Morgunblaðið - 19.11.2000, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
RISPAITILEFNI
RÓSKU-BÓKAR
Ragnhíldur Óskarsdóttir, Róska, i blóma lffsins.
mundsdóttr við nokkur
verka sinna.
Sölusýning
á Selfossi
SÖLUSÝNING stendur nú yf-
ir á verkum Ingibjargar Helgu
Guðmundsdóttur í Galleríi
Garði, Austurvegi 4, Selfossi.
Flest verkanna eru ný, dúk-
ristu- og grafíkverk með bland-
aðri tækni ásamt glerverkum.
Sýningin stendur til 12. des-
ember.
Sýning í
bókasafni
Seltjarn-
arness
JÓN Axel Egilsson hefur
opnað myndlistarsýningu í
bókasafni Seltjarnarness.
Sýningin ber yfirskriftina
Fjöllin, haustið og peran á
borðinu.
Jón Axel fæddist í Reykja-
vík 1944. Hann sótti námskeið
i Myndlista- og handíðaskóla
íslands 1966-’68 hjá Kurt
Zier og Benedikt Gunnars-
syni, sótti námskeið hjá Haf-
steini Austmann í olíumálun
1968-’69 og hefur stundað
nám í vatnslitun hjá Gunn-
laugi Stefáni Gíslasyni síðan
1998. Hann var í kvikmynda-
námi við Danska kvikmynda-
skólann 1979, lærði teikni-
myndagerð hjá Danel
Production AB og Sænska
sjónvarpinu 1988-1989 og hef-
ur sótt námskeið í teikni-
myndagerð í London. Jón Ax-
el hefur starfað við sjón-
varpsauglýsingar, kvikmynd-
ir, gert teiknimyndir, kennt
teiknimyndagerð, skrifað um
kvikmyndir og gagnrýnt við
ýmis blöð.
Þetta er fyrsta einkasýning
Jóns Axels.
Sýningin stendur til 2. des-
ember og er opin á afgreiðslu-
tíma safnsins mánudaga 12-
22, þriðjudaga til föstudaga
12-19 og laugardaga 13-16.
Fyrirlestur í
Opna listahá-
skólanum
FYRIRLESTUR verður í
Listaháskóla Islands, Laugar-
nesvegi 91, mánudaginn 20.
nóvember kl. 15 í stofu 021.
Katrín Sigurðardóttir
myndlistarmaður kynnir eigin
verk. Eldri verk Katrínar eru
hugleiðingar um kyrrstöðu og
hreyfingu, heimili, afdrep og
miðlæga staðsetningu. Ein-
hvers konar landafræði/korta-
gerð í sálrænu samhengi. Þau
eru sjálfsævisöguleg í þeim
skilningi að Katrín er búsett
og vinnur bæði í Reykjavík og
New York. í nýrri verkum
Katrínar hafa áherslur færst
frá korta- og módelgerð í
landfræðilegum skilningi yfir á
svið byggingarfæði og rýmis-
hönnunar.
Katrín hlaut menntun sína
frá Myndlista- og handíða-
skóla íslands og San
Francisco Art Institute og
mastersnámi lauk hún frá
Rutgers University í Banda-
ríkjunum.
BÆKUR
Æ v i s a g a
BÓKIN UM RÓSKU
Ritstjóri Hjálmar Sveinsson/
útgefendur Reykjavík - menn-
ingarborg Evrópu 2000. Ný-
listasafnið/ Mál og menning 2000.
Hönnun og umbrot: Harri. Ljós-
myndir: Guðmundur Ingólfsson/
Harri/ Jóhanna Ólafsdóttir/ Fabr-
izio Ferri. Prentun Oddi. Til-
boðsverð á Nýlistasafninu 3.400
krónur fram til 19. nóvember.
YFIRLITSSÝNINGAR virð-
ast vinsælt sýningarform á
höfuðborgarsvæðinu, svo
fremi sem marka má aðsóknina á
þrjár sem í gangi eru um þessar
mundir; Þórarins B. Þorlákssonar í
Listasafni íslands, Ti-yggva Ólafs-
sonar í Listasafni Kópavogs og
Rósku í Nýlistasafninu. Undarlegt
nokk, til muna vinsælli meðal alls
þorra almennings en sýningar-
stjóra safnanna, því þær eru fátíð-
ari en skyldi, að auki ekki nægileg-
ur slagkraftur í sumum þeirra.
Þannig hefði sýning Þórarins án
nokkurs vafa notið sín til muna
betur í Listasafninu öllu, að kjall-
aranum meðtöldum, og Tryggvi
hefði að ósekju mátt leggja undir
sig allt Gerðarsafn. Þetta undir-
strikar sýning Nýlistasafnsins á
æviverki Ragnhildar Óskarsdóttur,
betur þekkt undir listamannsnafn-
inu Róska, og það rækilega. Menn
geta einungis ímyndað sér útkom-
una, ef einn salurinn hefði verið
settur undir aðra og framandi sýn-
ingu, t.d. Freymóðs Jóhannssonar,
líkt og sýningu Þórarins áhrærir.
Er vel minnugur hinnar glæsilegu
yfirlitssýningar á verkum Jóns
Stefánssonar í samanlögðu húsinu
um árið, og í ljósi þess hve sums
staðar er þétt hengt upp má vera
borðleggjandi að sýning Þórarins
hefði orðið til muna heildstæðari
og eftirminnilegri í líku forrni. En
að öðru leyti er vel staðið ;,ð fram-
kvæmdunum, og sérstaka athygli
vekur að opinber stofnun kostar,
að ég best veit, í fyrsta sinn í
Islandssögunni yfirlitssýningu á
æviverki listamanns í tilefni stór-
afmælis hans. Verður vonandi til
eftirbreytni, því fyrir þessu er löng
hefð ytra, einkum hvað markandi
stórframkvæmdir snertir, sem eitt
eða fleiri fyrirtæki hlaupa undir
bagga með. Þá er einnig athyglis-
vert við yfirlitssýningu Tryggva,
að í sýningarskrá fjallar listrýnir-
inn og listbókahöfundurinn, Preb-
en Michael Hornung, um inntak
mynda listamannsins og gerir það
á framúrskarandi skilvirkan og
læsilegan hátt, en á vettvanginum
er hann einn nafnkenndasti penni
Danmerkur um þessar mundir.
eð sýningunni á verkum
Rósku, virðist Nýlista-
safnið loksins hafa fengið
þá aðsókn, sem telja má eðlilega
fyrir staðinn og má einmitt þakka
það hinni heildstæðu og líflegu
framkvæmd. Margar illa undirbún-
ar og tætingslegar sýningar á
sania stað eru helst til þess fallnar
að rugla fólk í ríminu og fæla það
frá, það missir áhugann og mætir
aðeins við opnanir þeirra. Veigur-
inn felst í því, að yfirlitssýningar
hafa svo mikið upplýsingagildi fyr-
ir almenning í þjóðfélagi sem
lengstum hefur vanrækt skyldur
sínar í menntakerfinu og flestum
fjölmiðlum. Hér hefur hin nýjunga-
gjarna þjóð ekki verið samstiga út-
landinu, satt að segja aftarlega á
merinni, má vera minnug þess að
magn er ekki sama og gæði, viður-
kenning og klapp á öxlina ekki hið
sama og stuðningur við listir. Það
sem máli skiptir er að vekja for-
vitni fólks og þar hafa yfirlitssýn-
ingar og hinar stærri uppstokkanir
í líkingu við Haustsýningarnar þá
best lét algjöra yfirburði.
ú er lag að Nýlistasafnið
haldi áfram á þessari
braut og efni til fleiri veg-
legra uppstokkana á æviferli fram-
sækinna íslenzkra myndlistar-
manna og ekki aðeins þeirra sem
eru sammó og innanbúðar, eins og
orða má það. Af nógu er að taka og
ekkert tilgangslausara en að halda
fram algildri skilgreiningu á eðli
núlista í ljósi fræðikenninga og
orðaleikfimi. Það skilar sér jafnan
sem felur í sér einhvern uppruna-
legan neista og kannski best að
nálgast skapandi athafnir með
sömu jarðbundnu tilfinningu og
vaknar í brjóstum manna er þeir
hagræða nýafskornum blómum í
vasa, en varðandi þá fersku og
upphöfnu athöfn eru öll orð
óþörf... Bókin um Rósku kemur
listakonunni og því umhverfi sem
hún lifði í vel til skila. Þetta voru
tímar blómabarna og hippa, eins
konar andófs við kalda stríðið, ótt-
ann er því fylgdi þá menn fundu til
nálægðar tortímingarinnar, kjör-
orðið; betra rauður en dauður.
Gerð og útlit bókarinnar er líka
mjög í anda svipaðra rita erlendis
er miða helst að því að varpa
brotakenndu ljósi á ástandið. Ekk-
ert annað kemst þá að en þau
einslitu viðhorf sem voru ríkjandi
hjá þessu fólki, þar sem allir utan
hringsins töldust óhreinir. Nokk-
urs konar rétttrúnaður hinna of-
sóttu, þótt ofsóknirnar væru oftar
en ekki tilbúnar og ímyndaðar en
hitt. Eðlilegasta mál undir sólinni,
að ungt fólk sé í uppreisnarhug
gegn hinum eldri, efins um viðtek-
in gildi og svo hefur verið frá því í
árdaga, allt annað væri óeðlilegt.
Telst hins vegar af nýrri gerð að
pólitísk öfl noti sér þessa eðlislægu
kennd sér til framdráttar, á einnig
við um markaðsöfl nútímans sem
virðast hér um sumt hafa gengið í
smiðju sósíalismans. Það er til fró-
sagnar, að fyrir nokkrum árum var
sýning á sögusafninu í Berlín, sem
tók til meðferðar ungt uppreisnar-
gjarnt fólk í Austur-Þýskalandi
sem var, og þá ráku margir upp
stór augu því munurinn á þeim og
blómabörnum og hippum í vestrinu
var nánast enginn. Spurningin er
þá hver var hinn raunverulegi
óvinur unga fólksins í vestri og
austri, svari hér hver fyrir sig.
Róska var grimmur kommúnisti
með öll baráttumeðulin á hreinu,
og stöðugt í uppreisnarhug gegn
vestrænu samfélagi. En ég er alls
ekki viss um að hún hafi barist
gegn réttum aðilum eða gert það
með réttum meðölum, en hið góða
við hana var þó einmitt uppreisn-
arhugurinn og að hún var slöngv-
ari. Hér er ég alls ekki að ýja að
því að hún hafi átt að ánetjast
kapitalískum og borgaralegum
gildum, því fer fjarri, en óvinurinn
er ekki alltaf sá er maður heldur,
um vininn veit maður svo minnst
um fyrr en á móti blæs.
lltaf eru einhverjir sem hafa
hag af skoðunum annarra
og leitast við að sveigja
þær í ákveðinn farveg og því full-
vissari sem þeir sem ánetjast þeim
verða um ágæti og réttmæti
þeirra, þeim mun hæpnari og ein-
strengingslegri stefnu taka þær.
Við getum þannig þakkað guði fyr-
ir að margboðuð bylting sem millj-
ónir manna fórnuðu sér fyrir í
vestrinu rann út í sandinn því hvað
hefði eiginlega tekið við? Hvar er
hamingjan sem blómabörnin leit-
uðu sem ákafast á Indlandi, en
sneru aldrei aftur, týndust, ekki
hundruð ungmenna né þúsundir
heldur hundruð þúsunda. Erró
sendi mér eitt stakt par, sem fékk
að búa á vinnustofu minni í nokkra
daga með þeim árangri að allt varð
brjálað í háhýsinu, ég hérum bil
missti stofuna með það sama. Þó
var þetta afar fallegt fólk, vel ó sig
komið og hreinlátt, litríkir búning-
ar þess augnayndi, en er ég bauð ‘
þeim eitt sinn á hádegisbarinn á 5
Naustinu, vorum við rekin burt í
miðjum stiganum af ygglibrýndum
ungþjóni er kom askvaðandi. Fá-
einum árum seinna var Erró á
gangi um götur Kalkútta að mig
minnir, gekk þá fram á einhvern
tötraklæddan aumingja sem var að
betla á götunni. En er hann hafði
gengið nokkur skref áfram stirðn-
aði hann upp og flýtti sér til baka
því hér var kominn ungi maðurinn
sem hann sendi mér og hvílík
hryggðarmynd, fyrrum skjanna-
hvitur tanngarðuririn kolsvartur,
brunnin upp að gómum og allt eftir
því.
akleysið, síst má án þess
vera, en... Eg kynntist
Rósku í Sýningarsalnum við
Hverfisgötu, sem Gunnar S. Magn-
ússon listmálari (ekki ljósmynd-
ari!) rak á tímabili ásamt Sigrúnu
konu sinni. Þá var hún einungis 16
ára en viðloðandi þar, og sat m.a.
yfir sýningu minni í júnímánuði
1957. Varð kunningsskapur okkar
nokkuð náinn og mér hlotnaðist sá
heiður að vera fyrsti maðurinn að
bjóða henni á ball, nánar tiltekið í
Sjálfstæðishúsið við Austurvöll,
móðir hennar saumaði meira að
segja á hana fínan kjól í því tilefni.
Minnist ég þess hve hún drakk
ávallt í sig frásagnir mínar af dvöl
minni í Róm, og kannski átti ég
einhvern þátt í að uppfylla þrár !
hennar til borgarinnar, í fórum
mínum er enn hreinskilnipistill
sem hún skrifaði mér. Seinna varð
ég kennari hennar eftir að ég kom
frá Munchen 1960, svo ég var
henni allvel kunnugur á þessum
þroskaárum. Hins vegar voru
tengsl okkar lítil eftir það, en milli
okkar var þó ávallt einhver ósýni-
legur þráður, þótt hún sendi mér
sundum óbeint tóninn sem gagn-
rýnanda blaðsins.
rátt fyrir að hafa taugar til
Rósku, var það ég sem var
mest á móti því af sýning-
arnefndarmönnum FÍM, að taka
síðbúnar myndir hennar inn á
Haustsýninguna í viðbyggingu Iðn-
skólans 1968 eða 69, þá nefndin
hafði lokið störfum. Einfaldlega
vegna þess að það var á skjön við
allar viðteknar reglur og siðleysi
gagnvart öðrum sem sent höfðu
inn myndir. Fyrir vinsemd fundu j
menn þó rými fyrir aðra af tveim
stórum myndum, en það er tómt
mál að Rósku hafi nokkru sinni
verið hafnað og leiðinlegt að sjá þá
margþvældu upphlaupstuggu
komna í bók. Hið fyrsta sem ég
gerði eftir að hafa verið kosinn for-
maður tveim árum seinna var að
semja sýningarreglur í samræmi
við líka íramninga úti í heimi og
útiloka að slíkt leiðindatvik sem og j
mörg önnur ámóta endurtækju sig, )
ruddi þeim út af borðinu. Það er
og skondið að sú mikla umbylting
og uppgangur sem átti sér stað í
FIM á þessum árum virðist út úr
myndinni hjá sögufölsunarglöðum
fræðingum, allavega er þagað yfir
honum sem hann hafi gerst í Kína
eða Ástralíu. Það telst og höfuð-
galli bókarinnar, að heimildir eru
oftar en ekki á reiki ef ekki rangar
eins og á sér stað í þeim rauðu
herbúðum, ýmsir er komu mikið j
við' sögu á þessum árum virðast
þannig einfaldlega ekki hafa verið
til. Þótt bókin sé prýðileg heimild
um Rósku, er helstur ókostur
hennar að þeir sem í hana rita eru
of nálægir, hlutdrægir og yfirsýn
takmörkuð, en þó eru sumir kafl-
arnir hinir fróðlegustu aflestrar,
einkum Ólafs Gíslasonar, er stýrir
margslungnum penna.
Með þessum fyrirvara fær bókin
bestu meðmæli mín sem mikilvæg
heimild um tímana.
Bragi Ásgeirsson