Morgunblaðið - 05.08.2000, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 2000 35
hefur borgin þurft að þola hryllileg-
ar afleiðingar of mikils peninga-
flæðis. Hún er full af smekklausum
prjálbyggingum. Þó verð ég að
segja að mikil breyting hefur orðið
á viðmóti fólks hér. Eg átti nokkr-
um sinnum leið um Austur-Þýska-
land á dögum kommúnistastjórnar-
innar og þá tók maður sérstaklega
eftir því hvað allt var grámyglulegt
og hvað fólkið var óvingjarnlegt.
Maður var einskis virði, enginn
virtist hafa áhuga á neinu. Það hef-
ur breyst á frábæran hátt á síðustu
10 árum. Mér finnst fólk vera virki-
lega alúðlegt, ekki vegna þess að
því sé innprentað að það verði að
vera vinsamlegt til að viðskiptin
aukist, heldur verð ég var við
ósvikna hugulsemi í verslunum og
annarsstaðar. Það finnst mér ákaf-
lega gott.“
Því er stundum haldið fram að
Bach hafí samið kirkjutónlist af
skyldurækni, en ekki af innri þörf.
Hvernig sem það nú var er Ijóst að
Guðstrú hans var mjög djúp. Er
hægt að flytja eða liiusta á tónlist
hans blygðunarlaust án þess að
heiðra þennan Guð?
„Eg get ekki svarað fyrir aðra,
en það virðist sem fólk geti notið
tónlistar hans og orðið inniiega
snortið af henni án þess að trúa á
Guð. Það er greinilega hægt, það er
eitthvað í tónlistinni sem kemst alla
leið, ég veit ekki hvað það er. Jafn-
vel tónlistarmenn sem ekki játa
krisrim trú virðast geta flutt verk
hans. Ég veit ekki hvernig, en ég
ætti heldur ekki að dæma. Þó verð
ég að segja að ég hef nokkrum
sinnum verið viðstaddur flutning á
tónlist Baehs og hugsað með mér:
„Hér vantar eitthvað." En það er
svo sem ekki víst að það hafi verið
vegna þess að stjórnandi eða ein-
söngvarar voru ekki kristnir.
Kannski voru þeir einfaldlega léleg-
ir tónlistarmenn."
Er það eina rétta leiðin til að
nálgast tónlist barokksins að þfnu
viti að nota hljóðfæri frá þeim
tíma, eða eftirlíkingar af þeim, og
að sökkva sér ofati í þær heimildir
sem til eru um flutningsmáta
þessa tfma?
Já, alveg tvímælalaust. Það
tók okkur langan tíma að
viða að okkur vitneskju um
Bach, en við dáðum tónlist
hans og vildum þess vegna vita sem
mest um hana og höfundinn. Við
reyndum að setja okkur inn í hug-
arástand hans og samtíma. Það er
alveg nauðsynlegt. I gegnum árin
hefur því safnast saman mikill fróð-
leikur um Bach og mér finnst mikil
synd að sumir hljóðfæraleikarar
skuli enn láta eins og þessi vitn-
eskja sé ekki til. Það er mjög frum-
stæð afneitun. Það er eins og páf-
inn á 17. öld sem fordæmdi Galilei
og sagði: „Nei, það sem þú segir er
rangt, ég ætla að halda áfram að
hugsa eins og við höfum alltaf
hugsað.“ Það er ömurleg afstaða.
Það er hreinlega ekki heiðarlegt að
halda áfram að leika á nútímalegan
hátt á nútímahljóðfæri eins og ekk-
ert hafi í skorist. Það er bara auð-
velda leiðin: „Ég er vanur fiðlunni
minni, af hverju ætti ég að skipta
um?““
Eru ennþá einhver verk eftir
Bach sem þú hefur ekki flutt?
„Nei, í raun ekki. Það eru reynd-
ar mörg verk eftir Bach sem ég hef
ekki stjórnað, enda lít ég ekki á
mig sem stjórnanda, eins og ég
sagði áðan. Ég hefði ekkert á móti
því að flytja einhver þeirra ef tæki-
færi gæfist. En orgel- og sembal-
verkin hef ég spilað öll, held ég.“
Hvernig er sú tilfínning?
„Hún er góð.“
Þannig lauk viðtalinu og Leon-
hardt hélt á braut til að undirbúa
tónleikana sem hann hélt síðar fyr-
ir fullu húsi i gömlu kauphöllinni í
Leipzig. Ég hafði enga ástæðu til
að efast um þessi síðustu orð hans,
en þó fannst mér ég geta lesið úr
svip hans eilítinn söknuð eftir þeim
dögum þegar hann sat við sembal-
inn heima í foreldrahúsum í
Amsterdam allan liðlangan daginn
og kynntist tónlist Bachs og
annarra hljómborðsmeistara í
fyrsta sinn á meðan stríðið geisaði
úti fyrir.
.. mjm Wmim * LÍ- ’Ur..i líjSr Æ
í. ÉÉmm . i mm
Listamennirnir sem koma að sýningu EGG-leikhússins í Nýlistasafninu.
Morgunblaðið/Jim Smart
Æfingar hafnar hj á E GG-leikhúsinu
EGG-Ieikhúsið vinnur að sýningu f húsakynnum
Nýlistasafnsins sem opnuð verður um miðjan
september 2000.
Þar verður leiksýning EGG-leikhússins,
„Shopping & Fucking", auk sýningar sex ungra
myndlistarmanna á verkum sem þeir vinna und-
ir áhrifum af leikverkinu. Myndlistarsýningin
samanstendur af ýmiskonar verkum; innsetn-
ingum, gjörningum o.fl.. Allir salir Ný-
listasafnsins verða lagðir undir þetta verkefni
sem mun standa frá 15. september til 7. október
2000. „Shopping & Fucking" er eftir Bretann
Mark Ravenhill. Hann tilheyrir hópi ungra
breskra leikskálda sem á siðustu árum hafa vak-
ið mikla athygli í leikhúsheiminum. Verkið fjall-
ar á opinskáan hátt um fólk sem lætur hvers-
kyns neyslu stjórna lífi sínu. Allt í umhverfi
þeirra er falt, einnig innilegustu tilfinningar.
Leikstjóri sýningarinnar er Viðar Egg-
ertsson. Þýðandi er Bjarni Jónsson og er hann
einnig dramatúrg ásamt Hrafnhildi Hagalin
Guðmundsdóttur. Leikmynd og búninga gerir
Sonný Friðbjörnsdóttir og Darri Lorenzen tón-
list.
Með hlutverkin fara leikararnir: Agnar Jón
Egilsson, Atli Rafn Sigurðarson, Hjalti Rögn-
valdsson, Nanna Kristín Magnúsdóttir og Olafur
Darri Ólafsson.
Eftirtaldir inyndlistarmenn munu vinna verk
fyrir sýninguna: Ása Rúnarsdóttir, Egill
Sæbjörnsson, Ingibjörg Magnadóttir, Jóhannes
Hinriksson, Magnús Sigurðsson og Sara Björns-
dóttir.
Baldr var framlag
til Olympíuleika
Islendingar lögðu í fyrsta sinn fram verk í
listakeppni Olympíuleikanna árið 1948.
Fyrir valinu varð Baldr eftir Jón Leifs og
segir Einar B. Pálsson prófessor Súsönnu
Svavarsdóttur frá því hvernig verkið var
valið og útskýrir lítillega þann farveg sem
það sprettur úr.
FYRSTU Ólympíuleik-
arnir eftir heimsstyrj-
öldina síðari voru
haldnir árið 1948, fyrst
vetrarólympíuleikarnir
í Sviss og síðan sumar-
leikarnir í London.
Listakeppni Ólympíu-
leikanna var í London
það árið, á sviði tónlist-
ar og myndlistar, og
var Islendingum boðjð
að taka þátt í henni. Úr
varð að hin mikla
hljómkviða Jóns Leifs,
„Baldr“, var send í
keppnina.
Einar B. Pálsson,
prófessor í verkfræði, átti sæti í Ól-
ympíunefndinni það ár en hann hafði
verið í námi í Þýskalandi á 4. ára-
tugnum, þar sem hann meðal annars
hitti Jón Leifs. Þegar hann er spurð-
ur hvers vegna Baldr hafi verið valið
til keppninnar segir hann ýmsar
ástæður liggja þar að baki. Meðal
annars þær að íslendingar hafi á
þeim árum ekki átt mörg tónskáld
sem voru að semja stórvirki. „Hér
var ekki einu sinni sinfóníuhljóm-
sveit svo almenningur þekkti ekki
klassísku tónskáldin, hvað þá tón-
skáld síns samtíma - og skildi þau
þar af leiðandi ekki.“
Wagner var fyrirmynd
ungra tónskálda
Einar segir þann heim sem tók við
Jóni Leifs þegar hann kom til Þýska-
lands, sextán ára gamall, hafa verið
gerólíkan þeim sem hann hafði alist
Einar Pálsson
upp við á íslandi. „Þeg-
ar Jón kemur til Þýska-
lands er þar ekki bara
rótgróin margra alda
tónlistarhefð, heldur
snerist allt um Wagner.
Þýska þjóðin skiptist
ekki í pólitískar fylk-
ingar, heldur í tvo allt
aðra flokka: Þá sem
voru á móti Wagner og
þá sem voru hlynntir
honum.
Wagner hafði átt
ákaflega erfitt upp-
dráttar með tónlist sína
á meðan hann lifði.
þessi félög voru mjög ný og menn
höfðu ekki áttað sig á mikilvægi þess
að taka þátt í slíkri keppni. Við leit-
uðum að lokum til Páls Isólfssonar
sem var formaður Tónskáldafélags-
ins og hann gekk strax í málið.
Stuttu seinna afhenti hann okkur
stóra og mikla bók sem hafði að
geyma tónverkið Baldr eftir Jón
Leifs og það varð framlag íslendinga
í listakeppnina."
Tónlist var framandi
heimur á Islandi
„Sem dæmi um það hvað tónlist
var okkur framandi heimur hér á
landi á þessum tíma töldu félagar
mínir í Ólympíunefndinni sig ekki
geta metið hvers virði þetta tónverk
væri. Ég hafði hins vegar verið í
námi í Þýskalandi þar sem ég sótti
mikið tónleika og óperuhús vegna
þess að tónlist var mitt aðaláhuga-
mál. Ég var því sendur heim með
þessa miklu bók til að skoða partitúr-
ana. Ég hafði að vísu aldrei séð svona
partitúra en ég man að þegar ég
gekk heim með bókina hugsaði ég:
Hver skyldi verða framtíð þessa
verks? Mig grunaði að það ætti eftir
að fá að bíða flutnings um allmörg ár,
rétt eins og verk Wagners. Sjálfur
kallaði Jón verkið tóndrama og þeg-
ar því er flett upp í orðabók kemur í
ljós að það þýðir ópera. Það er líklega
ástæðan fyrir þeim misskilningi að
Baldr sé ópera.“
Ólympíunefndinni barst aðeins
eitt myndverk til að senda til London
og var það eftir Ásgeir Bjarnþórsson
listmálara. Framkvæmdanefndin í
London lýsti yfir ánægju sinni með
framlag Islendinga í listakeppnina
og hlutu báðir höfundarnir viður-
kenningu en voru ekki meðal þeirra
sem hlutu verðlaun.
Hann var erfiður og
þrjóskur maður sem fór sínar eigin
leiðir og varð eins konar fyrirmynd
þeirra tónskálda sem voru í námi í
Þýskalandi á þessum tíma en fengu
ekki hljómgrunn og ýtti einnig undir
menn að vera mjög frjálslyndir í öllu
sem viðkom tónlist."
Jón Leifs hafði lokið við Baldr árið
áður en þar sem engin var hljóm-
sveitin hér til að flytja verkið var það
aðeins til í handriti. Þegar hins vegar
kom að því að finna verk til að senda í
listakeppni Ólympíuleikanna í Lond-
on sneri nefndin sér til fagfélaga
listamanna sem voru nýstofnuð, Tón-
skáldafélagsins og Félags íslenskra
myndlistai-manna og óskuðu eftir því
að þeir tilnefndu verk í keppnina. Ól-
ympíunefndin gat ekki sent verkin
upp á sitt eindæmi, heldur þurfti hún
að fá leyfi rétthafa og fagfélaganna.
„Það varð þó einhver dráttur á því,“
segir Einar, „aðallega vegna þess að
Við styrkjum spennandi
menningarviðburði
á Norðurlöndum
Nú eru síðustu forvöð að sækja um styrki til norrænna menn-
ingarverkefna sem ná til minnst 3 Norðurlanda/
sjálfstjómarsvæða.
Hafið samband við skrifstofu Norræna menningarsjóðsins
í Kaupmannahöfn til að fá upplýsingar, umsóknareyðublöð
eða leiðbeiningar.
Á vefsíðu sjóðsins má lesa um starf hans og eins hvaða
verkefni hafa hlotið styrk.
Pantið umsóknareyðublöð skritlega eða símleiðis, einnig
er hægt að sækja þau á vefsíðu sjóðsins. Umsóknir þurfa að
vera póststimplaðar í síðasta lagi 15. september 2000 til að
koma til greina við endanlega afgreiðslu þeirra í desember.
NORRÆNI
MENNINGARSJÓÐURINN
Store Strandstræde 18, DK-1255 Kpbenhavn K, Danmark.
Sími: +45 33 96 02 00. Netfang: kulturfonden@nmr.dk
Veffang: www.nordiskkulturfond.dk
1