Morgunblaðið - 08.03.2000, Blaðsíða 33

32 MIÐVIKUDAGUR 8. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 8. MARS 2000 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÞREIFANLEGUR
ÁRANGUR
STOÐTÆKJAFYRIRTÆKIÐ Össur hf. hefur keypt
bandarískt fyrirtæki, Flex-Foot Inc., fyrir 5,3 millj-
arða króna. Saman verða þessi tvö fyrirtæki, hið banda-
ríska og hið íslenzka, annar stærsti framleiðandi stoð-
tækjalausna á heimsmarkaði.
Össur hf. kaupir hið bandaríska fyrirtæki til þess að geta
boðið heildarlausn á sviði stoðtækja, en það er talið mikil-
vægt fyrir fyrirtæki sem þessi að hafa slíkar heildarlausnir
og hafa einnig svigrúm til stækkunar. Bandaríska fyrir-
tækið hefur sérhæft sig á sviði smíði gerviökkla og eru
langfremstir í því. Ennfremur á fyrirtækið í þróunarverk-
efni við MIT-háskólann í Bandaríkjunum um gerð gervi-
hnjáliða, sem styðjast við gervigrind og er þess að vænta
að sú vinna skili sér í markaðssetningu nýrrar vöru síðar á
þessu ári. Hins vegar hefur Össur verið mjög framarlega í
smíði á hulsum. Össur hf. hefur undanfarið komið sér upp
sölukerfi í Evrópu, en Flex-Foot Inc. færir þeim gott dreif-
ingar- og sölukerfi vestanhafs. Flex-Foot Inc. var stofnað
árið 1982.
Stoðtækjafyrirtækið Össur hf. er einmitt eitt bezta
dæmið um hvað hugvit er verðmætt. Það er hátæknifyrir-
tæki þar sem verðmætasköpun byggist að miklu leyti á
starfsfólki og þekkingu þess. í fyrirtækinu starfa margir
sérmenntaðir starfsmenn sem hafa viðað að sér reynslu og
þekkingu, en hún er ein meginforsenda fyrir áframhald-
andi vexti og viðgengi fyrirtækisins. Starfsmenn Össurar
hf. eru nú um 130 talsins.
Fyrirhugað er að fyrirtækin tvö verði áfram rekin sem
sjálfstæðar einingar. Þessi fjárfesting Össurar hf. er mesta
fjárfesting íslenzkra aðila í erlendri atvinnustarfsemi til
þessa og væntanlega mun þessi fjárfesting stuðla að því að
fyrirtækið verði í framtíðinni einnig skráð á bandarískum
verðbréfamarkaði.
Þetta fyrirtæki hefur um margt skapað sér sérstöðu í ís-
lenzku viðskiptalífi. Starfsemi þess er á afar sérhæfðu
sviði. Forystumenn þess hafa ekki barið bumbur í fjölmiðl-
um eins og því miður er tízka nú til dags. Þeir hafa skilað
þeim mun meiri áþreifanlegum árangri. Nú hafa þeir hasl-
að sér völl á erlendum markaði með meiri fjárfestingu en
íslenzk fyrirtæki hafa verið þekkt fyrir. Ekki er ofmælt að
Össur sé með merkari fyrirtækjum sem vaxið hafa upp á
íslandi á síðari helmingi aldarinnar.
RÚSSLAND OG NATO
UMMÆLI Vladimírs Pútíns, forseta Rússlands, í samtali
við BBC síðastliðinn sunnudag, þess efnis að hann úti-
lokaði ekki aðild Rússa að Atlantshafsbandalaginu í framtíð-
inni hafa að vonum vakið töluverða athygli. Pútín ítrekaði í
gær fyrri ummæli sín á kosningafundi og sagðist telja þau hafa
verið fyllilega eðlileg.
Hann hefur þó tekið fram að með þessu sé ekki verið að
segja að Rússar stefni á aðild, heldur einungis að þeir vilji efla
samstarf sitt við NATO og ef það samstarf verði í framtíðinni
samstarf jafningja sé rússnesk aðild ekki óhugsandi.
Viðbrögðin við þessari yfírlýsingu Pútíns hafa verið misjöfn.
í ríkjum í austurhluta Evrópu, s.s. Póllandi, hefur þeim verið
vísað á bug sem eins konar draumórum Rússa. I Vestur-
Evrópu og Bandaríkjunum hafa viðbrögðin verið varkárari.
Fæstir taka þau bókstaflega og líta fremur á þau sem yfír-
lýsingu af hálfu Pútíns um að hann vilji bæta samskiptin við
Atlantshafsbandalagið.
Samskipti Rússa og NATO hafa smám saman verið að fær-
ast í eðlilegt horf, eftir að Rússar slitu formlegu samstarfí við
bandalagið í kjölfar loftárásanna á Júgóslavíu í fyrra. I nýlegri
heimsókn George Robertsons, framkvæmdastjóra NATO, til
Moskvu, var ákveðið að taka upp þráðinn að nýju.
Hingað til hefur það þótt líklegt til vinsælda í rússneskum
stjórnmálum að ráðast með hörku á NATO og fordæma flest
það sem bandalagið stendur fyrir. Það er því óneitanlega at-
hyglisvert að Pútín skuli um þremur vikum fyrir forsetakosn-
ingar sjá ástæðu til að ganga þetta langt í að ítreka mikilvægi
samvinnu og góðra samskipta við ríki NATO og bandalagið
sjálft.
Eðlileg samskipti við Rússland hljóta að vera eitthvert mik-
ilvægasta verkefni NATO og helsta tryggingin fyrir því að við-
halda öryggi í álfunni. Þótt vart sé tímabært að ræða aðild
Rússa að bandalaginu er nauðsynlegt að treysta þau tengsl
sem fyrir eru, draga úr gagnkvæmri tortryggni og leysa þau
deilumál sem uppi eru. Takist það má vel hugsa sér að Rússar
og NATO geti í framtíðinni í sameiningu tekist á við vandamál
er kunna að varða öryggishagsmuni beggja aðila.
Skiptar skoð-
anir um kosti
einkafram-
kvæmdar
Hafnarfjörður hyggst fela einkaaðilum bygg-
ingu og rekstur grunnskóla og leikskóla en
Kópavogur hefur ákveðið að fara ekki leið
einkaframkvæmdar. Guðjón Guðmundsson
reifar sjónarmið varðandi þessa nýju aðferð
við að fjármagna samfélagsleg verkefni.
ISTEFNUYFIRLÝSINGU rík-
isstjórnarinnar frá því í maí
1999 segir að stefna skuli að
meiri hagkvæmni við opinberar
framkvæmdir og að nýta kosti einka:
framkvæmdar í auknum mæli. I
skýrslu nefndar á vegum fjármálaráð-
herra, sem kom út sumarið 1998, var
lagt til að ríkisstjórnin legði áherslu á
að færa ýmis verkefni ríkisins til
einkaaðila með einkaframkvæmd á
næstu ánim og segja má að fyrsta
skrefið hafi verið stigið í nóvember
1998 þegar samningar um einkafram-
kvæmd vegna Iðnskólans í Hafnarfirði
voru gerðir og var þetta fyrsta útboð
opinberra aðila hér á landi þar sem
einkaframkvæmd var beitt. Hvalfjarð-
argöng voru hins vegar fyrsta verk-
efnið á sviði einkaframkvæmdar hér á
landi. Mismunandi sjónarmið eru þó
uppi um ágæti einkaframkvæmdar.
Kópavogsbær afréð til að mynda að
fara ekki þá leið við byggingu og rekst-
ur leikskóla í bænum heldur standa
sjálfur að framkvæmdinni. Gunnar I.
Birgisson, forseti bæjarstjómar, segir
að ástæðan hafi einfaldlega verið sú að
það hafi verið ódýrara fyrir bæjarfé-
lagið að framkvæma sjálft. ,Að mínu
mati eru menn í dag að skuldsetja sig
með öðrum hætti en þeir hafa gert,
það er að segja bæði með því að taka
lán á bæjarsjóð og með kaupleigufyr-
irkomulagi af þessu tagi. Við skoðuð-
um þetta mjög vel hér í Kópavogi fyrir
þremur árum í tengslum við byggingu
leikskóla. Eftir að hafa skoðað þetta
ákváðum við að fara ekki þessa leið því
hún hefði orðið dýrari fyrir okkur. Því
réð meðal annars fjármagnskostnað-
urinn,“ segir Gunnar.
Tvöfalt kerfi
Hann segir að ávöxtunarkrafa af
fjármagni til einkaframkvæmdar sé á
bilinu 7-8% en þegar sveitarfélög
byggi íyrir lánsfé sé ávöxtunarkrafan
5% eða þaðan af minna og það muni
miklu um þetta á 25 ára greiðslutíma.
Gunnar segir að í Danmörku hafi
verið settar þær reglur að draga verði
úr öðrum framkvæmdum sem fjár-
magnaðar eru með lánsfé ef farið er út
í einkaframkvæmd. „Menn eru í raun
komnir í tvöfalt kerfi, þ.e.a.s. fram-
kvæmdir sveitarfélagsins sjálfs, sem
eru fjármagnaðar með sjálfsaflafé og
lánsfé, og hins vegar framkvæmdir á
vegum annarra aðila þar sem sveitar-
félag eða ríki greiðir gjald fyrir afnota-
rétt af mannvirkinu í formi leigu eða til
eignar á löngum tíma.“
Gunnar kveðst telja einkafram-
kvæmd varhugaverða leið sé hún valin
í of miklum mæli. Þetta sé í reynd önn-
ur leið til skuldsetningar. Hann bendir
á að í Kópavogi hafi verið lögð öll
áhersla á að hafa reksturinn í lagi til að
bærinn hefði eigið fé til að framkvæma
fyrir. Ekki virðist liggja ljóst fyrir
hvort hægt sé að nýta sér einkafram-
kvæmd án þess að það komi fram í
skuldastöðu bæjarfélaga. „Vitaskuld
er þetta skuldbinding viðkomandi
sveitarfélags. Það þarf að sjálfsögðu
að borga fyrir einkaframkvæmdina og
það kemur fram í gjaldfærslu. Því
verður minna eftir til rekstursins og ef
hann er ekki í lagi fyrir getur komið
upp sú staða að sveitarfélagið getur
ekkert framkvæmt sjálft og neyðist til
þess að fara út í einkaframkvæmdir.
Þetta getur því orðið vítahringur og
menn þurfa að vara sig á þessu. Það
þarf að skoða málið ofan í kjölinn eins
og Danirnir gerðu,“ sagði Gunnar.
Hafnfirðingar riðu einmitt á vaðið
með framkvæmd á vegum hins opin-
bera sem alfarið var unnin undir
merkjum einkaframkvæmdar þegar
samningur um einkaframkvæmd
vegna Iðnskólans í Hafnarfirði var
undirritaður í nóvember 1998. Hafnar-
fjarðarbær hefur jafnframt valið þá
leið að bjóða út byggingu grunnskól-
ans og leikskólans í Aslandi auk leik-
skóla í Háholti sem einkaframkvæmd
og er nú verið að ganga til samninga á
grundvelli tilboða þar sem fram-
Morgunblaðið/Sverrir
Frá vígslu nýs húsnæðis Iðnskólans í Hafnarfirði. Einkaframkvæmd um
rekstur skólans er talinn geta sparað 200-300 milljónir kr. í ríkisútgjöldum
á gildistíma samningsins.
kvæmdakostnaður er áætlaður á
þriðja mOljarð króna.
Bæjarfulltrúar Samfylkingarinnar
hafa haldið því fram að skuldastaða
bæjarins sé í reynd mun hæiri en op-
inberar tölur gefa tilefni til að ætla þar
sem kostnaður við fyrirhugaðar einka-
framkvæmdir komi hvergi fram í fjár-
hagsáætlun bæjarins fyrir þetta ár.
Afgreiðsla fjárhags-
áætlunar kærð
í framhaldi af afgreiðslu fjárhags-
áætlunar Hafnarfjarðarbæjar fyi-ir ár-
ið 2000 kærðu bæjarfulltrúar Samfylk-
ingarinnar afgreiðsluna til félagsmála-
ráðherra. Þeir efast um réttmæti þess
að hvergi skuli hafa verið getið um
kostnað vegna fyrirhugaðra einka-
framkvæmda_ við grunnskólann og
leikskólann í Áslandi í fjárhagsáætlun-
inni. Tryggvi Harðarson, bæjarfulltrúi
Samfylkingarinnar, segir að í fram-
lagðri fjárhagsáætlun komi fram að
framkvæmdir verði 24,42% af skatt-
tekjum bæjarins en í reynd verði það
hlutfall mun hærra. í kærunni til fé-
lagsmálaráðherra segir að fjárfesting
á þessu ári verði 40% af skatttekjum
séu fyrirhugaðar fjárfestingar í formi
einkaframkvæmdar metnar inn í fjár-
hagsáætlunina. Samkvæmt sveitar-
stjórnarlögum skuli fara fram sérstök
úttekt óháðs aðila á fjármálum sveitar-
félags sé framkvæmdakostnaður um-
fram 25% af skatttekjum.
Tryggvi segir að að sínu mati sé það
lykilatriði í þessu máli hvort einka-
framkvæmd leiði til ódýrari niður-
stöðu fyrir hinn almenna skattgreið-
anda. Hann telur svo ekki alltaf vera.
Hagstæðari lánakjör
hins opinbera
Ti-yggvi segir ljóst að sveitarfélög
búi við hagstæðari lánakjör úti á
markaðnum en einkaaðilar. Hin stæiri
sveitarfélög hafi greitt 4,7-4,8% í vexti
af þeim lánum sem hafa verið tekin á
síðasta ári og lán verktaka beri að
meðaltali um 1% hærri vexti. Þetta
vegi mjög þungt í samningi sem taki til
25 ára. Þennan mun á vaxtakjörum
þurfi einkaaðili að geta unnið upp með
einhverju móti. Þennan viðbótarkostn-
að þurfi ríki eða sveitarfélög ekki að
glíma við. Tryggvi telur að tvennt geti
einkum ráðið því að menn velji leið
einkaframkvæmdar. Annars vegar sú
von að fá hlutina gerða fyrir minna fé
eða betur eða hvortveggja. „Hins veg-
ar getur það verið markmiðssetning
hjá sveitarfélagi að þurfa ekki að sýna
skuldastöðuna í efnahagsreikningi og
færa kostnað af einkaframkvæmd
fremur undir rekstur. Það er freist-
andi fyrir opinbera aðila, sem hafa
slæma skuldastöðu, að fara þessa
leið,“ segir Tryggvi.
Það ríkir óvissa um hvernig eigi að
fara með kostnað vegna einkafram-
kvæmdar í bókhaldi sveitarfélaga og
er málið til umfjöllunar hjá bókhalds-
nefnd Sambands íslenskra sveitai-fé-
laga. Ti-yggvi segir að samkvæmt lög-
um og reglum um bókhald virðist
einsýnt að það eigi að færa kostnað við
einkaframkvæmd inn í efnahagsreikn-
ing sem skuldir eða ígildi skulda. Til að
fá endanlegan úrskurð hafi bæjai’full-
trúai’ Samfylkingarinnar sent erindi
til félagsmálaráðuneytis.
Tryggvi hefur jafnframt bent á að
miklu skipti í sambandi við fyrirhug-
aða einkaframkvæmd við grunn- og
leikskólann í Áslandi hvort fram-
kvæmdaraðili fái virðisaukaskatt af
byggingarkostnaði endurgi-eiddan í
lok tímabils eða ekki. Ti-yggvi segir að
um þetta atriði málsins leiki vafi sem
nauðsynlegt sé að eyða. Talsvert miklu
muni fyrir bæjarfélagið og ríkið hvort
virðisaukaskatturinn fáist endur-
greiddur eða ekki. Það verði að vega
inn í heildarkostnaðinn við einkafram-
kvæmd leigukostnað sveitarfélagsins
af þjónustunni og hugsanlegt tap ríkis-
sjóðs í virðisaukaskatti. „Það er alveg
ljóst að menn geta ekki látið samninga
af þessu tagi fljóta í lausu lofti. Það er í
raun hvergi skilgreint hvernig eigi að
fara með þá.“
Tillögnr bókhaldsnefndar
Tryggvi hefur farið þess á leit við
stjórn Sambands íslenskra sveitarfé-
laga að hún standi fyrir ráðstefnu um
einkaframkvæmdir á vegum sveitarfé-
laganna. Fjallað verði sérstaklega um
hvernig sveitarfélög eigi að setja fram
í áætlunum áfonn um einkafram-
kvæmdir, sem geti falið í sér milljarða
kr. fjárhagslegar skuldbindingar til
lengri tíma, hvernig eigi að færa slíkar
skuldbindingar fram í reikningum
sveitarsjóða, hvernig einkafram-
kvæmdir falla undir almenn lög um
framkvæmdir á vegum sveitarfélaga
og hver eðlilegur vinnuferill sé í því
sambandi. Ennfremur hver sé skatta-
leg meðferð einkaframkvæmdar, ann-
ars vegar gagnvart sveitarfélögum og
hins vegar ríki.
Vilhjálmur Vilhjálmsson, formaður
stjórnar Sambands íslenskra sveitar-
félaga, segir að erindi Tryggva hafi
verið tekið fyrir á síðasta stjómar-
fundi og ákveðið að efna til umfjöllun-
ar á næstunni um kosti og galla einka-
framkvæmdar. Jafnframt yrði tekið
fyrir hvernig færa eigi einkafram-
kvæmd í bókhald sveitai’félaga. „Bók-
haldsnefnd Sambands íslenskra sveit-
arfélaga er að skila tillögum um þetta.
Aðalatriðið er að það komi glöggt fram
í bókhaldi sveitarfélaga hverjai’ skuld-
bindingar þess eru bæði í nútíð og til
lengri framtíðar. Reikningar sveitar-
félaga eiga því að vera vel samanburð-
arhæfir hvað þetta varðar. Á næstu
vikum verður efnt til ráðstefnu þar
sem fjallað verður um þessi mál,“ segir
Vilhjálmur. Hann segir að einkafram-
kvæmd eigi ekki að verða til þess að
sveitarfélög fari að framkvæma langt
umfram það sem nauðsynlegt er.
,Af 188 skólum á landinu er búið að
einsetja 160 skóla á íslandi. Einka-
framkvæmdimar beinast einkum að
skólum, leikskólum og íþróttamann-
virkjum en ekki einhverjum gæluverk-
efnum. Ég tel að þegar gert er sam-
komulag við einkaaðila geti það haft
marga kosti í för með sér og tryggt
betur en ella að eignum sé haldið við.“
17% sparnaður vegna einka-
framkvæmdar í Bretlandi
SIGFÚS Júnsson, framkvæmdastjóri
Nýsis hf. ráðgjafarþjónustu, segir út-
tekt ráðgjafarfyrirtækisins Arthur
Anderson fyrir breska fjármálaráðu-
neytið á 250 opinberum verkefnum í
fyrra hafa leitt í ljós að sparnaður við
það að bjóða verkefnin út í einka-
framvæmd hafl verið 17% miðað við
kostnaðinn ef hið opinbera hefði sjálft
staðið að framkvæmdunum. Nýsir er
aðili að einkaframkvæmdarsamning-
um vegna Iðnskólans í Hafnarfirði,
leikskóla í Grindavik, leikskóla í Há-
holti í Hafnarfirði, og hefúr Iagt inn
tilboð vegna fleiri slfkra verkefna.
Sigfús segir að ekki só þörf á að hið
opinbera sinni sjálft allri þeirri þjón-
ustu og uppbyggingu sem það ákveð-
ur að almenningur njóti. Hann segir
að í einkaframkvæmd felist það að
hið opinbera geri samning við einka-
aðila um að veita tiltekna þjónustu og
er venjulega um að ræða umtalsverð-
ar fjárfestingar, langan samnings-
tíma og heildarlausn á verkefni.
Einkaframkvæmd sé frábrugðin
einkavæðingu að því Ieyti að opinber-
ir aðilar hafa áfram afskipti af við-
komandi verkefni með skilgreiningu
á þjónustu, en einkavæðing gengur út
á að færa verkefnið alfarið frá hinu
opinbera til einkaaðila.
Sigfús segir að hér sé vissulega um
að ræða skuldbindingu yfir samnings-
tímann en kosturinn sé sá að eftir
hann er kaupandi þjónustunnar laus.
„Menn eru í auknum mæli að komast
að því að það er kvöð að sitja uppi
með gamlar byggingar sem þjóna
ekki hlutverki sínu, eins og t.d. skóla-
byggingar, að samningstfmanum
loknum, vegna breyttra aðstæðna.“
Mest hagkvæmni í að draga úr
framúrkeyrslu hins opinbera
Sigfús segir að það sé rangt að
einkaframkvæmd verði óhjákvæmi-
lega dýrari en ef sveitarfélag stendur
sjálft að verkefninu. Hann segir að
þvert á móti hafi t.a.m. breska út-
tektin, sem m.a. er greint frá á heima-
síðu breska fjármálaráðuneytisins,
leitt í Ijós að spamaður af einka-
framkvæmd væri að meðaltali 17%
vegna 250 verkefna þar í landi. I
Bretlandi reyndist kostnaður að með-
altali 10% yfir kostnaðaráætlun þeg-
ar hið opinbera annaðist fram-
kvæmdir, en einkaaðilar buðu að
meðaltali 7% undir kostnaðaráætlun.
Töluverð reynsla er komin af einka-
framkvæmd í Bretlandi, þar sem
fyrstu verkefnin af því tagi hófust ár-
ið 1992. Samkvæmt úttektinni liggur
hagkvæmni einkaframkvæmdar að
stærstum hluta í því að áhættan er
flutt frá hinu opinbera til einkaaðila
og skýrast 60% spamaðarins af
þessu. Einkaaðilinn bjóði fast verð og
verði að standa við það, en algengt sé
að opinberar framkvæmdir fari langt
yfir kostnaðaráætlanir og nefnir Sig-
fús sem dæmi byggingarkostnað
vegna flugstöðvarinnar í Keflavík og
endurbótanna í Þjóðleikhúsinu og
Þjóðminjasafninu. Aðrir þættir í hag-
kvæmni einkaframkvæmdar eru m.a.
áhrif langs samningstíma á gerð
mannvirkjanna, fyrirfram skilgreind-
ar þjónustukröfur og samkeppni
meðal bjóðenda.
Sigfús segir að bilið á milli láns-
kjara hins opinbcra og þeirra kjara
sem verkefni í einkaframkvæmd
njóta minnki stöðugt cftir því sem
einkaframkvæmdin festir sig betur í
sessi. Hann segir að fjármagnskostn-
aður sé að meðaltali innan við þriðj-
ung af heildarkostnaði verkefna og
stofnkostnaður um 35%. Vaxtamunur
einkaframkvæmdar og hins opinbera
í Bretlandi séu 1-3 prósentustig og
þennan mismun og gott betur vinni
einkaaðilarnir upp með lægri bygg-
ingarkostnaði og lægri rekstrar-
kostnaði. Þau rök að hið opinbera
njóti hagstæðari lánskjara en einka-
aðilar dugi því skammt, þar sem fjár-
magnskostnaðurinn er ekki nema
þriðjungur af heildarkost naðinum.
Sigfús segir að hér á landi fái einka-
aðilar í mesta lagi 0,5-1% lakari kjör
en hið opinbera og munurinn fari
lækkandi. Þá megi ekki gleyma því að
einkaaðili stýri lánsfénu betur og hafi
til þess tæki og heimildir. Hið opin-
bera geti ekki stýrt lánsfénu á sama
hátt.
Sigfús kveðst saminála því að
ganga verði hægj. um gleðinnar dyr.
Upp úr standi þó að einkafram-
kvæmd sé í mörgum tilvikum hag-
kvæmari leið og það eigi ekkert síður
við um gatnagerð og hafnarfram-
kvæmdir en uppbyggingu skóla-
mannvirkja.
Viðbrögð við ummælum Þorgeirs Eyjólfssonar um
að trýggja þurfi 240 þús. tonna álver
Stærð álvers trygg-
ing fyrir hagkvæmni
Tölvumynd af álveri því sem fyrirhugað er að byggja í Reyðarfirði.
Yfirlýsing Þorgeirs
Eyjólfssonar, stjórnar-
formanns Þróunarfélags-
ins, um lágmarksstærð
álvers á Reyðarfírði hef-
ur vakið talsverða at-
hygli. Forstjóri Lands-
virkjunar segir stærð
fyrirhugaðs álvers alfarið
mál fjárfesta, fram-
kvæmdastjóri Hæfis
segir ljóst að hagkvæmni
álvers aukist í takt við
stærð þess og formaður
Framsóknarflokksins
segir það koma sér á
óvart eigi einhver
skammtímahugsun að
ráða ríkjum.
GEIR A. Gunnlaugsson,
framkvæmdastjóri Hæfis
ehf. og formaður stjórnar
Reyðaráls, segir að legið
hafi ljóst fyrir frá undirritun Hall-
ormsstaðarsamkomulagsins í fyrra að
stefnt sé að byggingu áfangasldpts ál-
vers á Reyðarfirði og að fyrsti áfang-
inn verði 120 þúsund tonn. Engum
vafa sé hins vegar undirorpið að
stefnt sé að mun stærra álveri, allt að
480 þúsund tonnum, og ljóst sé að
hagkvæmni fyrirhugaðs álvers aukist
í takt við stærð þess.
Þorgeir Eyjólfsson, stjórnarfor-
maður Þróunarfélags Islands, en fé-
lagið á hlut í Hæfi ehf. sem undirbúið
hefur fjármögnun álversins, sagði á
aðalfundi félagsins á mánudag að frá
upphafi yrði að tryggja möguleika á
uppbyggingu að minnsta kosti 240
þúsund tonna álvers við Reyðarfjörð,
ætti grundvöllur þess að vera eins
traustur og kostur er frá því rekstur
hefst. Bætti hann við að 120 þúsund
tonna álver, eins og það sem nú væri
miðað við, væri of lítið til að standast
hagkvæmnis- og arðsemiskröfur og
lágmarksstærð væri 200 þúsund tonn.
Þorgeir, sem jafnframt er fram-
kvæmdastjóri Lífeyrissjóðs verzlun-
armanna, sem hefur sýnt því áhuga
að fjárfesta í álverinu, benti á að langt
væri í lok samninga gagnvart Norsk
Hydro og Landsvirkjun og fyrr yrði
ekki hægt að leggja þennan fjárfest-
ingarkost fram til kynningar þannig
að hægt væri að greina hugsanlegum
fjárfestum og lánveitendum frá arð-
semisútreikningum. Jafnframt yrði
að liggja fyrir starfsleyfi fyrir
verksmiðjunni.
„Ég fæ ekki séð að neitt hafi breyst
að því er varðar mat á stærðarhag-
kvæmni í áliðnaði. Þessi atvinnugrein
er fjárfrek og samkeppni afar hörð.
Þegar illa árar í áliðnaði eru það hag-
kvæmustu álverksmiðjurnar sem lifa
af, hinum er lokað. Álver á Austur-
landi á að geta orðið mikilvæg stoð í
atvinnulífi landsbyggðarinnar og af
þeirri ástæðu tel ég að ekki megi taka
neina áhættu varðandi samkeppnis-
hæfni slíks fyrirtækis,“ sagði hann á
fundinum.
Áfram miðað við
áfangastækkun
Sagði Þorgeir það skoðun sína að
erfitt kynni að reynast að safna sam-
an framtaksfé til byggingar á 120
þúsund tona álveri án þess að fyrir
lægi annars vegar starfsleyfi stækk-
aðs álvers og hins vegar samningur af
einhverjum toga við stjórnvöld og
Landsvirkjun um afhendingu frekari
orku til stækkaðs álvers séð frá sjón-
arhóli væntanlegra fjárfesta.
„Vinna okkar að undanförnu hefur
verið tvenns konar, annars vegar að
kanna arðsemi fyrsta áfanga álvers
upp á 120 þúsund tonn og hvort hann
geti staðið einn og sér. Hins vegar að
velta upp möguleikum á stækkun
verksmiðjunnar. Gert var ráð fyrir
slíkri stækkun í umhverfismati því
sem umhverfisráðherra felldi nýlega
úr gildi og án þess að það hafi verið
ákveðið sérstaklega geri ég ráð fyrir
því að áfram verði miðað við áfanga-
stækkun álvers í nýju umhverfismati
sem lagt verður fram innan tíðar,“
segir Geir A. Gunnlaugsson.
Aðspurður um þau orð Þorgeirs, að
erfitt kunni að reynast að safna fram-
taksfé til byggingar 120 þúsund tonna
álvers, segir Geir að erfitt sé að
leggja mat á slíkt, eins og sakir standi
nú. Enn sé hagkvæmni slíks fyrsta áf-
anga ekki ljós og um leið sé ekki Ijóst
hvernig stækkun yrði háttað og hvaða
skilyrðum hún yrði háð. Allir viti þó
að markmiðið sé að byggja verulega
stórt álver, því það sé mat manna að
stærðin sé í raun ákveðin trygging
fyrir hagkvæmni.
En hvers vegna þá að stefna að
fyrsta áfanga upp á 120 þúsund tonn?
Hvers vegna ekki t.d. 200 þúsund
tonna álver, eins og Þorgeir Éyjólfs-
son telur að sé í raun lágmarksstærð?
Geir segir að byrjunaráfanginn komi
einvörðungu til vegna þeirrar stað-
reyndar að lengi hafi legið fyrir að
ekki sé unnt að útvega orku fyrir
stærra álver innan viðunandi tíma.
„Vilji menn stærra álver þarf að
kanna aðra orkumöguleika og þeir
liggja ekki fyrir nú um stundir. Því er
ljóst að miklu lengri tíma tæki að
vinna að og miða við nýtingu þeirra.
Vissulega er mjög æskilegt að fyrir
liggi sem allra mestar upplýsingar
um þá staði sem gefa möguleika á
hagkvæmri orku hér á landi. Kára-
hnjúkar falla t.d. undir það, en þetta
er mjög langur ferill og í engu sam-
ræmi við Fljótsdalsvirkjun. Fyrstu
áætlanir gerðu ráð fyrir að hún myndi
hefja framleiðslu árið 2003, en því
gæti nú seinkað eitthvað. Allir aðrir
möguleikar yrðu tilbúnir mun seinna,
svo munað getur nokkrum árum, og
því er í raun ekki unnt að miða við þá
eins og sakir standa."
Venjan að líta á
arðsemi til lengri tíma
Geir leggur áherslu á að nú þegar
liggi fyrir að orka frá fyrirhugaðri
Fljótsdalsvirkjun dugi ekki ein og sér
til að anna fyrsta áfanga álvers í
Reyðarfirði, annaðhvort þurfi að
stækka Fljótsdalsvirkjun eitthvað
eða virkja annars staðar, t.d. í Bjarn-
arflagi eða við Kröflu. „Við þurfum
meiri orku,“ segir Geir.
Halldór Ásgrímsson, utanríkisráð-
herra og fyrsti þingmaður Austur-
lands, segir að í yfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar komi fram að stefnt sé
að því að álverið verði 480 þúsund
tonn.
„Það er ekki hægt að ganga frá
endanlegum samningsskuldbinding-
um um það fyrr en farið hafa fram
nauðsynlegar rannsóknir og um-
hverfismat. Það er venjan hjá fjár-
festum að líta á arðsemi til lengri tíma
og það kemur mér á óvart ef einhver
skammtímahugsun á að ráða ríkjum.
Nú, ef Lífeyrissjóður verslunar-
manna eða Þróunarfélagið treysta sér
ekki til þess að vera með verður að
kanna hvort einhverjir aðrir eru til-
búnir til þess. En ég er sannfærður
um að þetta er fjárfesting sem mun
skila góðri arðsemi til lengri tíma litið
og að mínu mati er það aðalatriðið."
Halldór, sem staddur er í Rúss-
landi ásamt aðilum úr viðskiptalífinu,
segist hafa séð það á ferðalagi sínu
um Rússland þessa dagana að þeir
sem hafa fjárfest þar hafi haft eitt-
hvert tap af því fyrst til að byrja með.
„En þeir hafa hugsað sínar fjárfest-
ingar til lengri tíma og ekki látið
skammtímasjónarmið ráða. Ég tel að
hið sama sé upp á teningnum í þessu
tilviki. Hvort hægt verður að tryggja
það að fyrsti áfangi verði 200-25Ö
þúsund tonn finnst mér heldur ólík-
legt og sé það ekki fyrir mér nema
framkvæmdum seinki. Það liggur fyr-
ir að Bjarnarflag er líka nauðsynlegt
til að tryggja 120 þúsund tonna fram-
leiðslu. Þar að auki liggur fyrir að
hægt er að stækka Kröfluvirkjun um
30 megavött, en það dugar ekki í það
sem Þorgeir talaði um í ræðu sinni á
aðalfundi Þróunarfélags Islands,“
sagði Halldór.
Landsvirkjun miðar við Hall-
ormsstaðarsamkomulagið
Friðrik Sophusson, forstjóri
Landsvirkjunar, segir að fyrst og
fremst sé stærð fyrirhugaðs álvers á
Reyðarfirði mál fjárfesta, ekkf
Landsvirkjunar. „Þeir hljóta að velta
því fyrir sér hversu stórt álverið þurfi
að vera og hve mikla tryggingu þeir
þurfi fyrir stækkun," segir hann.
Friðrik segir Landsvirkjun hafa
tekið þátt í þessu samstarfi á grund-
velli yfirlýsingarinnar frá Hall-
ormsstað í júní í fyrra og af hendi fyr-
irtækisins standi til að halda því
áfram þar til um annað verði samið. „í
Hallormsstaðarsamkomulaginu er
miðað við álver sem í upphafi er 120
þúsund tonn og jafnframt kveðið á um
að ríkisstjórnin beiti sér fyrir því pg
kanni hvort unnt sé að útvega raf-
magn úr Kárahnjúkum í framtíðinni
svo unnt sé að stækka álverið. Það
liggur hins vegar ljóst fyrir, og hefur
alltaf gert, að slík vú-kjun þyi’fti að
fara í gegnum lögformlegt mat á um-
hverfisáhrifum þegar og ef af fram-
kvæmdum við hana verður,“ segir
Friðrik.