Morgunblaðið - 25.08.2000, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
____________________LISTIR
Vængur fugls er
framhald sinna greina
BÆKUR
LjóAaupplestur
á geisladiski
ÆTTJARÐARLJÓÐ Á
ATÓMÖLD,BORGIN HLÓ
(VALIN LJÓÐ),
HOLMGÖNGULJÓÐ
OG JÖRÐ ÚRÆGI
eftir Matthías Johannessen,
Vaka - Helgafell, 2000.
HVERNIG njóta menn Ijóða? Ætli
flestir ljóðaunnendur setjist ekki nið-
ur með bók við hönd og lesi og íhugi
ljóð. Nútímaljóðið er oft grýtt og erf-
itt yfirferðar og leiðir ekki alltaf vel
markaðar svo betra er að gefa sér
tíma til yfirlegu og vangaveltna. En
ljóð eru líka hljómar. Þau verða ekki
að fullu skynjuð fyrr en þau eru lesin
upphátt. Þá er heldur ekki verra að
heyra ljóðið lesið með rödd höfundar-
ins enda eru mörg skáld hæfir flytj-
endur og fáir eru betri túlkendur
Ijóða en skáldin sjálf. Vegna eðlis nú-
tímaljóðsins nægir okkur ekki að
heyra það lesið einu sinni heldur þurf-
um við að hafa aðgang að upplestrin-
um aftur og aftur. Nútímatækni býð-
ur upp á þennan kost og nú er farið að
gefa út ljóðaupplestur á geisladisk-
um.
Matthías Johannessen er eitt
þeirra skálda sem ríðui- á vaðið í slíkri
útgáfu. Geisladiskarnir eru raunar
tveir í einu hulstri sem nefnist Ætt-
jarðarljóð á atómöld. Hefur það að
geyma ljóð úr nýjustu ljóðabók
skáldsins sem ber sama nafn auk
Ijóða úr eldri bókum þess. Það eru
bækumar Jörð úr ægi, Hólmgöngu-
ljóð og valin Ijóð úr Borgin hló. Matt-
hías hefur oft lesið ljóð sín upp í út-
varpi og sjónvarpi. Rödd hans er
þjálfuð og lesháttur hans íhugull og
seiðandi, jafnvel dáh'tið upphafinn án
þess þó að vera tilgerðarlegur. Það
vekur raunar athygli mína hversu lát-
laus upplesturinn er. Ef eitthvað er
sakna ég einna helst þagna og betri
skila milli ljóðanna. En fáir hlusta á
heilu Ijóðabækumar lesnar upp í einu
heldur velja eitt og eitt Ijóð í senn svo
að þetta kemur lítt að sök.
Matthías hefur löngum verið
óhræddur við að fara sínar eigin leiðir
í skáldskapnum. Það heyrist glögg-
lega á geisladiskunum tveim. Þegar
það þótti nánast helgispjöll að yrkja
margorðan og útleitinn texta en tísk-
an heimtaði tálgun og hnitmiðun hik-
aði Matthías ekki við að halda út á rit-
völlinn með mælskan og opinn texta
að vopni hvað sem allri gagnrýni leið.
Hann yrkir trúarljóð á trúlitlum tím-
um og á kaldastríðsárunum þegar
flest skáld ortu með vinstri slagsíðu
leyndist ekki að Matthías var frjáls-
lyndur borgari. Á tímum þegar það
var tíska að yrkja huglæg ljóð og
óhlutbundin vom ljóð Matthíasar full
með staðsetningar og vísanir í hlut-
bundinn veruleika. Það hefur varla
þótt líklegt til langlífis að yrkja líkt og
Matthías gerði um opinn glugga á
Vesturgötu 52 eða Adlon. Samt lifir
slíkt ljóðmál lengur en flest annað ort
á þeim tíma. En Matthías er eitt af
fyrstu alvöm borgarskáldunum ís-
lensku og borgin hans hlýtur að vera
hlutbundin og áþreifanleg og flissa
„eins og unglingsstelpa / sem nýbyrj-
uð er að drekka kókakóla/ á Adlon.“
Milan Kundera segir í Samtali um
list skáldsögunnar að maðurinn og
heimurinn tengist á sama hátt og
snigillinn kuðungi sínum. Heimurinn
sé hluti af manninum, rými hans og
eftir því sem heimurinn breytist
breytist tilveran. Maðurinn sé með
öðrum orðum ekki einungis til sjálf-
um sér heldur sé hann einnig til í
sögulegum tíma. Mér sýnist Matthías
alltaf yrkja með þessa vitund að leið-
arljósi. Hann er tilvistarlegur könn-
uður sem lætur innheima ekki tak-
marka könnunarsvið sitt heldur leitar
út til sögunnar, náttúrunnar og sam-
félagsins.
í nýjustu bók hans, Ættjarðarijóð
á atómöld, birtast þessir eðliskostir í
ýmsum myndum. Hún er eins konar
vegferð um landið, könnun á innvið-
um þess í vitund skáldsins, tilfinning-
um tengdum því og samþættingu
lands, skynjunar og dulrænu.
AJlar leiðir liggja til þín
semertíokkursjálfum
eins og Qallið eina þaðan sem við
horfumtilhimna,allir
himnar eru himinninn eini
í okkur sjálfum þar sem allar stjömur
erustjamaneina
Öðrum þræðinum má líta á titil
ljóðabókarinnar sem þverstæðu eða
andóf. Ættjarðarljóð og atómöld virð-
ast ekki ríma sérlega vel saman. En
ættjörðin hefur miklu persónulegra
gildi í kvæðum Matthíasar en gömlu
ættj arðarskáldanna.
Hún er hluti af sjálfi
skáldsins þar sem him-
inninn, jörðin og fjallið
renna saman í vitund
þess.
Vissulega skapar
Matthías fegurðarheim í
ljóðum sínum. Engum
dylst upphafning lands-
ins í Geldfuglafaðmi
Snæfells. Þótt við spyij-
um okkur ef til vill hvort
tiiviljun ein ráði því að
fegurðarheimurinn af-
markist af Eyjabökkum,
Kárahnúkum og Snæfelli
hlýtur þó sú nærtæka
skírskotun að falla í
skuggann af tilvistarlegri glímu
skáldsins í kvæðinu við dauðans al-
vöru. En það er líka önnur hlið á þess-
ari leit, öllu bjartari, í kveðskap Matt-
híasar. Raunar er það þráður sem
rekja má aftur til fyrstu ljóðabóka
hans. Hann sigar vori á dauðann. I
Hugmynd að nýju vori sem er í senn
trúarjátning og ástarljóð birtist hin
huglæga von í samþættingu ástar,
jarðar, himins og vors:
Jörðinvextilhimins
þvívængurfugls
er framhald sinna greina
þannig vex einnig hugsun mín
að hugmynd um þig eina
en laufið strýkur golublæng
í gulu aftanskini
og sárfætt leggur vesturvæng
vorsólaðfjallaþini
því haustið sótti hugmynd
aðnýjuvori
íhugsunmínaumþig.
Það fer ekki fram hjá neinum sem
hlustar að nokkur áherslumunur er á
yngri kveðskap Matthíasar og hinum
eldri. Hann yrkir af stöðugt meiri
styrk. Ljóðmálið er rómantískara í
fyrstu ljóðunum og stundum bundið
hefðbundnum táknmyndum líkt og
hvítum rósum og
stjörnum sem dreifast
um ljóðin. En í upp-
hafi mátti þó sjá sér-
kennilega frumlega
málnotkun. Elskend-
ur segir hann í Jörð úr
ægi eiga stund undir
„hvítum skýjum jafn-
styggum og þrá okkar
var blá á Kaldadal" og
tvísýnn dagur er
Jafnhvítur og Lang-
jökull er óvæginn á
bringuna". Svo mark-
viss og óvænt notkun
lýsingar- og litaorða
hefur löngum ein-
kennt kveðskap Matt-
híasar. Þannig segir í einu ljóði í nýj-
ustu Ijóðabók hans: „Eggrauð fer
sólin skumhvíta flóa...“ og á öðrum
stað ræðir hann hlédrægt vatn „við
náttsólarhvítan / himin / og vatns-
kalda/þögn“.
Umfram allt annað er þó Matthías
borgarsöngvari. Ótalmörg ljóða hans
eru söngvar til borgarinnar. Raunar
gefur hann þann tón í fyrsta Ijóði
fyrstu bókar sinnar Borgin hló.
Égsyngumþigboig.
Og gamlar götur horfa í sál mína
og spegla hugsanir mínar og þrá
semvareinssaklaus
og stjama yfir Betlehem
I sama anda yrkir skáldið um borg-
ina í nýjustu bókinni: „Minn hugur
hverfist / hægt um vitund þína / og ná-
lægð þín / er borg við svalan gust,...“
Það er skáldskapui-inn sem gefur
geisladisk með lestri ljóða gildi um-
fram allt annað. Þessi diskur er fullur
með góðan skáldskap eins fremsta
skálds okkar tíma. Úpplesturinn er
viðfelldur, góður og látlaus og maka-
laust hve miklu efni er hægt að koma
fyrir á litlum silfruðum diskum.
Skafti Þ. Halldórsson
Matthias
Johannessen
Kynngikraftur
tónanna
DJASS
Kaffileíkhúsíð
FLORIAN ZENKER/
CHRISTIAN KAPPE 4TET
Florian Zenker gítar, Christian
Kappe trompet, Gunnlaugur
Guðmundsson bassa og Eddy
Lammerding trommur.
Miðvikudagskvöldið
23. ágúst 2000.
ÞÝSK/hollensk/íslenski djass-
kvartettinn Florian Zenker/Christian
Kappe 4tet hefur leikið saman síðan
1995 og má heyra að piltarnir gjör-
þekkja hver annan. Þetta er kraft-
mikill djass með rætur í fönki og
rokki og aðdáunarvert hversu vel
þeim félögum hefur tekist að vinna úr
áhrifum úr öllum áttum á persónu-
legan hátt.
Þeir hafa dvalið hér á landi undan-
farið við tónleikahald og plötuupp-
töku enda voru öll lögin ný af nálinni
sem þeir léku í Kaffileikhúsinu fyrir
utan upphafslagið sem einnig er
fyrsta lag á nýjasta diski þeirra og
nefnist Bits and Bytes og 3:15 af diski
þeirra It’s Green (fæst í Tólftónum).
Bæði eru þau eftir Zenker einsog öll
lögin sem leikin voru þetta kvöld utan
tvö eftir Gulla, síðasta lagið á efnis-
skránni sem var eftir Pat Metheny og
aukalagið, eini standard kvöldsins: I
hear a Rhapsody.
Eftir fönkað upphafslagið var
marsatromman barin og sirkusand-
inn réð ríkjum í The Merry Go
’Round after Dark og í kjölfarið fylgdi
ævintýrasöngur er Florian samdi eft-
ir veiðiferð í Noregi: Lobsters Do Not
Feel Pain. Draumkenndur ECM-
blærinn vai’ kannski við hæfi því
norskir tónlistarmenn eiga svo sann-
arlega sinn þátt í ECM-hljómnum.
Laginu lauk óvænt á trommusólói
sem var stórglæsilegur einsog allur
leikur Eddys Lammerdings þetta
kvöld. Hann kom manni á óvart og
var enn sterkari en á diskum kvart-
ettsins. Ryþminn lék undir sem ekki
heyrist oft í trommusólóum.
Af öðrum lögum Florians sem
kvartettinn lék skal nefna hinn stór-
skemmtilega ópus Sub. Trompetleik-
ur Kappa minnti dálítið um tíma á
Leo Smith í gamla daga og Gulli ham-
aðist á bassanum með boga en allt í
einu var frjálsdjassinum svipt burtu
og Eddy sló harðan bíboppryþma í
eina skiptið þptta kvöld. Highland Air
var tileinkað í slandi. Þai’ var hljóðlist-
in ráðandi í upphafi en svo blés
Christian í trompetinn með dempara
og varð þá Spánn Islandi yfirsterkari
í tónlistinni. Tvö lög eftir Gulla voru á
dagskrá einsog fyrr var nefnt.
Draumkennd ballaða: I Wonder
Where You Are og bræðingskennd
melódía, einkar fögur. Song X var
vinnuheitið en átti þó ekkert skylt við
samnefndan Ornette Coleman ópus.
í viðtali við Morgunblaðið sl. mið-
vikudag segir Gulli að allir segi að
„tónlist mín sé svo íslensk, ég skil það
ekki alveg“. Ég held að þessir „allir“
hafi nokkuð til síns máls - ekki að
tónlist hans sé íslensk heldur norræn.
Það er alveg sérstakur keimui- af nor-
rænum djassi oft á tíðum - ekki síst
norrænum bassaleikurum. Ég hef
aldrei heyrt jafn fallegan bassatón hjá
Gulla og nú og sólóar hans gullmolar,
utan þegar hann notaði bogann. En
Gulli er ekki alltaf norænn. Hann var
svo sannarlega á alþjóðlegum nótum í
sóló sínum í söng Methenys.
Christian Kappe er fínn trompet-
isti, djarfur og hugmyndaríkur. Tónn-
inn er sterkur og breiður með málm-
bragði sem ekki er of algengt nú á
dögum. Florian var hlédrægari í sóló-
um sínum en á diskum þeim sem mað-
ur hefur heyrt með honum og notaði
effekta sparlega og af mikilli smekk-
vísi - það er líka ekki of algengt nú til
dags.
Þá er bara að bíða eftir diski þeirra
félaga hljóðrituðum á íslandi. Hann
er væntanlegur á næsta ári.
Vernharður Linnet
Úr minjasafninu á Hnjóti.
Ný sýningarálma
og Flugminjasafn
vígt á Hnjóti
FORSETI íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson opnar nýja sýningar-
álmu á Hnjóti í Örlygshöfn við
Patreksfjörð og vígir Flugminja-
safn Egils Ólafssonar laugardag-
inn 26. ágúst.
Til samans mynda minjasafnið
og flugminjasafnið eina safna-
heild. Söfnin eru afrakstur ævi-
starfs Egils Ólafssonar sem lést
25. október síðastliðið haust. f
fréttatilkynningu segir m.a., að
söfnin séu einstæð heimild um
þróun íslensks samfélags eins og
hún birtist í þeim hlutum sem
þjóðin hefur notað i sinni daglegu
lífsbaráttu frá upphafi landnáms
fram til nútímans. Þótt söfnin
beinist fyrst og fremst að sögu og
menningu sunnanverðra Vest-
fjarða er skírskotun þeirra mun
víðtækari. Með ótrúlegri ástríðu
og innsæi hefur Agli tekist að
safna saman á einn stað einstæðri
heildarmynd af verklegir menn-
ingu íslendinga. Minjasafnið
teygir sig aftur að upphafi
Islandsbyggðar og inn í upp-
lýsinga- og samskiptasamfélag
nútímans. Til viðbótar býr safnið
yfir mikilli breidd og með tengsl
við Flugminjasafn spanna söfnin
til samans flesta þætti þjóðlffsins,
frá landnámi til okkar daga.
Málverka-
sýning á Hótel
Kiðagili
Laxamýri. Morgunblaðið.
NU stendur yfír málverkasýning
Einars Emilssonar á Hótel Kiðagili
í Bárðardal og gefst gestum kostur
á að virða fyrir sér 26 verk eftir
listamanninn.
Einar ólst upp á Seyðisfirði, en
hefur búið á Dalvík um langt ára-
bil. Hann fór á myndlistarnám-
skeið hjá Erni Inga Gíslasyni 1994
og útskrifaðist úr myndlistarskóla.
Einar hefur unnið við myndlist í
frístundum og tekið þátt í tveimur
samsýningum auk þess að vera
með sjö einkasýningar, m.a. á Kaffi
menningu, ráðhúsi Dalvíkur, og
Félagsmiðstöð BSRB í Reykjavík.
Einar er bæði með þurrpastel-
myndir og olíumyndir á striga. Þá
eru á sýningunni þrjár myndir sem
unnar eru með litblýanti. Á sýning-
unni eru margar landslagsmyndir,
húsamyndir og myndir af fuglum.