Morgunblaðið - 08.03.2000, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 8. MARS 2000 37
UMRÆÐAN
Lífrænar vörur eru
vaxtarsproti í íslensk-
um landbúnaði
í NÁGRANNALÖNDUM okkar
í Evrópu, sérstaklega þó Norðvest-
ur-Evrópu, hafa lífrænar landbún-
aðarvörur unnið æ stærri hlutdeild
á matvörumarkaðnum. Þar má
nefna frændur okkar
Dani, en helmingur
Kaupmannahafnarbúa
reynir að kaupa sem
flestar matvörur líf-
rænar.
Erlendis er litið á
lífrænar landbúnaðar-
vörur sem helsta vaxt-
arsprota í landbúnaði
og þær eru seldar á
hærra verði þar. Þetta
á þó ekki aðeins við
um evrópska neytend-
ur. Lífrænar vörur eru
einnig í mikilli sókn í
Ameríku, sérstaklega
í henni norðanverðri.
Þá má einnig nefna
Japan, Nýja Sjáland
og Ástralíu, auk þess sem mörg ríki
þriðja heimsins sjá sér vaxandi hag
í því að efla lífræna ræktun.
Hormónar og fúkkalyf
Það eru ekki síst framleiðsluað-
ferðir eins og sú að blanda hormón-
um og fúkkalyfjum í fóður búfjár
sem gengið hafa fram af mörgum
neytendum. Hormónar eru meðal
annars notaðir til að hraða vexti
dýranna og auka afurðir þeirra.
Hormónar eru þannig notaðir til að
auka magn mjólkur sem fæst úr
spenum kúnna. Fúkkalyfjum er
dælt í fóður til að fyrirbyggja sjúk-
dóma. Svipaða sögu er að segja um
matjurtirnar. Ávextir, korn og
grænmeti er að stórum hluta rækt-
að með miklu magni illgresis- og
skordýraeiturs. Síðan komu erfða-
breytt matvæli til sögunnar og ekki
varð það til að auka matarlyst
margra neytenda. Og eitt hneykslið
hefur tekið við af öðru innan mat-
vælaframleiðslunnar í heiminum.
Þótt íslenskur landbúnaður noti
ekki hormóna, láti ekki fúkkalyf út í
fóðrið og noti minna af eiturefnum
en tíðkast í grannlöndunum fer því
fjarri að hann sé lífrænn, þótt
stundum sé reynt að halda öðru
fram. Hinsv egar á íslenskur land-
búnaður mikla möguleika til þess
að verða lífrænn ef
vilji er fyrir hendi. Is-
lenskir neytendur vilja
og þurfa að eiga kost á
því að kaupa innlendar
lífrænar afurðir. Enn
er þó mjög takmarkað
framboð á slíkum vör-
um hér á landi. Hvað
veldur því að við erum
svo langt á eftir nær
öllum öðrum Evrópu-
þjóðum á þessu sviði?
Tregða í kerfinu
Upphaf lífrænnar
framleiðslu hér á landi
má rekja til stofnunar
Sólheima í Grímsnesi
um 1930 og Heilsuhæl-
is Náttúrulækningafélags Islands í
Hveragerði nokkru síðar. I upphafi
síðasta áratugar fór fyrst að kom-
Landbúnaðarafurðir
íslenskir bændur sem
vilja breyta yfir í lífræn-
an búskap eiga, að mati
Jóhannesar Gunnars-
sonar, að fá stuðning til
þess frá stjórnvöldum.
ast einhver skriður á slíka fram-
leiðslu. Með stofnun Lífræns sam-
félags í Mýrdal og VOR - félags
bænda í lífrænni - ræktun jókst um-
ræða og áhugi á þessum málum og í
kjölfarið var Vottunarstofan Tún
sett á fót til að gefa út staðla og
votta framleiðsluna. Þessir aðilar
hafa átt erfitt uppdráttar vegna
tregðu landbúnaðarkerfisins sem
trúir bara á heimatilbúna vottun
þess að hér sé allt í stakasta lagi,
hér sé allt „vistvænt“ eins og það er
orðað. Vistvæna ævintýrið hefur
hvorki skilað bændum né neytend-
um ávinningum þótt verulegir fjár-
munir, á annað hundrað milljónir
króna, hafi verið settir í átaksverk-
efnið Áform sem sett var á fót fyrir
fimm árum. Ómarkviss vinnubrögð
á þessu sviði hafa dregið úr mörg-
um bændum að hefja lífræna rækt-
un og þannig tafið fyrir raunveru-
legum umbótum í íslenskum
landbúnaði.
Bændur þurfa stuðning
Það er ljóst að lífræna framleiðsl-
an getur orðið vaxtarsprotinn í ís-
lenskum landbúnaði eins og í
nágrannalöndum okkar, enda hefur
hópur bænda víða um land sýnt í
verki fram á möguleika lífrænnar
ræktunar. Lífrænar íslenskar af-
urðir eiga fullt erindi í verslanir í
nágrannalöndum okkar. Það er
hins vegar erfitt fyrir bændur að
breyta úr hefðbundnum landbúnaði
og yfir í lífræna framleiðslu. Stjórn-
völd í mörgum nágrannalöndum
okkar hafa stutt bændur þar til þeir
hafa náð að hafa afurðirnar lífræn-
ar. íslenskir bændur sem vilja
breyta yfir í lífrænan búskap eiga
að fá stuðning til þess frá stjórn-
völdum. Mjög hefur skort á að svo
sé. Jafnframt þarf að tryggja með
vottun hjá framleiðendum og selj-
endum lífrænna afurða að neytend-
ur geti treyst því að varan sé í raun
sú sem hún er sögð vera. Það ger-
um við með því að tryggja að Vott-
unarstofan Tún geti starfað áfram.
I lokin vil ég hvetja Guðna
Ágústsson landbúnaðarráðherra til
að leggjast á árar með okkur sem
höfum þó verið að reyna að tryggja
að forsendur séu fyrir framleiðslu
lífrænna vara hér á landi. Þar er
mikið verk óunnið og óneitanlega
myndi virkur stuðningur Guðna við
lífræna framleiðslu létta róðurinn.
Höfundur er formaður
Neytendasam takanna.
Jóhannes
Gunnarsson
Iþröttahátíð -
leikdagur aldraðra
í DAG er haldin íþróttahátíð aldr-
aðra í íþróttahúsinu Austurbergi í
Reykjavík. Fyrir henni stendur Fé-
lag áhugafólks um íþróttir aldraðra
(FÁÍA). Fyrsta hátíðin var haldin
árið 1988 en síðustu
fjögur ár hefur hún
farið fram í íþróttahús-
inu Austurbergi á
öskudaginn. Hefur
þetta framtak félags-
ins vakið mikla athygli
og verið þátttakendum
til sóma. Með þessari
íþróttahátíð er eldra
fólki gefið tækifæri til
að koma saman og
sýna afrakstur vetrar-
starfsins, jafnframt því
að taka þátt í skemmti-
legri samveru, dansi
og söng. Þátttakendur
koma frá félagsmið-
stöðvum í Reykjavík,
Seltjarnarnesi, Kópavogi, Garðabæ,
Hafnarfirði og Reykjanesbæ.
Hrafnista í Hafnarfirði er eina öldr-
unarheimilið með þátttakendur.
Búist er við því að þátttakendur
verði í allt 400-500 talsins.
Þegar að starfslokum kemur
myndast tómarúm hjá mörgum.
Margir finna sér ekki áhugamál til
að sinna í tómstundum sínum.
Heilsurækt er tilvalið tómstunda-
gaman. Auk þess er hún heilsubæt-
andi eins og allir vita. Á efri árum er
hægt að ná miklum framförum í
líkamlegri færni ef markviss þjálfun
er stunduð. Þetta hafa margar rann-
sóknir sýnt. Mikilvægt er að eldra
fólk geri sér ljóst að
það er aldrei er of seint
að byrja á líkamsrækt.
En því fyrr þeim mun
betra. Þetta má sann-
reyna á sýningu FÁIA
í Austurbergi. Vil ég
hvetja alla sem áhuga
hafa á líkamsrækt og
einkum og sérílagi
eldri borgara, að
leggja leið sína þang-
að. Sjón er sögu ríkari.
Hátíðin hefst kl. 14.
Dugnaður
FÁÍA hefur starfað í
15 ár undir tryggri for-
ystu Guðrúnar Nielsen
íþróttakennara og nokkurra eldri
íþróttafrömuða. Allt starf félagsins í
þessi ár hefur verið unnið af hug-
sjón og brennandi áhuga forystu-
manna þess. Með dugnaði sínum
hefur félagið vakið athygli á nauð-
syn þess að eldra fólk stundi líka-
msrækt. Á því sviði hefur það verið
brautryðjandi. Það hefur m.a. hald-
ið mörg námskeið í íþróttum og líka-
msækt og sérstök námskeið fyrir
íþróttakennara og leiðbeinendur.
Aldraðir
Með þessari íþróttahá-
tíð er eldra fólki gefið
tækifæri til þess, segir
Lovísa Einarsdóttir, að
koma saman og sýna af-
rakstur vetrarstarfsins.
Vinnuhópur á vegum ISI um
íþróttir aldraðra lagði fram tillögur
árið 1998 um ýmsa þætti sem þyrfti
að efla í líkamsrækt aldraðra. Of
langt yrði að telja þá alla upp hér,
en eitt vil ég þó minna á: það er mik-
ilvægi samstarfs milli íþróttasam-
takanna íþróttir fyrir alla, FÁÍA,
Landssambands eldri borgara,
Kennaraháskólans og fleiri aðila.
Verkefnin eru mörg, m.a. útgáfa á
kennsluefni fyrir kennara og leið-
beinendur. Víða um land er verið að
sinna líkamsrækt aldraðra en
kennsluefni vantai-. Myndbönd með
ýmsu efni gætu orðið að góðu liði.
Starf FÁÍ A ætti að vera hvatning til
meiri átaka í íþróttum aldraðra.
Höfundur er íþrótlakcnnari, starfar
á Ifrafnistu í Hafnarfirði og er
bæjarfulltrúi í Garðabæ.
Lovísa
Einarsdóttir
V illukenningar
EINHVER ærlegasti prestur
þjóðkirkjunnar skrifar greinina
„Umönnun geðsjúkra“ í Morgun-
blaðið 16. febrúar. Þar spyr hann
hvort eitthvað sé það
að finna í kenningum
geðlæknisins Viktors
Frankls sem þurfi að
taka afstöðu til við
umönnun geðsjúkra.
Frankl var fangi í
fangabúðum nasista
og missti þar næstum
alla fjölskyldu sína.
Hann lýsir fangavist
sinni og er sú frásögn
vissulega áhrifamikil.
Sú reynsla er grunn-
urinn að meðferðar-
kenningum hans.
Frægustu bók
Frankls, Leitin að til-
gangi lífsins, hefur
mjög verið hampað
hér á landi. En boðskapur hennar
er varhugaverður. Frankl verður
tíðrætt um það sem hann kallar
„tilvistartómið“, sem hann telur
vera leiðindi sem hrjái fólk svo það
leiti sér lækninga í stórum stíl við
hugsýki. Það skorti tilgang í lífinu.
Þetta sé mein aldarinnar. En það
er rangt. „Tilgangsleysið" í skiln-
ingi Frankls kemur sálarlegri van-
líðan margra einstaklinga lítið við.
Þeir eiga oft við mjög flókin pers-
ónuleg vandamál að stríða sem
stundum eiga rætur að rekja til
sálrænna áfalla eða jafnvel meið-
inga. Og ýmsir geðsjúkdómar eiga
sér sennilega líkamlegar orsakir.
Það er lítilsvirðandi að draga sárs-
auka þessa fólks niður á lágkúru-
legt plan lífsleiða.
Frankl telur unnt að finna til-
gang í lífinu á þrennan hátt. Méð
því að skapa eitthvað; vinna eitt-
hvert verk. Með því að upplifa eitt-
hvað; njóta fegurðar, elska annað
fólk. En margt af því fólki sem
leitar sér lækninga við „hugsýki“
er skapandi og kann vel að njóta
hins „góða, fagra og sanna“. Eitt-
hvað allt annað en „tilgangsleysi"
amar að því. Þriðja leiðin að til-
gangi sé sá að takast á við þján-
ingu í vonlausum aðstæðum með
því að umskapa hana. Þetta virkar
nú eins og orðafroða til að losa sig
út úr vandræðum. Hugrekki og
reisn í slíkum aðstæðum kemur til-
gangi lífsins reyndar lítið við. Þá
þykist Frankl reyna að hjálpa
hverjum einstaklingi að finna sinn
eigin persónulega tilgang. En í
rauninni ætlast hann til að sjúkl-
ingarnir geri trúarjátningu hans
um „æðri tilgang“ að sinni. Hann
kemur upp um sig um það þegar
hann neitar að viðurkenna að líf
kolruglaðs geðsjúklings sé til-
gangslaust, „æðri tilgangur" hljóti
að liggja þar að baki. Einmitt hér
ratar Frankl í ógöngur. Slíkur
maður getur ekki sjálfur fundið lífi
sínu sinn eigin tilgang. Hann hefur
misst hæfileikann til þess. Kenning
Frankls um persónulegan tilgang
er blátt áfram ekki nothæf í þessu
tilfelli en samt beitir hann henni.
Hann ákvarðar sjálfur einhvers
konar „æðri“ tilgang fyrir annan
mann. Þetta dæmi verður að
nægja um ýmsar mótsagnir og
veilur í kenningum Frankls. Það er
trúin á guð sem er grunntónninn í
þeim. Og hún er einmitt veikleiki
hans sem læknis. Þrátt fyrir lífs-
reynslu sína vill Frankl ekki horf-
ast í augu við nakta þjáningu án
gloríu og guðs en hún er einmitt
hlutskipti æði margi-a. Hvernig er
ekki með Engla alheimsins! Þegar
mest á reynir verður Frankl guð-
hræddur og klökkur. Hann hefur
því sem læknir lítið að bjóða þeim
sem ekki trúa. Hafnar þeim í raun-
inni. Hann er líka mjög hrokafull-
ur. Fyrirlitning hans á sálgrein-
ingu er augljós og hann lítur niður
á lífsreynslu sem honum finnst
ekki jafnast á við sína eigin. Hann
miðar fremur við eigið egó en
sjúklinga sína.
Mörg meðferðardæmi Frankls
eru ótrúlega einfeldningsleg. Hann
ráðleggur manni er syrgði látna
eiginkonu sína að hugsa um það díf'
hann hefði dáið og hún því orðið að
bera sorgina. Tók þá karl víst dill-
andi gleði sína. Konu, sem naut sín
ekki í kynlífi af því að
hún var misnotuð
kynferðislega sem
barn, er sagt að hugsa
ekki um kynfullnæg-
inguna heldur ein-
beita sér bara að sín-
um góða eiginmanni.
Svona grunnhyggni er
lítilsvirðing við konur
í þessum sporum,^,.
Þess má geta a o
Frankl hefur engan
áhuga á einhleypu
fólki. Hann virðist líta
á það sem annars
flokks. Þá rekur hann
vímuefnaneyslu til
tilgangsleysis. Sú
kenning er ónothæf á
nútíma meðferðastofnunum. Og
heilræði Frankls til atvinnuleys-
ingja eru nánast siðlaus.
Kenningar Frankls eru himna-
sending fyrir þá sem vilja ýta frá
sér dýpri þjáningu og allri sjálf-
skoðun. Enga neikvæðni og aum-
ingjaskap takk! Hvernig var ekki
með bændahöfðingjann sem skrif-^
Geðsýki
Mörg meðferðardæmi
Frankls, segir Sigurður
Þór Guðjónsson,
______eru ótrúlega____
einfeldningsleg.
aði í Morgunblaðið að bók Frankfcr
væri gott meðal við „barlómi og
bölmóði". En fólk sem á við and-
legar kreppur að etja, hvað þá geð-
sjúkt fólk, er ekki með neinn bar-
lóm og bölmóð og leggur oft hart
að sér til bata ef aðstæður bjóðast.
Það á ekki skilið niðrandi siðferðis-
dóma.
Já, hvað ef sorgarmaðurinn og
kynlífskonan hefðu bara haldið
áfram að þjást og ekki séð neinn
tilgang í því? Þá hefðu þau um-
svifalaust verið sökuð um „nei-
kvæða afstöðu“ til lífsins. Reyndar
er nú sívaxandi tilhneiging til að
setja samasemmerki milli andlegr-
ar vanlíðunar og hæfileika ein-
staklingsins til að njóta fegurðap
og siðferðisverðmæta. Bók Frankls “
er vatn á myllu slíkrar hugsunar.
Kenningar hans um tilgangsleysið
bjóða beinlínis upp á þá skoðun að
einstaklingi líði bara illa af því að
hann kunni ekki að njóta hins
„góða, fagra og sanna“, sé „nei-
kvæður“. Sá sem líði vel kunni hins
vegar að njóta hins „góða, fagra og
sanna“, sé ,jákvæður“. Gott ef
ekki moldríkur í þokkabót! Þetta
er snjallt ráð til að afneita öllum
dýpri sársauka og hafna þeim sem
finna enn þá til. Andleg þjáning sé
nokkurn veginn það sama og léleg-
ur karakter, lífsleiði, skortur á til-
gangi, skortur á trú. Fólki er á við
„hugsýki" að etja er þá í raun neit-,
að um mannkosti og andlcgaií'
þroska. Hægt væri að nefna mörg
dæmi um svona manngildismat nú
á dögum. Og þessi viðhorf hæfa j
vestrænu neyslusamfélagi ákaflega
vel en um það samfélag skrifar Vil-
hjálmur Árnason heimspekingur í
Lesbók Morgunblaðsins 18. októ-
ber 1998: „Meginlífsreglan þar
virðist vera að fullnægja sem fiest-
um löngunum og forðast það eins
og heitan eldinn að takast á við \
sársauka og þjáningu". Og einmitt
þetta veldur gríðarlegum vinsæld-
um kenninga Frankls. Þrátt fyri^r
lífsreynslu höfundar eru þær ótrú-
lega yfirborðslegar og smá-
borgaralegar. Ekki er hægt að
mæla með þeim hvað varðar um- |
önnun geðsjúklinga eða annarra
sem glíma við alvöru sálarkreppur.
____________________________________ )
Höfundur er ritböfundur.
Sigurður Þór
Guðjónsson