símtöl og ályktanir
eru máttlaus vopn í baráttunni gegn
losun geislavirkra efna í hafið frá
kjamorkuendurvinnslustöðinni í
Sellafield. Þessar aðferðir hafa verið
þrautreyndar síðustu 20 árin eða
meira og litlu sem engu skilað. Is-
lenskir ráðamenn hafa æ ofan í æ lýst
áhyggjum sínum vegna skaðsemi
geislavirkra efna sem losuð eru í haf-
ið við kjamorkuendurvinnslustöðv-
amar í Dounrey og Sellafíeld og látið
þessar áhyggjur sínar í ljósi við bresk
yfirvöld, einir sér eða í samráði við
ráðamenn á hinum Norðurlöndunum.
Alþingi Islendinga mótmælti harð-
lega með þingsályktunartillögu 1993
þegar kjamorkuendurvinnslustöðin í
Sellafield var stækkuð og hafin var
starfræksla THORP endurvinnslu-
stöðvarinnar, en við þá stækkun tí-
faldaðist losun geislavirkra efna í haf-
ið frá því sem verið hafði fram að
þeim tíma. Ekki breytti samþykkt
þingsályktunartillögunnar nokkru
þar um, nú em liðin 7 ár frá því að
THORP endurvinnslustöðin tók tfi
starfa og magnið af eiturefnum, sem
losuð hafa verið í hafið frá henni er
gífurlegt. Árið 1994 fimmtíufaldaðist
losun teknesíum-99 frá Sellafield.
Talið er víst að sú aukning sé orsök
þess að efnið finnst nú við strendur
Noregs og Svíþjóðar. Magn þess í
Óslóarfirði fimmfaldaðist milli ár-
anna 1996 og 1997 og síðamefnda ár-
ið mældist styrkur þess við vestur-
strönd Noregs áttfalt meiri en fjómm
ámm áður. Og það eru opinber sann-
indi að efnið mun ná Islandsströnd-
um á næsta ári og það er skelfileg
staðreynd að svona skuli nú komið
þar sem hér er um gífurlega skaðlegt
efni að ræða, sem má segja að brotni
ekki niður í náttúmnni því helming-
unartími þess er um 213 þús. ár!
Marklaus loforð
Nú er ekki eins og bresk yfirvöld
hafi setið aðgerðarlaus undir gagn-
rýninni. Þau hafa margoft bmgðist
við henni og gefið út yfirlýsingar um
að allt verði fært til betri vegar. Það
er ekki lengra síðan en 19. nóvember
sl. að tveir ráðherrar bresku ríkis-
stjómarinnar þeir John Prescott og
Nick Brown sendu frá sér yfirlýsingu
þar sem þeir lofuðu takmörkun á los-
un og miklu hreinsunarstarfi, bættu
ENGINN veit sina ævina fyrr en
öll er, segir máltækið. A ámnum
milli tvítugs og þrítugs em flestir
uppteknir við að eign-
ast sitt iyrsta húsnæði,
stofna fjölskyldu, afla
sér menntunar, ferðast
eða sinna öðmm
áhugamálum. Fæstir
gera á þessum áram
ráð fyrir að berjast við
illvíga sjúkdóma, s.s.
krabbamein og sem
betur fer era þeir sem
greinast með krabba-
mein á þessum áram í
miklum minnihluta. En
ungu fólki sem greinist
með þennan sjúkdóm
fer sífjölgandi. Hér á
eftir set ég fram hug-
leiðingar mínar, en 24
ára greindist sambýlis-
maður minn, Jón Bergur, med eitla-
krabbamein.
Apríl 1995
Loksins, eftir 5 daga bið, fæði ég
3.350 g stúlkubarn. Stúlkan reynist
vera heilbrigð. En sú hamingja. Það
em allir svo heillaðir af þessu litla
kraftaverki, að þær gleymast um
stund, áhyggjurnar af heilsufari föð-
urins. Hann hefur ekki verið hraust-
ur þessa síðustu mánuði, en hvað...
maður á besta aldri. „Hann verður
bara að hrista þetta af sér,“ heyrist
úrýmsum áttum.
I byrjun maí, mánuði eftir stærsta
dag í lífi okkar, kemur stóra áfallið,
maðurinn minn greinist með krabba-
mein. Himinn og helvíti hafa mnnið
saman í eitt. En ekkert er það slæmt
að ekki boði nokkuð gott. Nýbökuðu
foreldramir komust að því að botn-
inum væri náð, nú lægi leiðin uppá
við með hjálp starfsfólks Landspítal-
ans, lyfjameðferð, vina og vanda-
manna. A svona tímum vill maður
frekar eiga góðan vin en allt það gull
sem til er. Allir veraldlegir hlutir
skipta ekki lengur máli, húsið, bíll-
inn, flotti barnavagninn, allt má
þetta hverfa. Á meðan til em pening-
ar til að fæða barnið og kaupa lyf þá
er það nóg.
Dagar, vikur, mánuðir liðu. Morf-
ín, Zofran, sterar, sýklalyf, sveppa-
sýkingar, uppköst, þunglyndisköst
og andvökunætur vegna verkja og
vanlíðunar urðu á mínu heimili eins
algengt og epli og appelsínur á öðr-
um.
Mengun
*
Eg tel það nauðsynlegt
að íslenska ríkisstjórnin
fylgi nú frumkvæði
þeirrar írsku, segir Kol-
brún Halldórsdóttir, og
setji fram með form-
legum hætti afdráttar-
lausa kröfu um að stöð-
inni í Sellafield verði
lokað tafarlaust.
öryggiseftirliti og því að bragðist yrði
við uppsöfnun birgða á geislavirkum
úrgangi. En allt kemur fyrir ekki.
Loforð af þessu tagi virðast engu
breyta þótt íslensk yfirvöld hafi löng-
um tekið þau góð og gild. Þess er
skemmst að minnast að umhverfis-
ráðherra sagði á Alþingi 20. október
sl., um áhrif mótmæla íslenskra
stjórnvalda .....að þau hefðu m.a.
leitt til þess að miklar framfarir hafi
átt sér stað í rekstri endurvinnslu-
stöðvarinanr í Sellafield og mjög
dregið úr losun á sesíum. Reyndar
kom síðar fram í máli ráðherrans að
ekki hefði að sama skapi teldst að
Mér hefur verið sagt að mæður
ungbarna vakni á nóttunni til að
hlusta á barnið anda, ég vaknaði til
að athuga hvort faðir
þess væri enn á lífi.
Desember 1995
Enn einn uppskurð-
urinn. Á röntgenmynd-
um virðist krabbinn
vera að hverfa, en við
uppskurðinn kemur
annað í Ijós. Hann er
enn til staðar og nóg af
honum. Fyrstu jólin
okkar sem fjölskyldu
vora semsé haldin á
Landspítalanum. Það
var mikið hlegið og
mikið grátið þessi jólin.
Dóttir okkar, þá 8 mán-
aða, lét sér ekki nægja
að rífa utan af pökkun-
um heldur vildi hún óð rífa burt
einhvað af þessum marglitu snúram
sem lágu í pabba og munaði litlu að
henni tækist það.
Þar sem venjuleg lyfjameðferð
hafði ekki dugað, tóku læknarnir þá
Krabbamein
Kraftur er nýtt stuðn-
ingsfélag fyrir ungt fólk
með krabbamein og
aðstandendur þeirra,
segir Árný Júliusdóttir,
sem við stofnuðum
nokkur í nóvember síð-
astliðnum.
ákvörðun að senda hann í há-
skammta meðferð og stofnframu-
skipti. Þurfti að sækja slíka meðferð
til Svíþjóðar. Tryggingastofnun
borgaði flugið fyrir sjúklinginn og
einn fylgdarmann, og greiddi dag-
peninga þegar heim var komið. Sótt
var um lán með hraði hjá Lands-
bankanum, sem var samþykkt, að
því er ég trúi, eingöngu vegna
hjartagæsku starfólks þar, láns-
traust okkar hefur varla verið mikið
á þessum tíma. Síðan var dóttur okk-
ar komið fyrir hjó ömmum og öfum.
Það var ekki fyrr en í Svíþjóð að
FJÁRMÁLAÞJÓNUSTA
I ALÞJOÐLEGU UMHVERFI
S U JR \ - A
INTERNATIONAL
BURNHAH INTERNATIONAL k ÍSLANOI HF. ENGJATEIGUR 9, 105 REYKJAVÍK
SIMI 510 1600, FAX 588 0058. NETFANG burnham@burnham.is, veffang www.burnham.is
Kolbrún
Halldórsdóttir
Kraftur
Árný
Júlíusdóttir
draga úr losun á teknesíum-99.
Eg tel það nauðsynlegt að íslenska
ríkisstjómin íylgi nú frumkvæði
þeirrar írsku og setji fram með form-
legum hætti afdráttarlausa kröfu um
að stöðinni í Sellafield verði lokað taf-
arlaust. í framhaldi af því hef ég
skorað á Siv Friðleifsdóttur umhverf-
isráðherra að hún mæti í eigin pers-
ónu á næsta fund aðildarríkja OSP-
AR-samningsins, sem haldinn verður
í Kaupmannahöfn í júní nk. en sendi
ekki fulltrúa sinn. Svo tel ég mikil-
vægt að hún hvetji samráðherra sína
á hinum Norðurlöndunum til að
mæta líka og raunar mætti hún
gjaman hvetja umhverfisráðherra
allra OSPAR-ríkjanna til að gera
slíkt hið sama. Á þann hátt væri vægi
fundarins aukið til mikilla muna og
því líklegt að hann skili meiri árangri
en ella. Á fundinum verði sett fram sú
sameiginlega stefna a.m.k. Norður-
landanna og Irlands að stöðinni verði
lokað innan 3ja-5 ára. Með þessu
móti væram við að leggja mun
þyngra lóð á vogarskálarnar en við
höfum gert áður með öllum okkar
sendibréfum, símtölum og áskoran-
um. íslendingar eiga rétt á því að los-
un geislavirkra efna í hafið hér rétt
suður af verði hætt tafarlaust, ef sú
krafa verður ekki sett fram með
formlegum hætti og fast við hana
haldið, þá gætum við þurft að horfa
uppá það að fótunum verði kippt und-
an sjávarútvegi okkar í einu vetfangi
og ég er hrædd um að það liði þá ekki
á löngu þar til íslenskt hagkerfi stæði
eftir sem rústir einar.
Höfundur er alþingismaður.
ég gerði mér grein íyrir því hversu
ótrúlega heppin við eram. Við þurft-
um engar áhyggjur að hafa af dóttur
okkar, við eigum bæði frábæra for-
eldra sem mundu aldrei bregðast
henni, við eigum þá bestu vini sem
nokkur getur hugsað sér og 11E,
krabbameinsdeild Landsspítalans,
er hrein paradís ef miðað er við
krabbameinsdeildina á Karonlinska
sjúkrahúsinu í Stokkhólmi. Allt
þetta gaf okkur mikinn kraft.
Það var tæpt að við kæmumst
heim til Islands fyrir fyrsta afmæli
dóttur okkar, en það tókst. Ég efast
um að hvorugt okkar hefði lifað mik-
ið lengur án hennar, svo mikill var
söknuðurinn.
ídag
Þegar heim var komið tók við enn
meiri barátta. Eftir að hafa fengið al-
varlega lungnabólgu og verið haldið
sofandi í öndunarvél, var byijað að
byggja upp það sem hafði verið gjör-
samlega brotið niður. Sú uppbygg-
ing stendur enn yfir. Það sem tók tvö
ár að brjóta niður tekur enn fleiri ár
að byggja upp aftur. Dóttir okkar er
í dag fjögurra ára, og við eigum enn
bestu vini sem hægt er að eiga.
En mér verður oft hugsað til
hinna, þeirra sem era að kaupa sína
fyrstu íbúð, eiga sitt fyrsta barn, og
berjast við krabbamein. Þeir njóta
þess ekki að eiga mína vini, sem gefa
mér þann kraft er ég þarf. Það er
ekki víst að þeir eigi foreldra sem
geta hlaupið til hvenær sem er sólar-
hrings til að sinna barnabömunum.
Aðstandendur þurfa einnig aukinn
kraft. Það er erfitt að horfa á ein-
hvern sem manni þykir vænt um
ganga í gengnum lyfjameðferð og
fylgjast með þeim kvölum sem henni
fylgir án þess að geta neitt gert. Það
er ósk mín að minn kraftur verði
kraftur þeirra!
Kraftur er nýtt stuðningsfélag
fyrir ungt fólk með krabbamein og
aðstandendur þeirra sem við stofn-
uðum nokkur í nóvember síðastliðn-
um. Verður sérstakur kynningar-
fundur laugardaginn 26. febrúar í
húsi Krabbameinsfélags íslands, en
Kraftur starfar undir væng þess.
I dag þarf Jón Bergur að fara einu
sinni í mánuði á spítala til lyfjagjafar
í æð, til að styrkja ónæmiskerfið, en
það mun hann þurfa að gera það sem
eftir er ævi sinnar. Sem betur fer
geta flestir sem sigrast á ki’abba-
meini snúið aftur til fyrra lífs, en þó
era sum tilfelli svo alvarleg að líkam-
inn nær sér aldrei fyllilega.
Höfundur er starfsmaður Landssím-
ans og meðal stofnenda Krafts.