Morgunblaðið - 08.03.2000, Blaðsíða 39

r
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 8. MARS 2000 39
UMRÆÐAN
Byggðastefna í öngstræti
A VIÐSKIPTAÞINGI Verslunar-
ráðs Islands fyrir skömmu lýsti Sig-
urður Gísli Pálmason eftir nýjum
landamerkjum í byggðamálum á Is-
landi. Undir þetta tók m.a. leiðara-
höfundur Viðskiptablaðsins og telja
þeir að hugsanlega sé of mikium fjár-
munum varið til að viðhalda ástandi
sem tilheyrir fortíðinni en minna til
að byggja upp til framtíðar. Þeir
lýstu þeirri skoðun sinni að sú
byggðastefna sem rekin hefur verið
hafi runnið sitt skeið á enda.
Undirritaður getur að flestu leyti
tekið undir það sem þarna var sagt. I
raun vii ég ganga enn lengra og kasta
þessu byggðastefnuhugtaki alger-
lega fyrir róða. Ég tel enga þörf á
byggðastefnu. Við það að færa landa-
merki byggðamála suður í Leifsstöð
(og jafna um leið atkvæðisrétt allra
landsmanna) munum við undirstrika
það að á bak við þessi landamerki býr
þrátt fyrir allt ein þjóð.
Margt undarlegt hefur verið skrif-
að, sagt og gert í nafni byggðastefnu.
Sérstakiega hefur verið reynt að
sannfæra fólk um það að hagsmunir,
vilji og langanir fólks í Reykjavík og
annarra landsmanna séu um flest
ólík.
Jafnvel í ofangreindri forystugrein
kemur fram þessi skoðun, þ.e. að í
Reykjavík sé fullkomið þjónustu- og
þekkingarhagkerfi en annai’s staðar
sé fyrst og fremst frumvinnsluhag-
kerfi við lýði og að þann-
ig þurfi framtíðin að
vera. Að vísu hefur
mestöll uppbygging á
þjónustu og umsvifum
ríkisins átt sér stað í
Reykjavík. Þar falla til
u.þ.b. 60% af útgjöldum
n'kisins þrátt fyrir að
fólksfjöldi sé „aðeins“
u.þ.b. 40% af hefldar:
fjölda íslendinga. í
Reykjavík eru einnig
tæplega 65% af öllum
stöðugfldum stofnana
og fyrirtækja ríkisins
þrátt íyrir ofangreint
hlutfall af mannfjölda.
Tfl annarra landshluta fer íyrst og
fremst framkvæmdafé sem ekki
skapar sömu veltu og umsvif í kring-
um sig. Það skapar heldur ekki út-
svarstekjur eða fasteignagjöld fyrir
sveitarfélögin. Þetta háa hlutfall rík-
isumsvifa á einum stað er einstakt í
heiminum. Ríkið hefur meira að segja
beitt sér fyrir stórkostlegri uppbygg-
ingu á stóriðju í höfuðborginni og
fengið sérstakt leyfi hjá EES til að
styrkja fyiirtæki við að setja upp
verksmiðjur í Hvalfirði af því að
norðurströnd hans er á opinberri
landsbyggðO) Þeir þjóðflutningar
sem átt hafa sér stað, sérstaklega
nýliðinn áratug, eru fyrst og fremst
drifnir af þessum umsvifum. Þeir eru
Sigurður Jónsson
því ekki eitthvert nátt-
úi-ulögmál og hægt er
að snúa þeim jafnauð-
veldlega og þeim er
núnaviðhaldið.
Sem betur fer hefur
þessi stórkostlega upp-
bygging í höfuðborg-
inni skapað góðan jarð-
veg og gott skjól fyrir
fjölbreytta atvinnu-
starfsemi einstakhnga
og fyrh’tækja sem
njóta beint og óbeint
góðs af þesum umsvif-
um. E.t.v. væru mörg
þessara fyrirtækja
ekki að skapa jafnmörg
Alþingi árið 1000
og árið 2000
MEÐ LOGTOKU
kristninnar fyrir einni
þúsöld urðu þau megin-
þáttaskil að hver ein-
staklingur varð með
skírninni helgaður Guði
almáttugum sem þýddi
aukna mannhelgi og
aukinn persónurétt.
Þetta var kenning
kristinnar kirkju.
Margvíslegur óvani
sem kristnir menn
töldu einkenna heiðin-
dóm var afnuminn með
lögum og innrætingu.
Barnaútburður, blót og
hrossaketsát og „an-
imalismi" sem fylgdi
blótum heiðinna manna, en á þeim
samkomum fóru fram athafnir
tengdar hrossum, sem kristnin for-
dæmdi algjörlega sbr. Oluf Kols-
rud: Norges kyrkjesoga. Oslo 1958.
Fyrsta bindi. Barátta kirkjunnar
fyrir nýrri meðvitund varð löng
saga og stendur enn þann dag í dag.
En inntakið er ennþá mannhelgin
sem er staðfest með hinu eldforna
ritúali, skírninni. Þar með fylgdi
lögbinding persónuréttar, frelsi
hvers einstaklings til að ráða eigin
lífi og hugsunum án afskipta og
snuðurs hins opinbera geira. Mann-
helgi og persónuréttur voru þættir
sem mörkuðu umræðuna í hel-
lenskri heimspeki - sbr. kenningar
Platóns og Aristótelesar o.fl. o.fl.
En með kristninni skerpast kenn-
ingarnar.
Hippókratesareiðurinn er vottur
um helgi einkasambands og trúnað-
ar læknis og sjúklings, sem ekki má
rjúfa undir nokkrum kringumstæð-
um, hliðstæða við skrifta-trúnað
klerka. Einkamál voru heilagur
réttur.
Það er ekkert undrunarefni að
það skuli einkum vera læknar hér á
landi sem harðast standa gegn yfir-
gangi ríkisvaldsins sem birtist í lög-
um um miðlægan gagnagrunn. Við-
horf þeirra mótast eðlilega af hinni
skilyrðislausu kröfu um trúnað við
skjólstæðinga sína, kröfu um kurt-
eisi og hefðbundna „mannsiði" sem
siðmenntuð þjóðfélög iðka.
Það sýnir glöggt vúlgarisma og
einfeldningshátt núverandi ríkis-
Siglaugur
Brynleifsson
stjórnar og meiri-
hluta Alþingis að gína
við þeim ágæta „Pípu-
leikara frá Hamelin",
sjá Grimmsævintýri
og Perrault - aftur-
gengnum, sem leikur
yndislega í eyru ís-
lenskra ráðamanna
um að „ef ég fæ
einkarétt á að eignast
alla sjúkrasögu þjóð-
arinnar, þá fáið þið
milljarðafúlgur í stað-
inn“. Reyndar þarf að
rjúfa trúnað læknis
og sjúklings en
hverju skiptir það er
árangurinn verður
„Brave New World“.
Eins og öllum má vera kunnugt
er kortlagning gena mannsins
vandræðamál. Það hefur verið unn-
ið að þessu verkefni í áratug eða
meii-a og alltaf fjölgar genunum.
Því meira sem menn vita um þau
því rýrari verður þekking stað-
reynda. En við þetta búa vísinda-
rannsóknir og þetta er öllum vís-
indamönnum augljós staðreynd.
Og afrek Alþingis um árið 2000
er: Að afnema helgasta persónurétt
hvers einstaklings, trúnaðartraust
til annars aðila, einkamál og þar
með persónuréttinn. Rannsóknir á
borð við gagnagrunnsrannsóknir
fara fram hér á landi og um allan
heim án þess að einokun upplýsinga
komi til.
Rétturinn til einkaeignar er lög-
bundinn í íslenskri löggjöf í textum
allt frá umsögn Ara fróða um Hafl-
iðaskrá 1117-1118 og til núverandi
stjórnarskrár. Persónuréttur og
eignarréttur eru samofnir. Eignar-
hald og afnotaréttur bænda á al-
menningum voru nótengd. Jarðir
voru misstórar og sumar jarðeignir
náðu yfir víðlend svæði og ná enn
þann dag í dag, víða allt til jökla,
stór svæði hálendisins eru almenn-
ingur sem nýttur er til beitar og
ýmissa hlunninda og veiða. Þessi
réttur er tryggður þegar eftir
stofnun Alþingis.
Eignarréttur á landi og margvís-
legar nytjar lands og almenninga
var eins og áður segir og er tryggð-
ur í lögum. Deilur um landamerki
Eignarhald
Frumkvæðið að afnámi
einkaeignar bænda á
stórum hlutum hálendis
Islands, segir Siglaugur
Brynleifsson, er að
finna í samþykktum Al-
þingis undanfarið.
og hlunnindatöku voru mjög tíðar,
sjá Landsyfirréttardóma, Hæsta-
réttardóma og Alþingisbækur sem
er ólyginn vottur um viðhorf þjóð-
arinnar til einkaeignar. Þessi réttur
var og er ótvíræður, persónulegur
eignarréttur og ef víðara er hugað
þá er eignarrétturinn samofinn
mennskri menningu og einn þeirra
„strengja, sem menning þjóðarinn-
ar er spunnin af‘.
Frumkvæði að afnámi einkaeign-
ar bænda og landeigenda á stórum
hluta hálendis Islands er að finna í
samþykktum Alþingis undanfarin
misseri og síðasta átakið til að
svipta eigendurna eignum sínum,
voru þjóðlendu- og hálendislög ríkj-
andi ríkisstjórnar. I stað þess að
koma upp þjóðgörðum á ósnortnum
víðernum hálendisins með hefð-
bundnum afréttarnotum bænda, þá
er tilgangurinn að nýta hálendið og
vatnsföllin til virkjanaframkvæmda
vegna stóriðju-hugsjónar núver-
andi ríkisstjórnar og þein-a hags-
munaaðila sem hafa það að atvinnu
að ástunda umhverfisspellvirki á
ósnortnustu víðernum Évrópu og
eyðileggja endanlega þau „bláu víð-
erni“ óspillt og ósnortin sem eru að-
al íslenskrar náttúru. Bændur
skulu samkvæmt þessum lögum
sviptir eignarrétti. Það er engu lík-
ara en að hagsmunaaðilarnir
Landsvirkjun og ríkisstjórn feti ná-
kvæmlega slóð sovétkommúnista
um virkjanir og eyðingu bænda-
stéttarinnar á velmektarárum Len-
ins og Stalins.
Höfundur er rithöfundur
Byggðamál
Við að færa landamerki
byggðamála í Leifsstöð
munum við undirstrika,
segir Sigurður Jónsson,
að á bak við þau býr
þrátt fyrir allt ein þjóð.
áhugaverð störf og jafngóðar tekjur
og raun ber vitni ef ekki hefði þessa
skjóls notið við.
Nú höfum við rekið þessa byggð-
astefnu fyrir Reykjavík í marga ára-
tugi, og ég er fullkomlega sammála
þeim sem segja að nú sé mál að linni.
Það vfll oft gleymast í umræðunni að
á hinni svokölluðu landsbyggð búa
þrátt fyrir allt tugir þúsunda „venju-
legra" Islendinga. Mikill meirihluti
þeirra hefm- aldrei átt kvóta, aldrei
stundað loðdýrarækt né laxeldi og
stundar ekki landbúnað. Meirihluti
þessa fólks býr í bæjum og þorpum
ýmiss konar og vinnur fjölbreytta
vinnu. Sumir vinna við svokallaða
grunnframleiðslu en flestir vinna ým-
iss konar þjónustustörf. Margir vinna
jafnvel við svokallaðan þekkingariðn-
að, hjá framsæknum hátæknifyrir-
tækjum á alþjóðamarkaði. Þessi þög-
uli meirihluti landbyggðarmanna á
auðvitað flest sameiginlegt með al-
mennum íbúa Reykjavíkur. Þetta
fólk á svipaðar vonir og þrár, það hef-
ur bara valið meiri sjó, fleiri fjöll og
færra fólk í sitt nágrenni.
Það sem kallað hefur verið byggða-
stefna hefur oftast verið tengt stuðn-
ingi við ákveðna atvinnuvegi. Oft
jafnvel með dapurlegum afleiðingum
fyrir viðkomandi atvinnuveg. Með
nýrri lífskjarastefnu fyrir alla íslend-
inga þarf smátt og smátt að hætta öll-
um atvinnugreinastuðningi. Þess í
stað þarf að tryggja eðlflegt jafnræði
íbúa landsins. Eða hvemig dettur
mönnum í hug að kalla það byggða-
stefnu þó fólk geti sent börn og ungl-
inga í skóla eða keyrt sæmilega vegi
milli landshluta. Ný lífskjarastefna
snýst því miður ekki um kvótann
heldur. Hún snýst miklu frekar um
menntaskólana, háskólana, sjúkra-
húsin, vegina og flugvellina. Og hún
snýst líka um hefðbundna starfsemi
og eðlileg umsvif rfldsins. A hveijum
degi dregur rfldð eitt og eitt starf til
Reykjavíkur. Þrátt fyrir einkavæð-
ingu og niðurskurð hjá ríkinu mun
það halda úti ákveðinni starfsemi
það verður að vera jafnvægi á dreif-
ingu þess um landið.
Núna er víða hálfgert reiðileysi og
jafnvel vonleysi hjá sumu fólki víða
um landið. Ég er líka hræddur um að
einhveijum brygði í brún ef einn dag-
inn yrði lokað á starfsemi sem tugir
prósenta Reykvfldnga eru háðir, s.s.
Landspítalann og Háskólann, og fólki
sagt að andskotast til að finna sér
vinnu við ferðaþjónustu og handverk
(!) Við þurfum núna alvarlega heit-
strengingu opinberra aðila um upp-
byggingu þjónustukjama e.t.v. með
þjónusturadíus uppá tveggja klukktf"”
stunda akstur. í kringum þá, og milli
þeirra, verði samgöngur stórbættar
og lagt í tímabundið átak í uppbygg-
ingu á atvinnu, menntun og menn-
ingu.
Ég trúi því að við séum flest sam-
mála því að byggja landið að ákveðnu
marki og nýta kosti þess við ýmiss
konar atvinnustarfsemi, líka „frum“-
greinar eins og fiskveiðar, landbúnað
og ferðaþjónustu. Þvi er augljós arð-
semi þess að byggja víðar en við
Faxaflóann. Síðast en ekki síst höfum
við íslendingar þörf fyrir valkosti
varðandi búsetu. Þrátt fyrir að víg-
lína byggðaröskunar sé að sumra áliti
að flytjast suður á Miðnesheiði þá má
ekki gleymast að fyrir þúsundir íá-“
lendinga er landsbyggðin þeirra Is-
land og sé sá valkostur ekki fyrir
hendi geta menn allt eins fært sig til
annarra landa.
Höfundur er skipatæknifræðingur,
býr á Isafirði og vinnur þar í þekk-
ingariðnaði.
V onbrigði
ÞAÐ hefur verið dap-
urlegt að lesa tvær
greinar Jóns Sigurðs-
sonar, fyrrverandi for-
stjóra Járnblendi-
verksmiðjunnar í Hval-
firði, um æskflegan
hámarksafla nytja-
stofna í Morgunblaðinu
síðustu daga. Jón hefur
þessa hrinu með því að
rökstyðja með tölum að
fiskveiðiráðgjöf Haf-
rannsóknastofnunar sé
ekki trúverðug og
standist ekki dóm
reynslunar. Þetta álit
Fiskveiðar
Pétur Bjarnason
Grein Jóns Sigurðssonar
verður því ekki flokkuð á
annan hátt, segir
Pétur Bjarnason, en
að vera skólabókardæmi
um lélegan málflutning
rökþrota manns.
og sá rökstuðningur sem Jón leggur
til gi-undvallar því stenst ekki þegar
tölur Jóns eru skoðaðar nánar og
settar í fiskifræðilegt samhengi.
Kristján Þórarinsson, stofnvist-
fræðingur hjá Landssambandi ís-
lenskra útvegsmanna, bendir í afar
vinsamlegri, mál-
efnalegri og kurteis-
legri grein á þá mein-
baugi, sem eru á
röksemdafærslu Jóns.
Kristján setur mál sitt
fram á einfaldan og
skiljanlegan máta og
hefði Jóni verið í lófa
lagið að grípa tfl mál-
efnalegra andsvara, ef
hann hefði haft tfl þess
rök. Jón velur hins veg-
ar aðra leið. Hann böl-
sótast eins og götu-
strákur; finnur LÍJJ
allt til foráttu og telíú'
hagsmunatengsl þess
við ráðgjöf Hafró þess eðlis að ekki
sé á starfsmenn þeiira hlustandi.
Greinin verður því ekki flokkuð á
annan hátt en að vera skólabókar-
dæmi um lélegan málflutning rök-
þrota manns. Fyrir mig eru það mikil
vonbrigði, því ég hef oft verið ánægð-
ur með greinar Jóns Sigurðssonar og
fundist hann rökvís og snjall í grein-
ingu ýmissa þjóðþrifamála. Sá hæfi-
leiki virðist hins vegar kominn í hvfld.
Það eru mörg álitaefni í íslenskum
sjávarútvegi og ekki hægt að amast
við því að skoðanir manna séu skipt-
ar. Það er hins vegar grundvallar-
krafa að opinber skoðanaskipti séu
málefnaleg og menn eigist við mdif
rökum. Aðrir dæma sig úr leik. Það á
jafnt við um Jón Sigurðsson og aðra.
Höfundur er sjávnrútvegsfræðingur
og fommður stjórnar Fiskiféiags ís-
lands.
Bylting
Fjölnota byggingaplatan
sem allir hafa beðið eftir!
V1R0C byggingaplatan er fyrir veggi, loft og gólf.
VIR0C byggingaplatan er eldþolin, vatnsþolin,
höggþolin, frostþolin og hljóðeinangrandi.
VIR0C byggingaplatan er umhverfisvæn.
VIR0C byggingaplatan er platan sem
verkíræðingurinn getur fyrirskrifað nánast blint.
Staðalstærð: 1200x3000x12 mm.
Aðrar þykktir: 8,10,16,19, 22, 25, 32 & 37 mm.
Mesta lengd: 305 cm. Mesta breidd: 125 cm
Viroc utanhússklæðnlng
PP
&CO
Leitið upplýslnga
Þ.ÞORGRÍMSSON & CO
ÁRMÚLA 29 S: SS3 86401 568 6100