Morgunblaðið - 09.03.2000, Qupperneq 40

40 FIMMTUDAGUR 9. MARS 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
>
Heiður
hestsins
/
Islenski hesturinn hefur reyndarfengið
óvænta vegsemd síðustu misserin og á
þessi hrekklausa skepna minnstan þátt í
því sjálf Hann er orðinn samnefnari
við skattsvikarann.
Vð blasir glæst mynd:
fagurbrynhosaðir
knapar sitja hnar-
reistir á fákum fímum
í heiðursskyni við er-
lendan þjóðhöfðingja, sem fylgist
með þessu andófi Islendinga við
byssustingi hernaðarhyggjunnar
með óræðum svip. Þegar numið er
staðar við Bláa lónið til þess að
fylgjast með hestum með menn á
baki sér sýna hinar ýmsu tegundir
gangs fer þjóðhöfðinginn hins veg-
ar að velta fyrir sér hvað sé á
seyði. Þegar nálgast Bessastaði
verða hestar enn á leið gestsins og
síðustu 800 metrana áður en komið
er að bústað forseta fara þeir í veg
fyrir bifreið hans og fara fetið.
Hinum virðulega þjóðhöfðingja
léttir þegar maður tekur á móti
honum á
VIÐHORF
Eftir Karl
Blöndal
tröppum
Bessastaða, en
ekki hross.
Manninum
virðist reyndar brugðið við jódyn-
inn í hlaðinu, en erlendi þjóðhöfð-
inginn veit ekkert um svaðilfarir
gestgjafa síns á hestbaki. Efa-
semdir þjóðhöfðingjans ágerast á
ný þegar hestasýningar eru felldar
inn í dagskrá á Þingvöllum, Akur-
eyri og við Mývatn. Hann prísar
sig síðan sælan þegar hann kemst
af landi brott án þess að vera
kvaddur af hrossum.
Þessi sýn blasir við nái tillögur
nefndar um hlutverk íslenskra
hesta og hestamanna við opinber-
ar móttökur fram að ganga.
Nefndin, sem skipuð var að undir-
lagi mannsins, sem sagði að konur
ættu heima bak við eldavélina, hef-
ur lagt til að „þátttaka íslenskra
hesta og hestamanna verði fastur
liður við móttöku erlendra þjóð-
höfðingja sem til landsins koma“
og telur að „hestinum [verði] með
því sköpuð staða sem þjóðartákn“.
Nefndin lagði ásamt fleirum
fram ályktunartillögu á Alþingi
um að landbúnaðarráðherra (sem
nú er þessi sami maður) yrði falið
að undirbúa aðgerðir til að auka
vegsemd íslenska hestsins.
Hingað til hafa augu manna
einkum beinst að hrossum á hesta-
mótum og öðrum slíkum upp-
ákomum þar sem knapar hafa
eignað sér heiðurinn af hraða
þeirra eða gangfimi. En hesta-
menn hafa ekki haft erindi sem
erfiði í sókn sinni eftir viðurkenn-
ingu á skeiðvellinum. Oft og tíðum
hafa margfaldir heimsmeistarar
mátt horfa á eftir hinni eftirsóttu
vegsemd íþróttamaður ársins í
hendur veifiskötum og það hefur
ekkert breyst þótt margoft hefðu
verið settar fram hinar traustustu
kenningar um samsæri gegn
hestamennsku.
Islenski hesturinn hefur reynd-
ar fengið óvænta vegsemd síðustu
misserin og á þessi hrekklausa
skepna minnstan þátt í því sjálf.
Hann er orðinn samnefnari við
skattsvikarann. Skattsvik hafa
löngum verið þjóðaríþrótt á ís-
landi og eimir þar eftir af því geni
skattfælni, sem á sínum tíma leiddi
okkur til þessarar paradísar veð-
urs og vinda. Gen þetta er greini-
lega ríkjandi þegar kemur að
þeim, sem standa í hestaútflutn-
ingi, og í 20 ár hefur vart verið
flutt svo út hross héðan, sé eitt-
hvað að marka endurteknar yfir-
lýsingar þýskra tollyfirvalda, að
hið raunverulega söluverð hafi
ekki verið sýnu hæira en uppgefið
var.
Það skal hins vegar tekið fram
að skattsvik eru að sönnu þjóðar-
íþrótt og því er síst hallað á fólk
þegar slík mál eru til umræðu þótt
ekki sé um ólympíska keppnis-
grein að ræða. Ekki þarf að leita
lengi-a en í endurminningar eins
ástsælasta stjórnmálamanns
landsins, fyrrverandi forsætis-
ráðheiTa, sem nýstiginn er upp úr
stóli seðlabankastjóra, til að kom-
ast að því að kinnroðalaust er
hægt að tala um það þegar manni
tekst að forða fé, sem aflað hefur
verið með blóði svita og tárum,
undan fíknum fálmurum skatt-
heimtunnar:
„Fyrsti bíllinn minn var forláta
blæjujeppi af Willys-gerð,“ skrifar
Steingrímur Hermannsson í fyrsta
bindi ævisögu sinnar. „Ég keypti
hann á nafni bónda í Borgarfirði
því að bændur fengu niðurfellingu
á tollum og gjöldum af slíkum bif-
reiðum. Þær voru taldar til land-
búnaðartækja. Pabbi var ekki hrif-
inn af þessu í fyrstu en tók jepp-
ann seinna í sátt og fór á honum í
kosningaferðalög um landið."
Þar sem skattsvik eru ekki opin-
ber íþróttagrein er hins vegar
hvergi minnst á slíka iðju í þeim
plöggum og álitsgerðum, sem
lagðar hafa verið fram um að auka
vegferð hestsins. Þar eru önnur
rök tínd til. Hestur í heiðursmót-
töku yrði til dæmis mergjaður fríð-
arboði ef marka má þingsályktun-
artillöguna, sem lögð var fram í
mars á liðnu ári. „Þessi heiðurs-
vörður væri mikil andstaða við
hermanninn með byssustinginn,"
segir þai’ um nýtt hlutverk þarf-
asta þjónsins.
í áliti nefndarinnar er skotið á
að útgjöld yrðu rúmlega 100 þús-
und krónur við hverja móttöku
auk gjalds fyrir sýningarstjóra. I
fyrra var um þrjár slíkar heim-
sóknir að ræða þannig að ekki
myndi þessi biti ríða ríkissjóði á
shg. I tillögunum er reyndar einn-
ig gert ráð fyrir því að reglulegar
reiðsýningar verði fyrir ferða-
menn á Þingvöllum og gæti kostn-
aður af því orðið um þijár milljónir
króna á ári, sem reynt yrði að
herja út úr sjóðum og fyrirtækj-
um.
Tillagan um hestasýningar í
heimsóknum erlendra fyrirmenna
var prufukeyrð þegar Hillary
Clinton forsetaM kom til íslands í
fyrra. Þá fór hópur knapa mikinn á
Þingvöllum og að endingu var for-
setafrúnni afhentur hestur frá ís-
lenskum börnum til bandarískra.
Það er Ijóst að eitthvað þarf að
gera eigi að bæta greininni upp
það áfall, sem hlýst af því að þurfa
að fara með útflutning hrossa upp
á yfirborðið. Þær tillögur sem fjall-
að var um á búnaðarþingi og land-
búnaðarráðherra talaði um með
sælubros á vör eru ekki nema tak-
mörkuð bót á því. Þessar tillögur
bera hins vegar vitni nýju hugar-
fari, sem hlýtur að gleðja alla hina
óskráðu keppnismenn í þjóðar-
íþróttinni auk þess sem friðarsinn-
ar eignast nú nýjan og öflugan
bandamann. Þarfasti þjónninn á
því í vændum óvænt hlutverk frið-
arboða og holdgervings skattsvik-
arans.
Sauðfjárbeit skaðar
ekki gróður á hálendinu
Á RÁÐSTEFNU
sem haldin var nýlega
um beitarfriðun á mið-
hálendinu voru rædd
hin ýmsu sjónarmið
sem uppi eru. Morg-
unblaðið birti mjög
einhliða grein á bls. 35
í blaðinu 3. mars sl. og
fjallaði með svipuðum
hætti um málið í for-
ystugrein 4. mars sl.
Vitnað var í orð þeirra
Ólafs Arnalds hjá
Rannsóknastofnun
landbúnaðarins og
Björns Barkarsonar
hjá Landgræðslu rík-
isins sem, að mínum
dómi, gefa ekki rétta mynd af
ástandinu, en ég var, ásamt þeim,
meðal frummælenda á ráðstefn-
unni og tel brýnt að málin séu
rædd af meiri þekkingu og sann-
girni. Þar sem sjónarmið sauðfjár-
bænda komu ekki fram í umfjöllun
blaðsins og erindi mitt fékkst ekki
birt í því, vegna þess að það var
talið of langt, bendi ég hér á fáein
atriði sem þurfa að vera með í um-
ræðunni.
Beit í afréttum og heimalöndum,
sem nýtt eru til sameiginlegrar
sumarbeitar, hefur minnkað mikið
vegna stórfelldrar fækkunar sauð-
fjár og afnáms eða minnkunar
hrossabeitar í afréttum. Á undan-
förnum 20 árum hefur sauðfé
fækkað úr tæplega 900.000 vetrar-
fóðruðum kindum í u.þ.b. 490.000.
Þó að hrossastofninn hafi nær
tvöfaldast á sama tíma, er nú um
80.000 hross, hefur það aukna beit-
arálag lent á láglendishögum.
Þannig hefur beitarálag minnkað
mikið á hálendissvæðum landsins,
einkum þeim viðkvæmustu, og end-
urspeglast sú staðreynd m.a. í
meiri vænleika dilka og breyting-
um á gróðurfari. Árferðissveiflur
geta haft mikil áhrif, einkum á há-
lendinu. Það eru fyrst og fremst
kuldi og þurrkar sem draga úr
beitarþoli hálendisins. Gera má ráð
fyrir að á sum víðáttu-
mikil hálendissvæði
komi hverfandi fáar
kindur, eða alls engar,
þó þau séu ekki friðuð
og má þar t.d. nefna
hálendið norðan
Vatnajökuls. f ljósi
þessa má leiða að því
líkur að girðingafram-
kvæmdir til friðunar
væru mjög óhag-
kvæmur kostur og
ekki raunhæfur.
Þó að bændur séu
minna háðir hálendis-
beitinni en áður var,
er hún engu að síður
verðmæt auðlind sem
skiptir verulegu máli í ýmsum
sveitum landsins og á einstökum
jörðum, jafnvel þótt meirihluti fjár,
og flest eða öll hross, séu í láglend-
ishögum. Hálendisbeitin er að
ýmsu leyti hagkvæm, m.a. vegna
Beitarþol
Opinberar stofnanir
eiga að mati Aðalsteins
Jónssonar að vera í ráð-
gjafar- og skipnlags-
hlutverki og vinna að
markvissum rannsókn-
um sem leitt geta til
framfara.
þess að gróður er jafnan næringar-
ríkur og féð er dreift og því ekki
hætta á ormasýkingu eða öðrum
beitarsjúkdómum.
Nú er verið að koma á gæðastýr-
ingu í sauðfjárræktinni, þar sem
gerðar eru kröfur um góða meðferð
beitilanda, en rannsóknir skortir á
áhrifum beitar á hrjóstrugum há-
lendissvæðum. Sömuleiðis vantar
aðferðir til að meta beitarþolið.
Rofkort nægja ekki í því sambandi.
Bændur sýna að þeir taka virkan
þátt í ýmiss konar landbótum.
Hæst ber verkefnin Bændur
græða landið þar sem yfir 500
bændur eru þátttakendur, að
meirihluta sauðfjárbændur, og
verkefnið Nytjaland. Samvinnuað-
ilar í Nytjalandi eru Bændasamtök
íslands, Landgræðsla ríkisins og
Rannsóknastofnun landbúnaðarins.
Eigi sátt að verða um þessi og önn-
ur skyld verkefni þarf fullur trún-
aður að ríkja á milli allra þeirra að-
ila sem að þeim koma. Við
sauðfjárbændur erum vissulega að
stuðla að sjálfbærri þróun, gagn-
stætt því sem látið er í veðri vaka í
áðurnefndri umfjöllun Morgun-
blaðsins. Það er beinlínis rangt að
halda því fram að ekkert sé að ger-
ast í þessum málum. Ég vænti þess
að Landbúnaðarráðuneytið muni
meta að verðleikum það frumkvæði
sem bændur sýna og muni sam-
ræma aðgerðir fagstofnana sinna
til þess að raunhæfur árangur ná-
ist.
I viðræðum við ríkið um opinber-
an stuðning við sauðfjárrækt til
næstu ára er ein meginstefnumörk-
unin almenn gæðastýring í sauð-
fjáiTækt, sem tekur meðal annars
á landnýtingarþættinum, enda telja
bændur sjálfír að beina skuli stuðn-
ingnum á samningstímanum til
þeirra sem hafa næg beitilönd í
jafnvægi eða framför. Opinberar
stofnanir eiga að mínu mati að vera
í ráðgjafar- og skipulagshlutverki
og vinna að markvissum rannsókn-
um sem leitt geta til framfara í að
bæta ásýnd landsins og auka arð-
semi til handa þeim sem byggja af-
komu sína með einum og öðrum
hætti á landsnytjum. Ég hafna lítt
rökstuddum áformum um friðun
hálendisins fyrir sauðfjárbeit á
meðan heiðargæsir, álftir og
hreindýr nýta meirihluta þeirrar
beitar á hálendinu sem þar er nýtt.
Höfundur er formaður
Landssamtaka sauðfjárbænda.
Aðalsteinn
Jónsson
MÉR BRÁ heldur í
brún þegar ég las í
annars ágætri grein í
Morgunblaðinu síðast-
liðinn laugardag að
hvergi í gjörvallri
Evrópu væru hjarta-
sjúkdómar tíðari en í
Grikklandi. Þarna
höfðu staðreyndir
greinilega eitthvað
skolast til því sam-
kvæmt upplýsingum
frá Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnun eru
Grikkir meðal þeirra
þjóða sem hafa hvað
lægsta tíðni hjarta-
sjúkdóma í Evrópu,
og það þrátt fyrir að þeir reykja
mest allra Evrópubúa. Ástæðan
hefur verið rakin til heilsusamlegs
mataræðis Grikkja, en þeir borða
manna mest af grænmeti í Evrópu
og nota ólífuolíu í staðinn fyrir
smjör eða smjörlíki. Miðjarðar-
hafsfæðið, eins og það er oft kall-
að, með gnægð grænmetis og
mjúka fitu 1 stað harðrar, veitir
slíka vernd gegn hjartasjúkdóm-
um, að jafnvel reykingakófið hefur
ekki náð að spilla æðum þeirra og
hjörtum.
Tóbaksreykingar eru mikill
heilsuspillir og líklega veldur
ekkert eitt uppátæki manna jafn-
miklu heilsutjóni. Reykingar
valda krabbameini og lungna-
sjúkdómum, stuðla að hjartasjúk-
dómum, flýta öldrunareinkennum
og eiga þátt í þvílíkum fjölda af
mannanna meinum
að of langt verður
upp að telja. Reyk-
ingar eru þó síður en
svo það eina sem hef-
ur áhrif á heilsu, og
þegar kransæðasjúk-
dómar eru annars
vegar valda þær
fyrst og fremst skaða
þegar kólesteról í
blóði er tiltölulega
hátt, eins og það er
yfirleitt í Norður- og
Austur-Evrópu og
raunar víðar. Meðal
Asíubúa, sem reykja
mjög mikið, hafði
tóbakið t.d. lengi vel
lítil áhrif á þennan sjúkdóm þótt
það ylli usla á öðrum sviðum
heilsu, og svipaða sögu er að
segja meðal annarra þjóða sem
hafa borðað lítið af mettaðri fitu.
Grikkir og flestar Miðjarðarhafs-
þjóðir hafa hingað til talist til
þessa hjartavæna hóps þótt ef til
vill skipist nú veður í lofti.
Hefðbundið mataræði Miðjarð-
arhafsþjóða er illu heilli farið að
þokast í átt að einhvers konar
samevrópskri meðalmennsku með
hamborgurum og öðru tilheyrandi.
Rjómasósur þekja nú gjarnan
ítalska pastarétti í staðinn fyrir
kryddaða ólífuolíu og jurtakrydd-
sósan víkur fyrir smjöri. Hjarta-
sjúkdómar eru því farnir að láta á
sér kræla í þessum löndum þótt
enn eigi þau langt í land með að ná
Norður- og Austur-Evrópu hvað
Hjartasjúkdómar
Hefðbundið mataræði
Miðj arðarhafsþjóða,
segir Laufey Stein-
grímsdóttir, er farið að
þokast í átt að einhvers
konar samevrópskri
meðalmennsku með
hamborgurum og öðru
tilheyrandi.
það varðar. Samkvæmt nýjustu
gögnum Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunar frá 1997 eru Frakkar
með lægstu dánartíðni af völdum
kransæðasjúkdóma í Evrópu en
Spánverjar, Italir, Portúgalar og
Grikkir raða sér síðan í neðstu
sætin á eftir Frökkum.
íslendingar hafa smám saman
verið að uppgötva frábæra mat-
armenningu Miðjarðarhafsbúa og
borða nú meira af grænmeti og
ávöxtum en áður og nota gjarnan
olíu í stað mettaðrar fitu. Áhrif á
heilsu þjóðarinnar hafa ekki látið
á sér standa því kólesteról í blóði
Islendinga hefur lækkað og
hjartasjúkdómum fer fækkandi.
Nú er bara að vona að við tökum
ekki upp aðra og verri siði þess-
ara þjóða - reykingavenjur
þeirra eru síður en svo til eftir-
breytni.
Höfundur er forstöðumaður
Manneldisráðs.
Mædd hjörtu
Laufey
Steingrímsdöttir
J