Morgunblaðið - 10.09.2000, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Grundvallarbreytingar eru að verða á kúabúskap og mjólkurframleiðslu hér á landi. Búum er að fækka og þau
stækka stöðugt. Víða hefur verið tekin upp sjálfvirkni við fóðrun og mjaltir sem leitt hefur til vinnusparnaðar fyr-
ir bændur og sveigjanlegs vinnutíma og má tala um byltingu í þessum efnum. Hildur Einarsdóttir kynnti sér þró-
unina sem hefur það meðal annars að markmiði að auka gæði mjólkurafurðanna og lækka verð til neytenda.
Verksmiðjubúum fer fjölgandi á
kostnað fjölskyldubúanna þar sem
eru tugir eða hundruð þúsunda gripa
á hverju búi.
Fleiri ástæður má nefna eins og að
framundan eru tímar aukinna al-
þjóðlegra viðskipta og ljóst er að ís-
lenskir bændur þurfa að standa sig í
þeirri samkeppni sem skiptir einnig
miklu máli.“
Betrí afkoma hefur aukið
bjartsýni kúabænda
Ýmsar ráðstafanir voru gerðar til
að ýta undir það að bændur gætu
endurskipulagt framleiðslu sína, en
töluvert auknar tekjur komu inn í
greinina haustið 1998-99 þegar
mjólkurbúin tóku þá ákvörðun að
borga fullt verð fyrir alla mjólk um-
fram greiðslumark sem þýddi aukn-
ar heildartekjur fyrir þá sem eru í
mjólkurframleiðslu. „Betri afkoma
jók bjartsýni bænda, en kyrrstaða
hafði lengi ríkt í greininni, meðal
annars í rekstrarbyggingum," segir
Jón Viðar Jónmundsson, landsráðu-
nautur í nautgriparækt.
,Á fjölmörgum býlum hefur stað-
an verið sú að rekstrarbyggingar eru
komnar til ára sinna og þarfnast
gagngerra endurbóta eða endur-
byggingar og ef framleiðsluréttur er
jafnhliða takmarkaður hljóta menn
að vega og meta hvort sé skynsam-
legra að draga sig út úr framleiðsl-
unni eða ráðast í nýframkvæmdir,"
segir JónViðar.
Nútíma tölvutækni
nýtt í síauknum mæli
Samhliða því að búin hafa stækkað
hefur þörfm fyrir aukna tækni til að
létta mönnum bústörfin aukist. Nú-
tíma tölvutækni er nýtt í síauknum
mæli, t.d. við framleiðslustjómun og
eftirlit auk þess sem afkastameiri
tæki eru nýtt við búreksturinn.
Kúabændur hafa líka farið í aukn-
um mæli út í endurbætur á fjósum og
nýbyggingar og við þessar fram-
kvæmdir hefur aðbúnaður gripa og
vinnuhagræðing verið höfð að leiðar-
ljósi.
Lárus Pétursson, verkefnisstjóri
hjá Rannsóknarstofnun landbúnað-
arins, lýsir því hvernig tæknin er
upp byggð og hvemig hún hefur
breytt vinnuaðstæðum bænda og
gert þeim mögulegt að stækka bú-
reksturinn og hagræða hjá sér:
„Hingað til hafa svokölluð básafjós
verið lang algengust en nú er aðal-
áherslan á svokölluð legubásafjós
þar sem kýrnar ganga lausar. I þeim
fjósum era kýrnar mjólkaðar í
mjaltabásum sem er lang algengasta
mjaltaaðferðin ennþá en á nokkram
bæjum hafa verið tekin upp sjálfvirk
mjaltatæki.
Kjamfóðurgjöf er einnig hægt að
hafa sjálfvirka í legubásafjósum,"
segir Láras. „Það býður upp á ná-
kvæmari fóðran og skilvirkari vegna
þess að hægt er að dreifa henni yfir
sólarhringinn. Tækni við gróffóður-
gjöf hefur einnig fylgt þessum breyt-
ingum og þá hafa menn einkum horft
á tækni sem auðveldar fóðran á rúll-
um.
Menn hafa líka verið að þreifa sig
áfram með byggingu ódýrari fjósa.
Þá meðal annars nýtt það sem fyrir
er á búunum, til dæmis með því að
breyta hlöðum í fjós og einnig hafa
verið gerðar tilraunir með köld fjós,
en slík fjós era ekki mikið einangr-
uð.“
Sjálfvirk mjaltatækni
stórstígasta framförín
Það kom fram í máli viðmælenda
okkar að stórstígasta framförin á
þessu sviði er notkun sjálfvirku
mjaltavélanna. Tvö bú hafa tekið upp
þessa tækni hér á landi en þau era að
Steinum I og Bjólu, sem era í Rang-
árvallasýslu. Þrjú önnur bú hafa
pantað mjaltatækin og margir fleit'i
era að spá í þessa fjárfestingu að
sögn Magnúsar Sigurgeirssonar,
sölustjóra hjá Vélum og þjónustu,
sem selja mjaltavélar frá hollenska
fyrirtækinu Lely Industries.
„Það sem hefur meðal annars
valdið því að íleiri hafa ekki tekið
Sjálfvirk kúabú - aukin
samkeppnishæfni
ÖR ÞRÓUN hefur verið í kúabúskap
og mjólkurframleiðslu undanfarin
tvö ár hér á landi. Kúabúum er að
fækka og þau stækka stöðugt. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Hagþjón-
ustu landbúnaðarins reyndust lög-
býli með greiðslumark í mjólk vera
1.126 talsins í árslok 1999 en vora á
sama tíma árið áður 1.202. Þetta er
fækkun sem nemur 6,3% en reyndist
til samanburðar vera 3,5% milli ár-
anna 1997 og 1998. Fækkun inn-
leggjenda á árinu 1999 samsvarar
því að 1,5 bú hætti mjólkurfram-
leiðslu á viku, sem er nokkuð örari
þróun en verið hefur undanfarin ár.
Bændur hafa á sama tíma verið að
tileinka sér nýja og vinnuléttandi
tækni við fóðurverkun, fóðran og
mjaltir, en einnig er mjög víða verið
að vinna að því að stórlaga umhverfi
kúnna með því að útbúa legubása í
fjósum í stað hefðbundinna bása.
Þau bú sem menn era að byggja
núna eru fyrir 40-50 kýr sem þýðir
að 500 bændur gætu annað lands-
neyslu hérlendis. „Ég sé ekkert í
fljótu bragði sem getur stoppað þá
þróun sem þegar er hafín að búin
stækki og þeim fækki,“ segir Torfi
Jóhannesson rannsóknarstjóri á
Hvanneyri.
Áhríf neytenda
á framleiðsluþróunina
sífellt að aukast
Astæðurnar fyrir þessari þróun
era margar og samverkandi eins og
kom fram hjá viðmælendum okkar
og hafa það að markmiði að koma til
móts við auknar gæðakröfur, koma í
veg fyrir offramleiðslu, bæta erfiðar
vinnuaðstæður bænda og lækka
verðið.
„Nautgriparækt er atvinnurekst-
ur og það er sami drifkraftur að baki
stækkun búa og stækkun rekstrar-
eininga í öðram atvinnurekstri. Ætli
„Sjálfvirka mjaltavélin hefur leitt til aukinnar vinnuhagræðingar og skilað okkur betri mjólk og afurðum,"
segja bræðurnir Magnús (t.v.) og Siguijón Pálssynir. Hér fylgjast þeir og Gísli, sonur Siguijóns, með mjaltavél-
inni vinna sitt verk í fjósinu á Steinum.
tæknin sé ekki áhrifamest í þessu
efni,“ segir Þórólfur Sveinsson for-
maður Landssambands kúabænda.
„Tæknin létth' störf og eykur afköst
en kostar fjármagn. Til að hún sé
hagkvæm er nauðsynlegt að nýta
hana vel og það kallar á stærri
rekstrareiningar, stærri bú.“
Markaðurinn hefur einnig haft
mikið að segja í þá vera að bændur
leituðu leiða til hagræðingar eins og
kemur fram í máli Torfa Jóhannes-
sonar. „Á síðustu 40-50 áram hafa
bændur verið að upplifa að áhrif
neytenda á framleiðsluþróunina hafa
aukist mjög. Þetta á sér stað alls
staðar í hinum vestræna heirni."
Fjölskyldubúin að stækka
„Smásalan hefur einnig verið að
færast á mjög fáar hendur hér sem
annars staðar í nágrannalöndunum
sem þýðir að það er mjög auðvelt
fyrir neytendur í gegnum þessar
stóra einingar að þrýsta verðlagi nið-
ur,“ heldur Torfi áfram. „Til að geta
lækkað verð afurða frá fjölskyldubú-
unum þarf bóndinn að geta stækkað
rekstrareininguna til að gera hana
sem hagstæðasta og auka tæknina.
í stóram hluta Evrópu hefur sú
þróun átt sér stað að fjölskyldubúin
sem rekstrareiningar hafa verið að
stækka. í Bandaríkjunum höfum við
verið að sjá enn stærri rekstrarein-
ingar. Þar hefur mjólkurframleiðsl-
an verið að færast frá norðurfylkjun-
um til Suðvesturríkjanna og þar
sjáum við breytt rekstrarform: