Morgunblaðið - 05.08.2000, Blaðsíða 37

Morgunblaðið - 05.08.2000, Blaðsíða 37
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 2000 3 7 UMHVERFISMÁL NEYTENDUR Lækkanir á bílverði í Bretlandi Ekki von á verðlækkun hér á landi hreinsunin hafi sennilega gert meira ógagn en gagn. Menn áætla að um 20% af upprunalegu olíunni hafi guf- að upp, 50% brotnað niður, 12% liggi í klumpum á hafsbotni og um 3% sé enn á ströndinni í formi hættulausra klumpa. Þar að auki voru 8% fjar- lægð af yfirborði sjávar og 6% af ströndinni. En háþrýstihreinsunin á ströndinni drap stóran hluta sjávar- lífsins. I tilraunaskyni létu menn vera að hreinsa nokkra bletti á ströndinni. Það kom í ljós að á þeim blettum byrjaði nýtt líf að myndast eftir 18 mánuði en eftir 3-4 ár þar sem ströndin hafði verið hreinsuð. Þetta höfðu olíusérfræðingarnir sagt aftur og aftur á fyrstu mánuð- um hreinsunarinnar en án undir- tekta vegna þess að það samrýmdist ekki opinberu sjónarmiði að hreins- un hlyti að vera betri fyrir dýrin. Scientific American skrifaði að „hið opinbera vill að dýrunum verði bjargað - fyrir 80.000 dollara á hvern otur og 10.000 dollara á hvern örn - jafnvel þótt álagið við björgun þeirra drepi þá.“ Niðurstaðan er sú að þó að líffræðilegt tjón af völdum slyssins hafi verið mikið, er sá fugla- dauði sem þar varð jafnmikill og á 3 mánuðum í umferðinni í Danmörku. Það kom einnig í ljós að samanlögð mengun er sennilega innan við 2% af þeirri mengun sem hraðbátar valda í Bandaríkjunum á ári hverju. Kostn- aður við hreinsun svæðisins var yfir 2 milljarðar dollara og þessi hreins- un eyðilagði líklega meiri náttúru en hún endurheimti. Og aðeins fáum árum eftir slysið iðaði svæðið af lífi. Eða eins og Jesse Walker segir í Reason: „Sú endurreisn sem orðið hefur í sundinu hefur næstum ein- göngu orðið fyrir tilverknað náttúr- unnar; hreinsun af mannavöldum hefur vem) lítið annað en efnahags- legt svarthol." Þetta þýðir vissulega ekki að olíulekinn hafi ekki verið slys en þetta undirstrikar spuming- una sem skýrslan varpar einnig fram: Var ekki hægt að verja þess- um 2,1 milljarði dollara betur? Grunnsævi Hvað manninn snertir standa gæði og hreinleiki sjávar honum næst og sú spurning hversu hættu- legur heilsunni sjórinn er. í Dan- mörku hefur ástand sjávar verið metið með því að telja fjölda kólí- gerla vegna þess að þær eru ná- tengdar mörgum öðrum þáttum sem valda sjúkdómum. Strandlengja Danmerkur er um 5.000 km löng. Árlega eru tekin um 16.000 sýni frá 1.310 stöðum á strandlengjunni. Á mynd 86 sést hlutfall þeirra staða sem er yfir viðmiðunarmörkunum. Á undanfömum 17 árum hefur hlutfall kólígerla snarlækkað, eða úr 14% árið 1980 í aðeins 1,3% árið 1997. Fyrir mannfólkið þýðir þetta að það getur baðað sig í sjónum víðast hvar við strendur landsins án þess að eiga það á hættu að veikjast af því. Sjór- inn er vitaskuld einnig matarbúr; þangað sækjum við fisk og skeldýr. Við höfum þegar fjallað um málefni sjávarútvegsins en gæði fiskafurða eru að sjálfsögðu afar mikilvæg. Magn hættulegra efna í sjávardýr- um, s.s. DDT og PCB, hefur hríð- lækkað í Danmörku og þess má víð- ar sjá stað í heiminum. Ný rannsókn sýnir að mikið magn PCB í blóði verðandi mæðra veldur námsörðug- leikum og minni greind bama. Á mynd 87 má sjá hvernig innihald DDT og PCB í þorski hefur minnkað um 70-90%. En vitaskuld er grunnsævið einn- ig heimkynni fjölda dýra og velferð þeirra gefur tilefni til ýmissa vanga- veltna. Hér er ekki átt við dýr til fiskveiða eða sjó sem við notum til okkar eigin afþreyingar heldur ákveðið mat á velferð dýranna sem slíkra eða viðurkenning okkar á því ríkidæmi sem þau eru - áhrifin af því að „þau eru bara þarna“. Þessi nálgun leiðir okkur beint að spurn- ingunni um súrefnisskort og þör- unga í dönskum sjó - allt sem var í sviðsljósinu í Mariagerfirði síðsum- ars árið 1997. Hér eins og svo víða annars staðar í dönskum sjó er vandinn sá að það verður útfelling næringarefna sem veldur fjölgun þörunga og orsakar súrefnisskort. Þetta ástand kalla líffræðingar „uppsöfnun næringarefna" (eutrof- iering). Megináhyggjur Sameinuðu þjóðanna af ástandi stranda heims- ins þá voru þessar: „Útfelling nær- ingarefna, sér í lagi köfnunarefnis en stundum einnig fosfórs, fer vax- andi. Svæði, þar sem „uppsöfnun næringarefna" á sér stað, stækka og svif- og þörungavöxtur eykst. Tvær meginorsakir fyrir slíkri aukningu næringarefna við strendurnar eru frárennslisvatn og útfelling áburðar frá landbúnaði og mikilli landnýt- ingu.“ Það hefm’ orðið mjög lífleg og fagleg umræða um hlutdeild mis- munandi efna í „uppsöfnun næring- arefna“. Almennt má segja að það sjónarmið hafi yfirhöndina sem seg- ir að köfnunarefni eigi stærstan hlut að máli í því að næringarefnin safn- ist saman. Árið 1987 var hrint í framkvæmd í Danmörku kostnaðar- samri „vatnsumhverfisáætlun" (vandmiljoplan). 120 milljörðum króna var veitt til þess að vinna gegn „uppsöfnun næringarefna". Áætlun- in var samþykkt í miklum flýti og án þess að nægileg þekking lægi að baki eftir að sjónvarpsstöðin „TV- avisen" hafði sýnt myndir af fötunni með hinum fræga, dauða humri 8. október 1986. Síðan þá hefur mikið verið ritað og rætt um áætlunina en nú er nokkuð ljóst að af ýmsum póli- tískum ástæðum var ranglega ákveðið að einbeita sér að útfellingu frá þéttbýlisstöðum (skólpi) og iðn- aði en landbúnaðurinn hefur sloppið að miklu leyti. Samkvæmt hinni upprunalegu skýi-slu NPO barst yfir 90% köfnunarefnisins frá landbún- aði og þess vegna hefur verið til lítils gagns að beita sér að hinum 10% frá hreinsunarstöðvum og iðnaði. I nýrri „vatnsumhverfisáætlun" er reynt að takmarka útlosun, sérstak- lega með því að nýta köfnunarefni í húsdýraáburði betur og með því að minnka áburðargjöf á ræktað land. Á mynd 88 má lesa hve mikið hefur dregið úr útfellingu fosfórs en einnig að hin veigamikla köfnunarefnisút- felling hefur eiginlega ekkert minnkað þrátt fyrir að þéttbýlis- staðir og iðnaður hafi kostað miklu til. I Eystrasalti hefur magn fosfórs minnkað en köfnunarefnis aukist um 15%. Það er ekki síst vegna þess að mun meiri útfelling kemur frá Pól- landi. Jafnframt hefur verið tekið eftir því að mikið af því köfnunarefni sem fer í sjóinn kemur úr andrúms- loftinu. Það má því vænta þess að þó að öll útfelling köfnunarefnis yrðu stöðvuð innanlands, kæmu alltaf 20- 50% hins upprunalega magns aftur í haf okkar frá útlöndum. Vegna allr- ar þeirrar umræðu sem orðið hefur um „uppsöfnun næringarefna" er nauðsynlegt að spyrja hvers vegna litið er á súrefnisskort sem alvarlegt vandamál. Sagan segir okkur að það hefur verið ítrekaður súrefnisskort- ur í dönskum sjó. Sennilega var mesta slys af völdum súrefnisskorts fyrir um 900 árum þegar hafsbotn- inn suður af Fjóni var líflaus í 40 ár samfellt. Súrefnisskorturinn olli þvi að erfitt var að veiða nægan fisk til matar sem endaði með því að Ólafur konungur fékk viðurnefnið Sultur áður en honum var steypt af stóli vegna hungurs í landinu. Til eru heimildir sem benda sterk- lega til súrefnisskorts á fyrri hluta 20. aldar. Það var einkum árin 1937 og 1947 að lítið var um botndýr og viðkvæmir firðir eins og Mariager- fjörður, Flensborgarfjörður og Áabenraafjörður urðu illa úti af völdum súrefnisskorts. Ekki er hægt að kveða sterkar að orði en „sennilega" vegna þess að ekki hafa verið gerðar eiginlegar mælingar á súrefnisskorti frá þessum tíma. Hins vegar hafa æ fleiri slík fyrir- bæri verið skráð frá því í byrjun níunda áratugarins. Það þarf ekki að koma á óvart vegna þess að mæling- ar hafa stóraukist. Það er þó full ástæða til að álykta að útbreiðsla og tíðni súrefnisskortstilfella hafa auk- ist á undanförnum 20 árum. En er það alvarlegt. Já, auðvitað er það alvarlegt fyrir þær milljónir botndýra og fiska sem deyja þegar súrefnisskortur verður. Það er einn- ig alvariegt að um ein milljón fugla skuli deyja ár hvert í umferðinni í Danmörku, rétt eins og það er al- varlegt að margar milljónir skor- dýra skuli deyja þegar bændur úða akra sína. En við munum varla vilja hlaupa til og eyða 120 milljörðum til að koma í veg fyrir dauða veslings fuglanna eða banna útrýmingu meindýra. Og ef við eigum endilega að ræða um að gefa kost á lífi er sennilega meiri lífmassi í svifi og þörungum þegar næringarskilyrði eru góð en í humri og fiski þegar að- stæður eru slæmar. Súrefnisskortur hefur ávallt verið fyrir hendi í dönskum sjó. En ef útbreiðsla hans eykst skiptir að sjálfsögðu máli að meta þann kostnað sem fylgir auk- inni útbreiðslu fyrirbærisins. Það hefur áhrif á fiskveiðar, lyktar illa og þar að auki fylgir fagurfræðilegt og siðferðislegt tjón dauða fiska og botndýra. Hvort við flokkum þetta sem veigamikinn vanda fyrir samfé- lagið er þegar upp er staðið spurn- ing sem hver einstaklingur verður að svara fyrir sig en andspænis þeim 120 milljörðum króna sem þetta hef- ur kostað (fjárfesting sem ekki enn hefur leyst vandann) fæ ég ekki ann- að séð en að mörg önnur málefni hefðu átt að vera á undan í for- gangsröðinni. Það má sem sagt fullyrða að út- felling næringarefna fari minnkandi hvað fosfór snertir en köfnunarefni fer hins vegar minnkandi á ákveðn- um stöðum en vaxandi annars stað- ar. Að svo miklu leyti sem við teljum „uppsöfnun næringarefna" óæski- lega, hefur ástand þeirra mála versnað. Vatnsföll Vatnsföll eru geysilega mikilvæg fyrh’ líf mannsins á jörðinni vegna þess að úr þeim fáum við drykkjar- vatn, vatn til þvotta og þrifa og vatn til iðnaðar og landbúnaðar. Það hef- ur úrslitaþýðingu fyrir okkur að það vatn sem við notum fyrir drykkjar- vatn innihaldi ekki of mikið af kólí- gerlum vegna þess að það er mæli- kvarði á magn annarra og alvarlegri gerla og vírusa í vatninu. Alþjóðabankinn hefur undir hönd- um tölfræðilegar upplýsingar um ástand 52 vatnsfalla í 25 löndum. Þar kemur fram flókið samhengi á milli hagvaxtar og kólígerlainnihalds eins og lesa má út úr mynd 89. Ferill kúrfunnar kemur varla á óvart og sýnir, rétt eins og við sáum í mengun andrúmsloftsins, að meng- unin eykst fyrst, eða upp að tekjum sem nema 1.375 dölum á hvern íbúa, en eftir það minnkar mengunin sí- fellt. En ólíkt línunni fyrir loftmeng- un virðist það gerast hér að þegar tekjurnar fara yfir 11.500 dollara á íbúa, fer mengunin að aukast. Þarna er greinilega ekki við tölfræði að sakast vegna þess að vatnsföll bæði í Ástralíu, Japan og Bandai-íkjunum mælast með mun meira kólígerla- innihald. Ástæðan er miklu fremur hin almenna framför í mengunar- málum svo lengi sem við erum háð vatni frá vatnsföllunum. En þegar þjóðir heimsins verða orðnar nægi- lega efnaðar munu þær nota grunn- vatn í miklu meira mæli en nú og þess vegna mun stjórnun og kostn- aður við að halda vatnsföllunum hreinum skipta minna máli. Afleiðingin er sú fyrir langflest lönd, sem eru háð vatnsföllum sínum með drykkjarvatn til manneldis, að vatn þessara landa mun verða minna mengað af kólígerlum eftir því sem þau verða efnaðri. Hins vegar virðist vera almennt samband á milli hærri tekna og minna súrefnisinnihalds í vatnsföll- um eins og sjá má á mynd 90. Þetta þýðir að skilyrði fyrir fiska og botn- dýr versna. Þó gæti verið að þetta samband sé að breytast. Frá lokum seinni heimsstyrjaldar hafa vatnsföll í Evrópu orðið fyrir mikilli mengun sem aftur hefur valdið mjög lágu súrefnisinnihaldi. En á síðustu 15-20 árum hefur æ meira frárennsli verið hreinsað og það er nú mat EEA að „mörg vatnsföll séu rík af súrefni". Yfirlit yfir samanlagt súrefnisgildi vatnsfalla í Evrópu sýnir að gildið lækkaði í 27% vatnsfallanna á níunda áratugnum en hækkaði í 73% tilfella. • Bókarheiti: Hið sanna ástand heimsins. Höfundur: Björn Lomborg. Þýðandi: Bjarni Stefán Konráðsson. Utgefandi: Fiskifólagsútgáfan. Prentvinnsla og prentun: Ásprent/ POB. ÍSLENSKIR neytendur eiga ekki von á að bflverð lækki hér á landi eins Qg talið er að muni gerast í Bretlandi í kjölfar nýrrar reglu- gerðar bresku ríkisstjómarinnar um bflasölumarkaðinn. Ekki er þörf á svipuðum aðgerðum hér því umhverfi bflasölumarkaðarins er allt annað en í Bretlandi að sögn Runólfs Olafssonar framkvæmda- stjóra Félags íslenskra bifreiðaeig- enda. „í Bretlandi hefur verðið haldist hátt meðal annars af því að þar hafa menn verið að hygla svo- kölluðum flotakaupendum eins og bflaleigum og stórfyiirtækjum á kostnað almennra neytenda. Þeir hafa verið að fá tugprósenta af- slætti en almennir viðskiptavinir þurft að borga brúsann. Þetta tíðkast ekki hér á hér á landi eftir því sem við komumst næst.“ Hann segir virka samkeppni vera hér en ekki innra samráð um uppbyggingu verðlagningar líkt og megi greina á milli aðila á breska markaðnum. Bretar niðurgreiði bflverð í öðrum löndum? Bogi Pálsson framkvæmdastjóri Bflgreinasambandsins segir for- sendur fyrir lækkuninni í Bretlandi ekki eiga við hér á landi. „Hér á Is- landi er allt annað viðskiptaum- hverfi og þvi ekki forsendur til að ríkisstjómin gn'pi inn í til að stjóma bflverði eins og í Bretlandi." Hann segir aðra höfuðástæðu fyrir lækkun bílverðs í Bretlandi vera að eftirlitsstofnun Evrópu hafi gert athugasemd við hátt bílverð í Bretlandi og telji að framleiðendur hækki verð á bílum til Bretlands til að niðurgreiða há opinber gjöld í öðmm löndum Evrópu, eins og í Danmörku og Noregi þar sem gjöld eru mjög há. Þannig hefur hátt bfl- verð til Bretlands verið notað til að borga niður bflverð í þessum lönd- um í stað þess að breskir neytendur hafi notið góðs af lágum opinberum gjöldum. „Menn eiga því frekar von á því að þegar bflverð lækki í Bret- landi hækki það í öðram löndum." Hann segir Island vera hlutlaust í Verðlækkun hjá Frigg I næstu viku lækkar heildsöluverð á Glitra-uppþvottadufti um 10%. Að sögn Lúthers Guðmundssonar, framkvæmdastjóra hjá Frigg, er ástæða verðlækkunar meðal annars sú að varan hefur fengið góðar við- tökur hérlendis. „Vegna þessa get- um við gert hagkvæmari innkaup og því ákváðum við að láta lækkunina ganga áfram til neytenda.“ Lækkunin mun taka gildi á þriðjudaginn í næstu viku. Morgunblaðið/RAX Hér á landi eru aðstæður á bílamarkaðinum allt aðrar en í Bretlandi. þessu samhengi með miðlungshá opinber álagningargjöld og þvi lík- legast að verðlækkunin í Bretlandi hafi engin áhrif hér. Nuddnám hefst 2. sept. nk. Nuddnámið iekur þrjú ár með kennslu á kvöldin og um helgar. Útskriftarheiii er nuddfræðingur. Námið er viðurkennt af mennta- málaráðuneytinu og Félagi ísl- enskra nuddfræðinga. Upp- lýsingar í síma 51 1 1085 virka daga frá kl. 13-17. Hægt er að sækja um í síma, á staðnum eða fá sent umsóknareyðublað. Nuddskóli Guðmundar Smiðshöfða 10, 112 Rvík 2. og 3. hæð ÁSKORUN HUGLJÓMUNAR (The Enlightenment Intensive) í Bláfjöllum 10. til 13. ágúst. Leiðbeinandi Jeremiah Jess Love. Fyrirlestur með Jess Love í Norrænahús- inu miðvikudaginn 9. ágúst kl. 20. Að fiegja spegilinn. Leiðin dulda að sannleikanum um okkur sjálf, lífíð, aðra og kærleikann. Nánari uppi. og skráning hjá Guðfmnu S. Svavarsdóttur (síma 5620037 og 8699293. Óttar Ellingsen í síma 5543930 og 8995589. Jcremiah Enlighten- ment Intensive meistari í 30 ár. Að fagja spegilinn
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.