Morgunblaðið - 10.09.2000, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
ENN UM ÁL, GRÓÐURHÚSA-
LOFTTEGUNDIR OG KYOTO
TRYGGVI Felixson fram-
kvæmdastjóri ritar grein í Morgun-
blaðið 10. ágúst sl. sem nefnist „Af
áli, gróðurhúsalofttegundum og
flótta frá Kyoto“. Þar víkur hann
að grein minni í sama blaði frá 30.
júlí sl. sem nefndist „Um ál,
vinnslu þess og notkun“. Grein
Tryggva er málefnaleg og yfirveg-
uð. En í henni eru nokkur atriði
sem mér finnst ástæða til að gera
athugasemdir við. Ennfremur gef-
ur hún tilefni til að reifa þetta mál
frekar en ég gerði í greininni 30.
júlí.
Tryggvi segir: „Ekki er sjálfgef-
ið að álnotkun haldi áfram að vaxa
þótt hún hafi vaxið mikið sl. ára-
tugi“.
Það er vitaskuld rétt að það er
ekki víst að álnotkun haldi áfram
að vaxa til eilífðarnóns. En með
hliðsjón af því að búist er við að
jarðarbúum fjölgi úr 5,3 milljörðum
1990 í 7,9 milijarða 2020, að núver-
andi þróunarlönd eru óðum að iðn-
væðast og að nothæfir staðgenglar
áls eru enn ekki í sjónmáli sem
markaðsvara enda þótt hugmyndir
um þá hafi verið settar fram má
telja víst að álnotkun haldi áfram
að vaxa svo langt fram í framtíðina
sem nú verður séð. Muna verður að
það tekur tíma að þróa staðgengla
frá hugmyndum í markaðshæfar og
samkeppnishæfar vörur. Allt um
, það má það vel vera að önnur efni
leysi ál af hólmi síðar meir.
Tryggvi getur þess líka að fram-
leiðsla áls valdi „mengun sem rýrir
gæði umhverfisins". Þótt sam-
keppnishæfir staðgenglar finnist
segir það ekkert um að framleiðslu
þeirra fylgi minni mengun.
„Á1 sem framleitt er
með vatnsorku dregur
ekki úr losun GHL“
Þetta staðhæfir Tryggvi í grein
sinni. Hann viðurkennir að færa
megi góð rök fyrir því að ál sé
heppilegra til notkunar á ýmsum
sviðum en t.d. járn og aðrir þyngri
málmar en bætir við: „En við þurf-
um að gera betur“.
Af hverju skyldi ál vera heppi-
legra til notkunar í farartækjum en
jám og aðrir þyngri málmar? Er
það ekki m.a.vegna þess að það
gerir farartækin léttari þannig að
minna eldsneyti þarf til að knýja
þau áfram sem aftur leiðir til þess
að minna losnar af koltvísýringi frá
farartækjum. Þetta var einmitt
sýnt fram á í grein minni og þess
getið að spamaðurinn næmi 6 kg af
CO2 á hvert kg af hrááli. Þessi
sparnaður er í sjálfu
sér óháður því
hvemig rafmagnið til
álvinnslunnar er
framleitt. En á móti
honum kemur losun-
in frá vinnslu álsins
sem er mjög undir
því komin hvernig
rafmagnið er fram-
leitt, svo sem rakið
var í greininni. Þar
kom það fram að
þessi losun næmi 1,9
kg af CO2 á hvert kg
af hrááli ef rafmagn-
ið væri framleitt úr
vatnsorku við ís-
lenskar aðstæður eða úr kjarnorku
og bestu tiltækri vinnslutækni
beitt. Þetta þýðir 4,1 kg nettó-
sparnað á hvert kg af hrááli.
Staðhæfingin er því ekki rétt.
Á hitt má vel fallast hjá Tryggva
að æskilegt er að gera betur, þ.e.
að minnka losunina niður fyrir 1,9
kgðíg í álvinnslu eða finna önnur
efni en ál sem hafa minni losun í
för með sér til að nota í þess stað í
farartækjum. Það er allt annað mál
og sannar ekki þessa staðhæfingu.
Tryggvi nefnir þar til trefjaefni
sem séu léttari en ál sem þýðir að
sparnaðurinn af notkun þeirra yrði
meiri en 6 kg/kg. Hvort nettó-
sparnaðurinn verður fyrir þá sök
meiri en hjá álinu, 4,1 kg/kg, fer
eftir því hvaða losun fylgdi fram-
leiðslunni á trefjaefnunum. Þar eð
framleiðsla á þeim er enn ekki haf-
in og ekki í sjónmáli er óvíst hver
sú losun yrði. Búast má við að
nokkum tíma taki að þróa slík efni
og gera þau markaðshæf. Sem
stendur er óvíst hvort viðleitni til
þess muni skila tilætluðum árangri.
Ef nettósparnaðurinn væri
reiknaður sem inneign í Kyoto-bók-
haldinu - og væntanlega skipt milli
álframleiðslulandanna og þeirra
sem framleiða farartæki með áli í
stað þyngri málma - myndi það
verða hvatning bæði til þess að
færa áliðnaðinn til landa þar sem
raforkan er framleidd úr vatnsorku
og kjarnorku frá löndum þar sem
hún er framleidd úr eldsneyti og til
aukinnar álnotkunar í farartækj-
um. Hvorttveggja stuðlar að fram-
gangi markmiðs Kyoto-bókunar-
innar. Sú gulrót kann að skila meiri
árangri en sú svipa sem felst í því
að gera það ekki og Tryggvi víkur
að þar sem hann talar um nauðsyn
þess að taka tillit til „umhverfis;
kostnaðar við framleiðslu“ álsins. í
rauninni ætlast enginn til þess að
ál sé sérstaklega und-
anþegið í Kyoto-bók-
haldinu heldur að litið
sé á allan „æviferil"
þess frá framleiðslu til
förgunar, þ.e. bæði á þá
losun sem fylgir fram-
leiðslunni og þá sem
fylgir notkun þess í stað
annarra efna. Sú fyrr-
nefnda er jákvæð, eyk-
ur að öðru jöfnu styrk
CO2 í andrúmsloftinu en
hin síðari en neikvæð,
dregur úr styrknum,
borið saman við að önn-
ur efni kæmu í stað áls-
ins. Heildarútkoman er
neikvæð ef rafmagnið til vinnslu
álsins er framleitt úr vatnsorku eða
kjarnorku en jákvæð, styrk-
aukandi, ef það er framleitt með
eldsneyti. Það er heildarútkoman
sem á erindi í Kyoto-bókhaldið.
Úttekt Alþjóðaorkuráðsins á
orkumálum heimsins
Alþjóðaorkuráðið, AOR [World
Energy Council, WEC], sem er
samtök landsnefnda um orkumál í
um 100 löndum, bæði iðnríkjum og
þróunarlöndum, hefur á tíunda ára-
tugnum gert tvær úttektir á horf-
um í orkumálum heimsins fram til
2020 og sumpart lengur. Úttektir
þessar voru gerðar af tíu vinnuhóp-
um sem spönnuðu bæði iðnríki og
þróunarlönd og lönd með bæði
markaðsbúskap og áætlun-
arbúskap. Löndum í síðari hópnum
hefur sem kunnugt er fækkað
verulega á síðari árum en í honum
er þó enn fjölmennasta ríki heims,
Kína, með fimmtung jarðarbúa.
Þetta fjölmenna ríki hefur ekki
undirritað Kyoto-bókunina.
Þessi víðfeðma og fjölbreytilega
þátttaka í þessum könnunum gerir
þær á ýmsan hátt traustari og
trúverðugri en ótal kannanir af
svipuðu tagi sem gerðar hafa verið
af fámennum hópum manna í há-
skólum í Evrópu og Ameríku.
Það er heildarlosun
heimsins sem ein skiptir
máli, segir Jakob
Björnsson, fyrir
gróðurhúsaáhrifín.
Niðurstöður fyrri könnunarinnar
birtist 1993 í bók sem nefnist „En-
ergy for Tomorrow’s World - the
Realities, the Real Options and an
Agenda for Achievement" [Orka
handa heimi framtíðarinnar - raun-
veruleikinn, raunkostir og aðgerðir
til árangurs]. Niðurstöður hinnar
síðari - sem var eins konar fram-
hald hinnar fyrri og leiðrétting í
ljósi nýrra upplýsinga - birtust
1998 í bók sem nefnist „Global En-
ergy Perspectives" [hnattrænar
orkuhorfur].
Meðfylgjandi tafla er gerð á
grundvelli síðarnefndu bókarinnar.
Hún sýnii- orkutengda losun kol-
tvísýrings 1990 og væntanlega los-
un 2020, þ.e. þá losun hans sem
tengist vinnslu, flutningi, dreifingu
og notkun á orku sem er verulegur
hluti af heildarlosuninni. Sam-
kvæmt töflunni eykst þessi losun
um 39,1% milli 1990 og 2020 í
heiminum í heild, þar af um 4,8% í
iðnríkjunum en 117,8% í þróunar-
löndunum. Meira en 91% af aukn-
ingunni er í þróunarlöndunum. At-
hyglisvert er að bera þessa
væntanlegu 4,8% aukningu í iðn-
ríkjunum fram til 2020 saman við
yfirlýst markmið Kyoto-bókunar-
innar um 5% samdrátt milli 1990
og 2008 - 2012.
Sameiginlegt verkefni
alls mannkyns
Það er heildarlosun heimsins
sem ein skiptir máli fyrir gróður-
húsaáhrifin. Að ná þessari 39%
aukningu niður ætti því að vera hið
raunverulega sameiginlega við-
fangsefni ríkja heims, bæði iðnríkja
Jakob
Björnsson
Orkutengd losun á koltvísýringi
1990 2020 B Aukning 1990-2020 Hlutur í aukningu
GtC GtC GtC % %
Iðnrfki 4,13 4,33 0,20 4,84 8,62
Þróunarlön 1,80 3,92 2,12 117,78 91,38
Heimurinn 5,93 8,25 2,32 39,12 100,00
GtC : Milljarðar tonna af kolefni
^ , A § T 1 IBN A 8 a 1 A
Amil ('S Púllir Ruiuirsstin l oggillui in;:téignu;..)|j
HRAUNTUNGA 71 - KÓPAVOGI
OPIÐ HÚS FRÁ KL. 14.00. - 16.00.
214.3 fm, raðhús með aukaíbúð á jarðhæð og bílskúr. Efri hæð
skiptist í 3 svefnherb., góða stofu, eldhús og baðh. Á neðri hæð
er 2ja herb. íbúð. Búið er að innrétta 2 herb. í bílskúr. Útsýni.
40 fm. svalir. Lækkað verð. 18.4 millj. Sölumaður á staðnum
FASTEIGNA «T-
MARKAÐURINN
ÓÐINSGÖTU 4. SÍMI 570 4500, FAX 570 4505. OPIÐ VIRKA DAGA KL. 9-17.
Netfang: fastmark@fastmark.is - Heimasíða: http://www.fastmark.is/
Jón Guðmundsson, sölustjóri, lögg. fasteigna- og skipasali.
Grænamýri 24, Selfjarnarnesi
Opið hús í dag frá kl. 14-16
Glæsileg 111 fm íbúð á efri hæð.
Sérinngangur auk 24 fm bílskúrs í
þessu nýlega húsi á þessum eftir-
sótta stað. Ibúðin, sem skiptist í
forstofu, hol, 3 herbergi, rúmgóða
stofu, eldhús, þvottaherb.,
geymslu og baðherb., er innréttuð
á afar vandaðan og smekklegan
hátt. Parket og flísar á gólfum.
Suðursvalir. Vel staðsett eign við opið svæði innst í götu. Áhv. húsbr.
7,4 millj. Verð 17,4 millj.
íbúðin verður til sýnis í dag, sunnudag, frá ki. 14-16
Verið velkomin.

og þróunarlanda. Það er verkefni
sem öll ríki bera „sameiginlega en
mismunandi ábyrgð á“ eins og seg-
ir í Ríó-sáttmálanum. Mismunandi
ábyrgð þýðir ekki mismikla ábyrgð
heldur mismunandi hlutverk.
Sú staðreynd að búast má við að
yfir 90% af aukningunni milli 1990
og 2020 verði í þróunarlöndunum
sýnir að burðarásinn í sameigin-
legri viðleitni ríkja heims til að
hemja gróðurhúsaáhrifin hlýtur á
næstu áratugum að felast í því að
núverandi þróunarlönd iðnvæðist á
eins orkuskilvirkan hátt og verða
má og skilvirkari hátt en núverandi
iðnríki gerðu á sinni tíð. Með skil-
virkum hætti er átt við að hver
orkueining sem í þjóðarbúskapinn
fer skili sem mestri aukningu í
vergri landsframleiðslu. Þetta út-
heimtir gífurlegt fjármagn og
bestu tækni sem völ er á. Hvorugt
getur komið annars staðar frá en
frá núverandi iðnríkjum. Þeirra
meginhlutverk í hinu sameiginlega
átaki verður því að leggja til fjár-
magn og tækni. Þetta fjármagn
verður að koma að meginhluta til
frá einkaaðilum í iðnríkjunum. Þar
er ekki öðrum til að dreifa. Hér
dugar engin hefðbundin þróunarað-
stoð.
En slík tilfærsla á fjármagni og
tækni gerist ekki af sjálfu sér.
Frumskilyrði hennar er „aðlaðandi
fjárfestingarandrúmsloft" í þess-
um löndum. Að öðrum kosti leitar
einkafjármagn ekki þangað og þar
með ekki besta tækni heldur því
að hún er dýr. Meginhlutverk þró-
unarlandanna í hinu sameiginlega
átaki verður einmitt að skapa hjá
sér slíkt „fjárfestingarandrúms-
loft“.
Þessi mismunandi hlutverk iðn-
ríkja og þróunarlanda fylla hvort
annað að segja má. Þau eru jafn-
mikilvæg því að árangur næst ekki
nema bæði séu rækt.
Sú ofuráhersla á að draga úr los-
un í samanburði við handahófs-
kennt viðmiðunarár í fortíðinni sem
einkennt hefur umræðuna hér á
Vesturlöndum, hefur sennilega
spillt fyrir í þessu efni. Þróunar-
löndin líta eðlilega slíkar hugmynd-
ir tortryggnum augum. Þau hafa úr
svo litlu að draga - enn sem komið
er - að slíkt myndi þýða áfram-
haldandi stöðnun og eymd fyrir
þau. Þeirra höfuðsjónarmið er eðli-
lega að „frelsi frá örbirgð er óað-
skiljanlegur hluti af góðu og heil-
næmu umhverfi". Gagnvart því
sjónarmiði hafa iðnríkin verið í
besta falli hálfvolg. Það eykur enn
á tortryggni þróunarlandanna og
gerir þau líka hálfvolg gagnvart
nauðsyninni á að hemja gróður-
húsaáhrifin.
Sú 39% aukning sem búist er við
að verði á losun koltvísýrings frá
orkuvinnslu og orkunotkun í heim-
inum fram til 2020 sýnir vel hversu
óraunsæ sú hugmynd er að unnt sé
að stöðva aukninguna í losuninni á
næstu áratugum í heiminum sem
heild. Að reyna það jafngildir í
reynd að stöðva því sem næst iðn-
væðingu núverandi þróunarlanda
en um það næðist aldrei samkomu-
lag. Hins vegar er ekki óraunhæft
að ætla að hægja megi á aukning-
unni með ýmsu móti. I erindi átta
íslenskra höfunda sem lagt var
fram á þingi Alþjóðaorkuráðsins í
Houston í Texas í september 1998
voru leidd rök að því að kröftugt
átak í nýtingu vatnsorku og jarð-
hita um allan heim í stað eldsneytis
á tímanum fram til 2020 gæti dreg-
ið úr orkutengdri losun koltvísýr-
ings á því ári um 10%. Það þýðir að
aukningin frá 1990 til 2020 yrði
ekki 39% heldur 25% og þar með
að meðalaukningin á ári (reiknuð
sem veldisaukning) lækkaði úr 1,11
í 0,75% á ári. Ýmsar fleiri aðgerðir
koma til greina til að hægja á
aukningunni.
Það skiptir afar miklu máli að
hægja sem mest á aukningunni því
að bæði vistkerfi jarðar og mann-
gerð kerfi eiga eftir því auðveldara
með að laga sig að loftslagsbreyt-
ingum sem þær eru hægari.
Kyoto-bókunin
Tryggvi segir um Kyoto-bókun-
ina: „Spurning um hver beri
ábyrgð á þeim vanda sem mann-