Morgunblaðið - 25.08.2000, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2000 47<
BJARNI
HELGASON
+ Bjarni Helgason
fæddist á Forsæti
í Vestur-Landeyjum
hinn 29. maí 1930.
Hann andaðist á
heimili sínu Vallar-
braut 4 á Hvolsvelli
19. ágúst síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Helgi Bjamason, f.
12. júlí 1888, d. 30.
apríl 1959 og María
Jónsdóttir, f. 21.
október 1895, d. 18.
júm' 1972. Þau hjón
voru bæði Rangæing-
ar, Helgi sonur hjón-
anna Gróu Bjarnadóttur og Bjarna
Magnússonar á Kálfsstöðum en
María dóttir hjónanna Jóns Jóns-
sonar og Guðfínnu Damelsdóttur á
Forsæti. Bjarni ólst upp á Forsæti,
næstyngstur í hópi sjö systkina.
Bjami kvæntist eftirlifandi eig-
inkonu sinni Margréti Björgvins-
dóttur, f. 16.8.1934, 25. desember
1959. Þau reistu sér hús á Vallar-
braut 4 á Hvolsvelli árið 1955 og
hafa búið þar síðan. Þau eiga son,
Helga, sem fæddur er 10. apríl
Nú hefur Bjami mágur minn kvatt
þetta jarðlíf. Samband okkar hefur
alltaf verið gott. Ég minnist margs.
Til dæmis þegar við hjónin létum
byggja sumarhús mældi hann fyrir
því og grunnurinn var reistur á ein-
um fögrum sumardegi. Svo ramm-
lega var gengið frá bitum og stoðum
að húsið hefur ekki haggast þótt vind-
ar hafi blásið hressilega við Eyjafjöll-
in. Þannig hafa verk hans staðist tím-
ans tönn. Allt traust og vandað frá
hans hendi.
Gamalt máltæki segir „Köld er
mágaástin“, en það átti ekki við um
Bjama. Á ferðum okkar austur kom-
um við alltaf við hjá þeim hjónum.
Bjami var barngóður og nutu börn
okkar þess. Alltaf sama hlýja, fasta
handtakið. Alltaf sömu fljótu við-
brögðin að hjálpa og gera greiða.
Faðir Bjai’na, Helgi á Forsæti, var
bóndi og smiður. Hann reisti mörg
hús í Landeyjunum og hafði son sinn
ungan oft með í verki. Eitt sinn þegar
hann var svo önnum kafinn að hann
gat ekki orðið við bón bónda eins þar í
sveit að byggja hús, bað hann Bjarna
að gera það. Bjami fór og mældi fyrir
húsinu eftir teikningu og húsið reis,
vel byggt. Bjami var þá 17 ára. Það
er gaman að þessu.
Bjarni var hlédrægur maður,
hreykti sér ekki. Hann var greindur
vel og hagyrðingur góður. Hugvits-
maður var hann og fann upp ýmislegt
til vinnuhagræðingar. Bjami og Mar-
grét kona hans vora samhent, ferðuð-
ust mikið, sungu lengi í Stórólfs-
hvolskirkju, unnu saman. Reglusemi
og snyrtimennska ríkti á heimili
þehTa utan húss sem innan. Það er
gott að eiga góða og einlæga vini á
lífsleiðinni, við hjónin þökkum Bjama
mági fyrir slíka vináttu. Guð blessi
hann í sínu ríki. Við fjölskyldan vott-
um Margréti systur minni, Helga
frænda og hans fjölskyldu og öðram
aðstandendum oldtai’ dýpstu samúð.
Ingibjörg Björgvinsdóttir.
Það er gömul saga, ef hefja á mann
til skýjanna, að líkja honum við klett-
inn. Þá hefur mér gjaman komið í
hug mágur minn, Bjami Helgason,
hinn óbifanlegi klettur, traustur og
öruggur.
í æsku var hann alinn upp við
vinnu, kennt að skila sínu dagsverki
óaðfinnanlega, láta verkin tala og
hafa sem fæst orð um. Þetta var hans
vegamesti til framtíðar, sem aldrei
var hvikað frá. Og muna má ég orð
hans og athæfi, þegar aðstoðar var
óskað: „Já, ætli það ekki.“ Svo birtist
hinn trausti verkmaður á vinnustað
með sinn hamar og önnur smíðatól,
spurði aðeins hvað gera ætti og hóf
svo verkið. Linnti ekki fyrr en lokið
var. Og allt fór vel. Ekki veit ég hvort
Bjama er það nokkurs virði, að ég
þakki honum nú fyrir veitta aðstoð
fyrr og síðar. Reyndar fannst mér áð-
ur sem honum þætti ekki skipta máli,
1954. Hann er
kvæntur Rögnu
Bimu Baldvinsdótt-
ur og eiga þau börn-
in Ragnheiði og
Bjarna.
Árið 1946 hóf
Bjami störf á véla-
verkstæði Kaupfé-
lags Rangæinga á
Hvolsvelli. Hann
gekk í Iðnskólann á
Selfossi og lauk það-
an prófí í vélvirkjun.
Bjarni vann í Vél-
smiðjunni Héðni í
Reykjavík árið 1954
til að ná sér í meistararéttindi í
sinni iðngrein. Hann vann óslitið í
Vélsmiðju Kaupfélags Rangæinga
til ársins 1972, en þá hætti hann
þar sem verkstjóri og tók að sér
vélasölu og vinnuseðlabókhald.
Árið 1996 hóf hann vinnu hjá KR
þjónustunni, arftaka vélsmiðjunn-
ar, og má því segja að hann hafi
verið á sama vinnustaðnum í 53 ár.
Útför Bjama fer fram frá Stór-
ólfshvolskirkju á Hvolsvelli í dag
og hefst athöfnin klukkan 14.
hvort þakkað væri fyrir hjálpina.
Kannski var það liður í því að hafa
sem fæst orð um, heldur skila sínu
hlutverki með sóma og án endur-
gjalds. Vel má vera að honum hafi
undir niðri þótt þakklæti svo sjálfsagt
að ekki þyrfti á að minnast. Til að
vera viss þakka ég honum mér veitta
aðstoð.
Við klettinn má finna skjól í veðri
og vindum. Sá smæsti á auðveldara
með að finna það en sá sem hærra
gnæfir. Það er mér vel í minni hve
Bjarni ljómaði af ánægju, þegar hann
átti samskipti við börn. Brosti sínu
ljúfasta brosi. Bömin mín, sem alltaf
voru böm í hans huga, nutu þess.
Fyrir hans velvild í garð þeirra og
fjölskyldu minnar þakka ég. Aftur á
móti þótti honum ekki eins mikið til
þess koma sem meira mátti sín og
hreykti sér. Ekki held ég að honum
hafi þótt sér samboðið að ráðast á
garðinn þar sem hann var lægstur.
Það var fleira en vinnusemi, sem
Bjami lærði í æsku. Eitt með öðra
var að vera framsóknarmaður. Frá
þeirri hugsjón var aldrei hvikað. Það
er háttur klettsins. Og þó. Eitt sinn í
prófkjöri sjálfstæðismanna taldi
Bjami sér skylt að hafa áhrif og gerð-
ist virkur sjálfstæðismaður. Nú var
illa komið fyrir klettinum mínum.
Búinn að svíkja sinn málstað. Við
nánari athugun varð ég þess fullviss,
að hann var sjálfum sér samkvæmur.
Vinátta hærra skrifuð en stjórnmál.
Ja, hvort það er.
Það væri fjarri mér að láta sem
allt, sem að klettinum lýtur sé í plús.
Kletturinn getur líka verið harður og
hrjúfur. Svo má líka segja um Bjama.
Honum vai’ ekki að skapi að láta sinn
hlut fyrir einum eða neinum og gat
því verið harður í hom að taka. Ég
vii’ði hann fyrir það, því „réttu“ máli
skal ekki halla. Ekki nenni ég að
kanna, hvort ég man rétt eða eftir
hvem kviðlingurinn er, sem hann
kenndi mér og var honum greinilega
að skapi og lýsir hans afstöðu vel:
Ekki er furða þótt á hlaupi snurða vom
örlagaþráðinn,
þá hrekkvísir slinnar og hópur af flónum
á heimsrokkinn spinna með öfugum klónum.
Já, vel á minnst. Kletturinn minn
var fjölhæfur listamaður líka. Hann
var leikari. Já, gamanleikari ofan í
kaupið. Þó ekki sá besti á landinu.
Ungur að árum kvað sonur minn upp
þann úrskurð eftir leiksýningu með
einum besta gamanleikara landsins.
„Ég held bara að hann hafi verið betri
en Bjarni."
Man nokkur Bjarna standa í góðra
vina hópi aðeins mildan og syngja
sinni skæra tenórrödd: Hvað er svo
glatt sem góðra vina fundur? Já, það
var gaman að lifa og glatt á hjalla og
drottning listanna ótæpilega blótuð.
Hins vegar söng Bjarni með kóram
og kvartettum svo lengi sem honum
sjálfúm þótti nægilega vel gert. Til
hátíðabrigða var hann stundum feng-
inn til að tóna í kirkjunni fyrir prest-
inn.
Hann var ljóðskáld. Haldi einhver,
að vantað hafi rím, stuðla eða höfúð-
stafi sem prýða má ekta Ijóð, þá fer
hinn sami villur vega. Þeir era öf-
undsverðir, sem kastað geta fram
vísu við tækifæri án þess að tefja.
Einhverju sinni á samkomu ávítaði
veislustjóri Bjama og félaga hans,
sem höfðu kveikt á kerti áður en tími
var til kominn. Þá kvað Bjarni:
Ein orðsending hér allra hlustir snerti
því afsökunar biður lítið kerti,
sem fegið vildi láta ljós sitt skína
og lýsa gestunum við drykkju sína.
Ekki er ég alveg viss um að höf-
undi hafi þótt ástæða til að biðjast af-
sökunar, þótt vísan sé svona.
Bjami og faðir minn vora vinir og
ræddu um skáldskap og fleira. Ein-
hverju sinni bar á góma hve mörg
hross maður nokkur ætti. Bjama
þótti við hæfi að segja álit sitt með
þessum orðum:
Þó ég ætti hundrað hross
oghefðiölltilreiðar,
ækiégumáemnidross-
íu miklu greiðar.
Ekki minnkaði virðing föður míns
fyrir Bjama fyrir vikið.
Bjami var hugvitsmaður, sem fann
upp og smíðaði vélar og tæki til að
létta bændum störfin. Frá bændum
var hann kominn og meðal bænda var
hans starfsvettvangur.
Á banabeðinu var Bjami hinn sami
klettur og fyrr. Æðraðist hvorki né
hafði orð um, þótt honum væri full-
Ijóst að hverju dró, heldur raðaði öllu
og ráðstafaði eins og vandi hans var.
Ég endurtek þakkir mínar fyrir að
fá að kynnast Bjama og kveð hann
með sömu orðum og hann kvaddi mig
síðast er við hittumst: „Vertu bless-
aður, vinur.“ Og enn voru traustar
þær hendur, sem tóku mína. Þannig
vil ég muna Bjama Helgason.
Filippus Björgvinsson.
Lífíð er fljótt,
hkt er það elding, sem glampar um nótt,
ljósi sem tindrar á tárum,
titrarábárum.
Þannig komst klerkurinn og
sálmaskáldið í Odda, Matthías
Jochumsson, að orði þegar hann velti
fyrir sér lífinu. I hvert eitt sinn sem
samferðamaður kveður þessa jarð-
vist vekur það okkur til umhugsunar
um það hve lífið líður í raun fljótt og
minningar hrannast upp. Það er sem
tíminn stöðvist stundarkorn.
Á uppvaxtaráurm mínum á Hvols-
velli vai’ samfélagið fámennt. Flestir
íbúanna vora frumbyggjar þessa
unga staðar. Það era forréttindi og
gott veganesti út í lífið að fá að alast
upp í slíku umhverfi, þar sem mannlíf
er gott og íbúarnir eru sem ein stór,
samhent fjölskylda. I tímans rás
kveður einn og einn þeirra er skópu
þetta samfélag. Eftir stöndum við og
horfum til baka með þakklæti.
I dag kveðjum við sómamanninn
og völundinn Bjama Helgason sem
svo sannarlega átti sinn þátt í sköpun
samfélagsins okkar. Enda var Bjarni
félagslyndur maður og um árabil
sveitarstjórnarmaðui’ á Hvolsvelli.
Hann lagði drjúan skerf til uppbygg-
ingar þorpsins og var kappsamur fyr-
ir byggðarlagsins hönd. Bjarni var
söngvinn en hann hafði fallega tenór-
rödd og söng lengi í kirkjukór Stór-
ólfshvolskirkju. Bjami var gæddur
leiklistarhæfileikum og tók oft þátt í
uppfærslum á sínum yngri áram.
Hann var einstaklega handlaginn og
vel gefinn maður, nam jámsmíðar og
vélvirkjun og var lengi yfirmaður
jámsmiðju Kaupfélags Rangæinga á
Hvolsvelli. Hann fann upp og hannaði
vélar og tæki sem notuð voru um land
allt í landbúnaði. Mestri útbreiðslu
náði hin svokallaða baggatína. Bjami
var af þeirri kynslóð sem fór ekki í
langskólanám, þótt hann hefði alla
burði til slíks, en margur tækni- og
verkfræðingurinn gæti verið stoltur
af útsjónarsemi og tækniþekkingu
þeirri er Bjami tileinkaði sér. Þar réð
ekki ríkjum hangnaðarvon hans sjálfs
því í samviskusemi sinni var hann að
hanna vöra sem skapaði starfsmönn-
um Vélsmiðju KR verkefni um leið og
hann létti undir með bændum lands-
ins.
Bjami kvæntist Margéti Björg-
vinsdóttur og byggðu þau sér mynd-
arlegt hús við Vallarbraut á Hvols-
velli. Snyrtimennskan var þeim í blóð
borin og er garður þeirra marg-
rómaður verðlaunagarður og lýsandi
tákn um iðjusemi þeirra og atorku.
Þau hjón vora svo sannarlega með
græna fingur. Sonur þeirra er Helgi,
kennari og viðskiptafræðingur,í
Reykjavík en hann er einnig formað-
ur kórs Langholtskirkju og erfði svo
sannarlega tónlistargáfu foreldra
sinna. Við Helgi eram jafnaldrar og
bemskuvinir og það var talsvert æv-
intýri að fá að leika sér á loftinu á
Vallarbrautinni. Þar urðu m.a. til hin-
ir rómuðu skíðasleðar, en okkur
krökkunum þótti sú uppfinning og
framleiðsla Bjama sýnu merkilegri
en nokkuð annað sem hann bjó til
enda var hægt að breyta þeim með
einu handtaki í magasleða, hvílíkt
undratæki því engir sleðar fóra hrað-
ar! Þá vora ósjaldan hljómsveitaæf-
ingar í bílskúmum þeirra Margi’étar
og Bjama sem alltaf var falur þrátt
fyrir ýmis sérkennileg hljóð sem það-
an bárast, enda var þetta á blóma-
skeiði bítlatímabilsins og vel greiddir
ungir menn stunduðu æfingar af
kappi með stóra drauma um frægð og
frama þótt ekki væri nema í Landeyj-
unum og Fljótshlíðinni. Því hvað er
lífið án drauma? Bjami var oft ansi
kímileitur þegar ungu tónlistarmenn-
imir vora við æfingar í bílskúmum
hans svo ekki sé nú talað um þegar
þeir vora komnir í bítlafötin, rauð-
köflóttu buxurnar og með gulu bindin
og þar var Margrét handtakagóð við
saumaskap þeirra búninga. Ég met
mikils þolinmæði þeirra hjóna í garð
okkar bílskúrstónlistarmannanna og
lýsir hún vel umhyggju þeirra fyrir
okkur ungu mönnunum. Bjami var
bamgóður maður og framsýnn. Flest
leiktækin á fysta róluvellinum á
Hvolsvelli smíðaði hann en það var
stór stund í lífi okkar bamanna þegar
leikvöllurinn var tekinn í notkun.
Sumir róluðu svo mikið fyrsta daginn
að lá við sjóveiki svona lengst uppi í
landi.
Bjami flíkaði ekki tilfinningum sín-
um. Hann átti við mikil veikindi að
stríða seinni árin. Hann var svo sann-
arlega vinur vina sinna. Það kom vel í
ljós þegar samstarfsmenn hans áttu
stórafmæh. Þá orti Bjami til þeirra
drápur en á seinni áram gerði hann
mikið af því að yrkja og var hann
ágætis hagyrðingur. Út úr skáldskap
hans skein gjarnan fín kímnigáfa og
næmi fyrir mönnum og málefnum.
Þar mátti einnig lesa út afstöðu hans
til lífsins og tilverannar. Það gladdi
mig mjög þegar hann sendi mér vísur
sem tengdust gjaman atburðum úr
þjóðlífinu og þinginu. Að leiðarlokum
þakka ég Bjama tryggð og umhyggju
fyrir okkur bömum frambyggjanna á
Hvolsvelli og votta Margréti, Helga
og fjölskyldu hans mína dýpstu sam-
úð. Minningin um genginn heiðurs-
mann lifír. Megi ný lífssól Bjarna
Helgasonar risa hátt og lýsa upp
tindrandi bárur á öðra tilverustigi.
ísólfur Gylfí Pálmason.
Bjama Helgasyni kynntist ég fyrir
mörgum árum. Var Bjami giftur
Margréti frænku minni og bjuggu
þau hjón í næsta húsi við æskuheimili
mitt á Hvolsvelli. Sem ungur drengur
fann ég fljótt að í Bjama bjó traustur
og góður nágranni enda fór ég fljót-
lega að venja komur mínar til þeirra
hjóna, oftast undir því yfirskyni að ég
væri góður nágranni og vildi hjálpa til
við garðverk. Ekki var þó hægt að
segja að mikil þörf væri fyrir mína
krafta við garðverkin hjá Bjama og
Margréti því garðurinn var, líkt og
annað hjá þeim hjónum, snyrtimenn-
skan uppmáluð og gat ég jafnan
merkt það að sumar væri í vændum
þegar sláttuvélin fór í gang hjá
Bjarna, fyrstum manna á Hvolsvelli.
Rölti ég þá yfir til Bjama og fékk að
fljóta með í heyskapnum og gjarnan
að sitja í hjá honum þegar hann fór
með heyið og dreifði því snyrtilega á
sandeyramar við Þverá. Bílskúrinn
hans Bjama vakti líka óskipta athygli
mína. Snyrtilegri bílskúr hafði ég
aldrei augum litið og skildi ég ekkert í
því hvemig hægt var að halda bfl-
skúmum svona fínum. Samt vora í
skúmum tól og tæki sem ég vissi að
Bjami hafði smíðað sjálfur þótt ekki
þætti mér það trúlegt í fyrstu að
menn smíðuðu slíka kostagripi og það
án þess að nokkurs staðar sæist ryk
eða svarf. Taldi ég því lengi vel að^ .
Bjami beitti mig einhveijum brögð-
um og hlyti bflskúrinn a.m.k. stund-
um að vera fullur af drasli, eins og
bílskúrar eru jafnan hjá flestum sem
eitthvað láta að sér kveða við smíðar.
Sætti ég þess vegna oft lagi og
laumaðist til að kíkja á gluggann á
bflskúmum hans Bjarna þegar ég
gekk framhjá í því skyni að grípa
hann glóðvolgan með drasl í skúrn-
um. En ekki varð mér kápan úr því
klæðinu og gafst ég fljótlega upp á
þessum gluggagægjum því jafnan
var allt í röð og reglu hjá Bjama.
Rann það líka fljótt upp fyrir mér aðt'-
Bjami var með eindæmum heiðar-
legur og traustur maður og slfldr
menn eru ekki gripnir glóðvolgir,
hvorki með gluggagægjum né öðra
pukri.
Bjarni var hæfileikamaður á mörg-
um sviðum og var hann liðtækur við
ljóðagerð og var ég honum afar þakk-
látur þegar hann samdi ljóð tfl síns
gamla nágranna á góðri stundu fyrir
um tveimur áram. Með fráfalli
Bjama er höfðingi að velli lagður
langt um aldur fram. Þykir mér sárt
til þess að hugsa að eiga ekki eftir að
sjá til Bjarna í garðinum og heyra
niðinn í sláttuvélinni hans. Víst er þó
að himnafaðirinn hefur fengið til sín
góðan liðsmann til æðri verka og hjá
okkur hinum mun minningin um góð-
an dreng lifa. Margréti frænku minni,
Helga og öðrum aðstandendum sendi
ég og fjölskylda mín samúðarkveðjur.
Aðalsteinn Ingvason.
Það syrtir að er sumir kveðja.
Þannig varð mér innanbijóst þegar
Magga vinkona mfn hringdi í mig og
sagði mér lát Bjama, mannsins síns.
Minningamar hrönnuðust upp.
Það era víst orðin 44 ár síðan við
hjónin fluttum úr Reykjavík með '
drengina okkar þrjá og einn kött á
Hvolsvöll. Við þekktum þar engan og
voram hálfkvíðin fyrir framtíðinni.
Nýafstaðin veikindi Hálfdánar,
mannsins míns, ásamt viðvarandi
húsnæðisleysi með ung böm, olli því
að við stigum þetta skref sem okkur
iðraði ekki. Er skemmst frá því að
segja að á Hvolsvelli kynntumst við
góðu fólki sem átti eftir að vera vinir
okkar æ síðan. Sumir af þessum vin-
um era nú horfnir af þessu tilveru-
stigi. Nú síðast Bjami Helgason.
Ekki ætla ég að rekja ætt hans né
upprana en get þó ekki stillt mig um
að láta hér fylgja lýsingu Bjarna
sjálfs á upprunanum.
„Kominn er af Kláða-Hreini
kappinn sá að illu reyndur.
Um hann framar ekkert greini
utan, hann er lítið greindur.11
Bjarni var vel hagmæltur, söng-
maður mjög góður og ágætur leikari.
Hann var líka afbragðs starfsmaður
og uppfinningamaður. Heimili þeirra
hjóna var viðbragðið um snyrti-
mennsku sem bar þeim fagurt vitni.
Þau höfðu sérstakt lag á bömum sem
mín nutu góðs af. Yngsti sonurinn
kallaði þau afa og ömmu þótt þau
væru reyndar yngri í árinu en við for-
eldramir.
Árin okkar á Hvolsvelli urðu nú
bara 5 en árið 1957, eða svo, tókum
við upp sið sem lengi hélst. Við héld-r. _
um áramót saman þrenn hjón, við
Hálfdán, Bjami og Magga og Guðrún
Sveinsdóttir og Guðmundur Pálsson
á meðan hann lifði, ásamt bömum
okkar og síðar tengdabörnum og
bamabömum. 35 eða 36 áramót héld-
um við saman. Bömin okkar minnast
þessai-a veisluhalda með mikilli
ánægju. Ekki síst þegar áramóta-
sálmurinn var sunginn kl 12 á mið-
nætti. Magga og Bjarni sungu bæði
afar vel en okkar undirtektir urðu
bömum okkar sífellt aðhlátursefni.
Svo kom að því að Bjami treysti
sér ekki lengur vegna veikinda. En'
minningamar tekur enginn frá okk-
ur.
Og nú er hann Bjami vinur okkai’
allur. Hann hafði marga kosti en fyrst
og fremst var hann drengur góður og
vinur vina sinna. Við hjónin og allir
okkar afkomendur sendum Möggu,
Helga, Bimu og bömum þeirra okkar
innilegustu samúðarkveðjur.
Anna Margrét Jafetsdúttir.