Morgunblaðið - 05.08.2000, Blaðsíða 54

54 LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Lýðræði 21.
aldarinnar
ÞAÐ ER margsögð
staðreynd að við Is-
lendingar höfum lifað
mikla breytingatíma
síðan við tókum við
stjómarskrá frá Dön-
um árið 1874. í kjölfar-
ið fylgdi heimastjóm,
fullveldi, myndun
stjórnmálaflokka,
_ stéttaátök og kreppa,
herseta, lýðveldisstofn-
un, innganga í NATO
og varnarsamningur-
inn við Bandaríkin og
þorskastríð svo að
nokkrir stóratburðir Jón
tuttugustu aldarinnar í Kristjánsson
íslenskri sögu séu
nefndir. Jafnframt þessu varð gífur-
leg framþróun á flestum sviðum og
þjóðin hefur hafist úr fátækt til þess
að vera ein af ríkustu þjóðum heims-
ins.
Nú er að hefjast ný öld og fomstu-
menn þjóðarinnar keppast við að
segja í ræðu og riti að möguleikarnir
blasi við og breytingar verði meiri á
næstunni, en okkur órar fyrir.
Hið þrískipta vald
Stjóm eigin mála á íslandi hvílir á
þremur stoðum, dómsvaldi, lög-
gjafarvaldi og framkvæmdavaldi.
Stjómarskráin mælir svo fyrir. For-
seti lýðveldisins var kjörinn af Al-
þingi í upphafi, en nú er hann þjóð-
kjörinn en lætur ráðherra
framkvæma vald sitt eins og segir í
13. grein stjómarskrárinnar.
Þingmenn sækja vald sitt til kjós-
enda í einstökum kjördæmum, en
em í nær öllum tilfellum kosnir á
vegum stjómmálaflokka til þings.
Markalínumar milli þessara
þriggja stoða valdsins og styrkleiki
þeirra er sígilt umræðuefni í þjóð-
málum. Allir kannast við umræðuna
um þverrandi áhrif Alþingis í nútíma
samfélagi og vaxandi fyrirferð fram-
kvæmdavaldsins. Sú umræða hefur
líka verið uppi hvort dómstólar eigi í
ríkari mæh að gefa forskrift um
þjóðfélagsþróunina, samanber um-
ræðu um dóma sem hafa fallið um
lögin um stjórn fiskveiða.
„Rammi frá liðinni tíð“
Forseti íslands gerði stöðu Al-
þingis og stjórnmálaflokkanna að
umræðuefni í innsetningarræðu
sinni hinn 1. ágúst og sagði eftirfar-
andi við þetta tækifæri:
„Tæknin hefur ekki aðeins veitt
okkur tækifæri til farsældar og
framfara. Hún er líka að breyta eðli
og inntaki lýðræðisins sjálfs. Nú get-
ur hver einstaklingur veitt álit sitt og
umsögn hvar sem er og hvenær sem
er, krafist íhlutunar í krafti þekking-
ar og hæfni. Sú stjómarskipan sem
aðeins veitir almenningi aðgang að
ákvörðunum með kosningum á nokk-
urra ára fresti og bindur formlega
ráðgjöf við stofnanir flokka og fag-
legra samtaka er í reynd aðeins
rammi frá liðinni tíð. Við eigum núna
möguleika á endurreisn hins raun-
virka lýðræðis, veruleika þar sem
fólkið sjálft fer með valdið. Hinn
gamli rammi villir þó mörgum sýn
sem telja að forustan hljóti jafnan að
vera £ fárra höndum.
Vandi stjórnmálaflokkanna er
einkum sá að þeir virðast í vaxandi
mæli eiga erfitt með að ná hjart-
slætti tímans og takast á við þau
nýju viðfangsefni sem nú ber að
höndum. Hin skapandi umræða er
óðum að flytjast á annan völl og þing-
ið sjálft er ekki sama spegilmynd og
örlagavaldur og áður var.“
Þessi orð forseta Islands hljóta að
vekja athygli og krefjast umræðu.
Kjami ummælanna er sá að full-
trúalýðræðið, kosningar, stjóm-
málaflokkar og Alþingi séu rammi
frá liðinni tíð og tækniframfarir hafi
gert okkur kleift að taka upp nýja
hætti. Hér er greinilega verið að
hefja umræðu um aukið vægi þjóð-
aratkvæðagreiðslu með hjálp nýrrar
tækni, og þegar hún er hafin af for-
seta íslands við upphaf annars kjör-
tímabils hans hljóta
þessi ummæli að krefj-
ast skoðunar.
Breytingar
síðustu ára
Breytingamar sem
hafa verið mest áber-
andi í fslensku samfé-
lagi síðustu tvo áratugi
em umbreyting í efna-
hagslífi með vaxandi al-
þjóðavæðingu, aukinni
samkeppni, fjár-
magnsmarkaði í mótun
með sterkum kröfum
um hagkvæmni og arð
til hluthafa. Jafnframt
hefur kastljósið beinst
að borgaralegum réttindum, mann-
réttindamálum og þar með stöðu
minnihlutahópa í samfélaginu, jafn-
rétti og jafnræði milli þjóðfélags-
þegnanna. Nýjar atvinnugreinar
byggðar á hugviti og þekkingu ryðja
sér til rúms.
Allt þetta er hluti af tæknivæddu
nútímasamfélagi sem hefur nálgast
umheiminn með byltingu sem orðið
Stjórnmál
Mér finnst þessi kafli í
----------------7--------
ræðu forseta Islands,
segir Jdn Krisljánsson,
útspil sem kallar á frek-
ari skýringar á þeim
hugmyndum.
hefur í fjarskiptum og vaxandi ferða-
lögum og hvers konar samskiptum
við erlendar þjóðir.
Alþingi og flokkakerfið var í
brennidepli í hinu mikla umróti sem
varð í íslensku samfélagi á öldinni
sem leið. Alþingi hefur nú síðasta
áratuginn unnið að endurskoðun á
löggjöf á fjölmörgum sviðum til þess
að svara þeim breytingum sem þeg-
ar eru orðnar og fyrirsjáanlegar eru
á næstu árum. Þar ber fyrst að nefna
endurskoðun á mannréttindakafla
sjálfrar stjórnarskrárinnar sem fór
fram í upphafi áratugarins. Löggjöf
varðandi alþjóðavæðingu, sam-
keppnismál og fjármagnsmarkað
hefur verið til meðferðar nú síðustu
árin. Löggjöf varðandi ýmis rétt-
indamál, svo sem persónuupplýsing-
ar, réttindi sjúklinga og fleira hefur
verið endurskoðuð. Löggjöf um sam-
skipti ríkis og kirkju hefur verið
gjörbreytt svo nokkur dæmi séu
nefnd. Alþingi hefur eflst að starfs-
kröftum og undir það heyra öflugar
stofnanir svo sem Ríkisendurskoðun
og embætti Umboðsmanns Alþingis,
en þessar stofnanir hófu störf í lok
níunda áratugarins með núverandi
fyrirkomulagi.
Útspil sem kallar á umræðu
Ég er opinn fyrir málefnalegri
umræðu um stöðu Alþingis og
stjómmálaflokkanna og þess vegna
vakti tilvitnaður ræðukafli í ræðu
forseta íslands athygli mína. Mér
finnst þessi kafli útspil sem kallar á
frekari skýringar á þeim hugmynd-
um um beint lýðræði, sem að baki
liggja. Ég bið um frekari umræðu
umþað.
Ég er þeirrar skoðunar að full-
trúalýðræðið hafi skilað þjóðfélaginu
fram á veginn síðan þjóðin fékk full-
veldi og fullt sjálfstæði. Ég hygg
einnig að stjómmálamenn og þátt-
takendur í stjómmálastarfi reyni að
nema hjartslátt þjóðarinnar, en ég
tek undir það að stjórnmálastarf
þarf að vera aðlaðandi fyrir ungt fólk
að taka þátt í. Stöðug neikvæð um-
ræða um stjómmál og stjórnmála-
menn hjálpar ekki til í þessu efni, né
staðhæfingar um áhrifaleysi þeirra.
Lifandi og málefnaleg umræða er
stjórnmálalífinu í landinu nauðsyn.
Höfundur er alþingismnður.
MINNINGAR
ANNA SVANDIS
GÍSLADÓTTIR
+ Anna Svandís
Gísladóttir fædd-
ist á Breiðabóli í
Skálavík, Hóls-
hreppi, 31. júlí 1908.
Hún lést að kvöldi 26.
júlí síðastliðins. Hún
var dóttir hjónanna
Hallberu Jónasdótt-
ur og Gísla Jóseps-
sonar. Anna Svandís
átti fjögur eldri
systkini sem öll eru
látin, elstur var hálf-
bróðir hennar Jósef
Sigurður Gíslason, f.
21. september 1886;
Ágústína Guðjóna, f. 15. ágúst
1896; Tómas Sigurður, f. 28. nóv-
ember 1900 og Ólafur Tryggvi, f.
29. maí 1905. Fóstursystkin henn-
ar eru Svava Hansdóttir, f. 28.
desember 1921, búsett á Suður-
eyri við Súgandafjörð og Anton
Líndal Friðriksson, f. 1. septem-
ber 1924, býr í Reykjavík.
Gísli Jósepsson faðir Onnu var
fæddur 22. nóvember 1867 að
Tyrðilmýri á Snæfjallaströnd,
sonur hjónanna Jóseps Guðmun-
dssonar bónda og konu hans Sig-
ríðar Sigurðardóttur sem var af
Arnardalsætt, Gísli lést í Bolung-
arvík 11. janúar 1935. Hallbera
Jónasdóttir móðir Onnu var fædd
21. janúar 1869 í Ytri-Bug f Fróð-
árhreppi á Snæfellsnesi, dóttir
jónanna Jónasar Grímssonar og
gústínu Jónsdóttur, sem lengst
af bjuggu þar. Bæði voru þau
fædd og uppalin í Dalasýslu og
þaðan ættuð.
ái
SKILA-
FREST-
UR MINN-
INGAR-
GREINA
EIGI minningargrein að birt-
ast á útfarardegi (eða í sunnu-
dagsblaði ef útför er á mánu-
degi), er skilafrestur sem hér
segir: í sunnudags- og þriðju-
dagsblað þarf grein að berast
fyrir hádegi á föstudag. í mið-
vikudags-, fimmtudags-, föstu-
dags- og laugardagsblað þarf
greinin að berast fyrir hádegi
tveimur virkum dögum fyrir
birtingardag. Berist grein eftir
að skilafrestur er útrunninn
eða eftir að útför hefur farið
fram, er ekki unnt að lofa
ákveðnum birtingardegi. Þar
sem pláss er takmarkað getur
þurft að fresta birtingu greina,
enda þótt þær berist innan hins
tiltekna skilafrests.
Anna Svandís gift-
ist 5. mars 1933
Helga Einarssyni
formanni í Bolung-
arvík, f. 9. júlí 1889
að Miðhúsum, Garði,
Gullbringusýslu, d.
21. nóvember 1947.
Foreldrar Helga
voru Kristín Finns-
dóttir, f. 22. júlí 1868
að Efsta-Sýruparti á
Akranesi, d. 5. apríl
1937, Kristín var af
Klingenbergsætt á
Akranesi, og Einar
Guðmundsson, f. 15.
nóvember 1861 í Akurhúsum í
Grindavík, d. 22. október 1924 í
Bolungarvík. Einar var af Járn-
gerðarstaðaætt í Grindavík.
Anna Svandís og Helgi bjuggu
að Holtastíg 10 í Bolungarvík og
eignuðust sex böm, þau eru
Bragi, f. 12. júní 1933, kvæntur
Þorbjörgu Maggý Jónasdóttur;
Helga Svandís, f. 11. október
1935, gift Birgi Sigurbjartssyni;
Einar Kristinn, f. 27. janúar 1937,
kvæntur Magneu Huldu Gísladótt-
ur; Gísli, f. 23. júlí 1938, kvæntur
Sigríði Jónínu Hálfdánsdóttur;
Ágúst Guðjón, f. 20. ágúst 1939,
kvæntur Þóru Kristínu Runólfs-
dóttur; Guðbjörg, f. 21. janúar
1941, var gift Guðmundi Jóhann-
essyni. Afkomendur Onnu Svan-
dísar og Helga eru 67 en af þeim
em þrjú látin.
Utför Önnu Svandísar fer fram
frá Hólskirkju í Bolungarvík í dag
og hefst athöfnin klukkan 11.
Hún amma, Anna Svandís Gísla-
dóttir, hefur fylgt mér svo lengi sem
ég man eftir mér. Ég var ekki hár í
loftinu þegar ég man eftir ferðum
mínum úr Hafnargata 100 upp
Preststíginn til ömmu að Holtastíg 5.
Þar voru móttökurnar ávallt hlýjar
og við frændsystkinin sóttumst eftir
að hittast hjá ömmu og leika okkur
þar og ekki spillti það fyrir þegar
amma dró fram kandísinn sinn. Þó
gat amma verið stjómsöm við okkur
og skipað okkur í hlífðarföt og að
snýta okkur. Og ófáir voru prjóna-
vettlingamir sem hún gaf okkur. Ein
besta sleðabrekkan í Bolungavík var
frá húsinu hennar ömmu, niður
Preststíginn yfir Aðalstrætið og oft-
ar en ekki var stoppað á grjóthaugn-
um utan við spennistöðina. Þama var
mikill fjöldi krakka saman kominn á
góðum dögum og gott að geta skotist
inn hjá ömmu til að fá yl í finguma.
Síðar þegar ég var fluttur fram í
Meirihlíð þá fór ég á hverjum degi til
ömmu í morgunkaffi og hádegismat,
því venja var að skólakrakkamir
fæm heim í mat og kaffi. Maturinn
hjá ömmu var mjög góður, en þó man
ég að ekki kunni ég að meta köldu
skötustöppuna með rúgbrauði sem
ömmu og Gísla þótti mikið lostæti.
Lundarfar ömmu var alveg ein-
stakt, hún var svo létt og kát. Það
hefur eflaust hjálpað henni mikið í
lífinu sem var oft erfitt. En hún stóð
ein uppi með sex börn, það elsta að-
eins 12 ára, þegar Helgi afi féll frá.
Frásagnastíll hennar var sérstakur
og byrjaði oft með dillandi hlátri sem
gerði alla viðstadda spennta eftir
framgangi sögunnar.
Eftir að ég fluttist frá Bolungavík
hittumst við sjaldnar. Meðan ömmu
entist heilsa var hún dugleg að ferð-
ast og fór meðal annars í ferðir með
félagsskap eldri borgara innanlands
og utan. Þetta veitti henni mikla
gleði enda hafði hún gaman af því að
ferðast. Þegar ég hafði stofnað heim-
ili á Akureyri þá átti amma eitt sinn
leið um og dvaldi að Laugalandi í
Eyjafirði. Þá sótti ég hana ásamt
Siggu vinkonu hennar og bauð þeim í
mat. Það var mjög skemmtileg stund
og amma stjórnaði i okkur eins og
hún var vön og þær þurftu svo að
drífa sig til baka til að missa ekki af
kvöldvökunni fram á Laugalandi.
Þegar fjarlægðin eykst finnur
maður betur hvað ástvinir eru manni
mikilvægir og ég stóð mig að því þeg-
ar ég var kominn til Danmerkur í
nám að fara að skrifa sendibréf til
ættingjanna. Þar á meðal til ömmu
og fékk ég þó nokkur skemmtileg
bréf frá henni.
Síðustu árin var amma á Skýlinu
þar sem henni leið vel og fékk góða
aðhlynningu. Mér fannst alveg ein-
stakt hvað hún fylgdist vel með okk-
ur og mundi smáatriði sem okkur fór
á milli þó langt væri milli heimsókna.
En það kom aftur á móti fyrir að hún
ruglaðist á því hvort pabbi eða Gísli
hefðu komið þann daginn, enda eru
þeir hvor sem annar.
Þegar ég sit nú hinn 31. júlí 2000 á
92 ára afmælisdeginum þínum amma
mín þá minnist ég sérstaklega af-
mælisdagsins fyrir sjö árum þegar
þú varðst 85 ára. Þá komum við sam-
an í Hafnarfrðinum þar sem við
sungum sérstaklega saminn afmæl-
issöng við lagið „Ég langömmu á sem
létt er í lund“ enda hefur mér alltaf
þótt þetta lag eiga svo vel við þig. Nú
er langri og viðburðaríkri ævi lokið.
Hvíl þú í friði.
Brynjar Bragason.
Elsku amma Svandís. Núna þegar
við skrifum þessar línur ertu farin
frá okkur, ert búin að fá hvíld og ert á
leiðinni á góðan stað þar sem þér
munlíðavel.
Þegar við hugsum til baka eru
margar minningar sem fara um hug-
ann.
Þú bjóst hjá okkur í herberginu
þínu og við gátum alltaf komið inn til
þín þegai' við vorum heima. Við
gleymum aldrei þegar við vorum
yngri og komum inn til þín á morgn-
ana, þá gátum við skriðið upp í rúmið
þitt sem okkur fannst alltaf vera svo
hlýtt og gott. Þar lágum við meðan
við hlustuðum á morgunsöguna í út-
varpinu og svo var það ekki svo
ósjaldan sem við gripum í spil. Við
sátum þá við borðið þitt og spiluðum
ólsen ólsen eða rakka. Þú varst alltaf
tilbúin til að spila og þreyttist aldrei
á þvi. Stundum þegar við vorum inni
hjá þér náðir þú í nammidósina þína
sm þú geymdir í kommóðuskúffunni
og gafst okkur nammimola. Það var
alltaf nóg í dósinni því þú vildir geta
boðið mola þegar gesti bar að garði.
Eftir að þú fórst á sjúkraskýlið var
dollan enn á sínum stað og alltaf var
okkur boðinn moli.
Við munum eftir því að á hverjum
morgni fórst þú fram á bað til að
greiða á þér hárið sem var þykkt og
fallegt og náði niður fyrir mitti. Þú
greiddir í gegnum það, settir það í
tvær fiéttur sem þú vafðir upp á koll-
inn.
Þegar mamma og pabbi voru í
vinnunni varst þú heima hjá okkur
systkinunum. Þegar við komum
heim úr skólanum eða eftir að hafa
verið úti að leika okkur þá hafðir þú
oftast eitthvað til fyrir okkur að
drekka og borða.
Ef við fórum út að leika okkur þá
passaðir þú að við værum vel klædd
og á veturna minntir þú okkur alltaf
á húfu og vettlinga ef við gleymdum
þeim.
Það var frekar skrítið þegar þú
fluttir frá okkur og fói'st í sjúkra-
skýlið. Þú hafðir alltaf búið hjá okkur
og ef mamma og pabbi voru ekki
heima þá gátum við alltaf treyst á
þig. Við reyndum að koma oft að
heimsækja þig og þú varst alltaf svo
ánægð að sjá okkur og þakklát fyrir
að fá heimsókn.
Eftir að við fórum suður í skóla
spurðir þú mömmu og pabba oft
frétta af okkur og fylgdist með því
hvernig gekk hjá okkur.
Elsku amma, takk fyrir öll árin
sem við höfum átta saman. Guð
geymiþig.
Anna Svandís og Hálfdán.
Ég vil minnast hér í nokkrum orð-
um góðrar vinkonu minnar Onnu
Svandísar. Henni kynntist ég fyrst í
gegnum móður mína þar sem þær
þekktust vel. Hún var tignarleg kona
og var ákveðin reisn yfir henni. Þeg-
ar ég fluttist á holtin með börnin mín
bjó Anna Svandís í nágrenninu. Hún
varð tíður gestur á heimili okkar og
með hjálpsemi sinni og hlýhug gaf
hún mér oft góð ráð og styrk. Á barn-
mörgu heimili er oft mikill ærsla-
gangur og greip hún gjarnan inn í
uppeldið. Henni þótti gaman að spila
og spilaði hún oft við elstu börnin
mín þeim til mikillar ánægju.
Þegar sjónvarp kom á heimili okk-
ar kom Anna Svandís yfirleitt á
kvöldin og horfði á það hjá okkur.
Það var oft gaman að verða vitni að
rökræðum hennar og barnanna um
það sem fram fór á skjánum. Þar
sem fjölskyldumeðlimir eru orðlagð-
ir fyrir það að vera kvöldsvæfir kom
það ósjaldan fyrir að Anna mín sat
ein og horfði en hinir steinsváfu. Það
kom því oft í hennar hlut að leiða alla
til rúms, slökkva ljósin og læsa hús-
inu. Eftir að sjónvarp kom á heimili
Önnu Svandísar fækkaði kvöldheim-
sóknunum en hún leit alltaf reglu-
lega inn til okkar meðan heilsa henn-
ar leyfði.
I vor heimsótti ég Önnu Svandísi á
sjúkraskýlið og þegar hún áttaði sig
á því hver ég var sagði hún við mig að
börnin mín hefðu verið svo góð við
hana. Þetta þótti mér vænt að heyra.
Ég þakka Önnu Svandísi vináttu
og tryggð gegnum árin. Blessuð sé
minning hennar. Sendi aðstandend-
um innilegar samúðarkveðjur.
Ásdís Svava Hrúlfsdóttir.