Morgunblaðið - 19.11.2000, Blaðsíða 32

fNfagiiiililfifeifr
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SKATTABREYTINGAR
GEIR H. Haarde, fjárraálaráð-
herra, hefur brugðizt við
upplýsingum, sem fram komu
hér í Morgunblaðinu fyrir nokkrum
vikum um áhrif frestunar skattlagn-
ingar söluhagnaðar samkvæmt lög-
um sem sett voru árið 1996 á þann
veg, að leggja fram lagafrumvarp á
Alþingi, þar sem lagt er til að heim-
ild til slíkrar frestunar verði afnum-
in en jafnframt verði söluhagnaður
einstaklinga af hlutabréfum skatt-
lagður með 10% án takmörkunar.
Núgildandi lagaákvæði ganga hins
vegar út frá, að þegar ákveðnu
marki er náð hjá einstaklingum eða
hjónum sé söluhagnaður skattlagður
með sama hætti og launatekjur.
Markmið skattalaganna frá 1996
var m.a. að ýta undir fjárfestingar í
íslenzku atvinnulífi en vegna ann-
arra breytinga á hinu fjárhagslega
umhverfi leiddu þessi lagaákvæði til
þess að stórar fjárhæðir voru fluttar
úr landi án nokkurrar skattlagning-
ar og Ijóst að aldrei verða greiddir
skattar af þeim fjármunum.
Það er jákvætt, að fjármálaráð-
herra hefur brugðizt við þeim upp-
lýsingum, sem fram hafa komið, og
tillögur hans um umbætur eru að
mörgu leyti eðlilegar. Hins vegar er
líklegt að þær veki á ný umræður um
það hvers vegna fjármagnstekjur
eru skattlagðar með öðrum hætti en
launatekjur.
í samtali við Morgunblaðið í gær
segir Magnús Guðmundsson, banka-
stjóri Kaupþingsbankans í Lúxem-
borg: „Ég tel mjög jákvætt að menn
geti gert upp sinn skatt og síðan
snúið sér að næstu fjárfestingu. Eft-
ir þessa breytingu verða arðgreiðsl-
ur og söluhagnaður meðhöndluð með
sama hætti. Hætt verður að mis-
muna mönnum eftir því, hvernig
tekjurnar myndast. Það er mjög já-
kvætt.“
Þótt Magnús Guðmundsson nefni
hér einungis arðgreiðslur og sölu-
hagnað og segi réttilega, að það eigi
ekki að mismuna við skattlagningu
eftir því hvernig tekjur myndast,
getur nákvæmlega sama sjónarmið
átt við um launatekjur.
Þegar fjármagnstekjuskattur var
tekinn upp á sínum tíma voru rökin
fyrir því, að skattprósentan ætti að
vera mun lægri af þeim tekjum en
launatekjum sú, að hærri skatt-
prósenta mundi draga úr viðleitni til
sparnaðar. Þau rök voru áreiðanlega
rétt á þeim tíma. Síðan hafa aðstæð-
ur breytzt að verulegu leyti og þess
vegna má búast við að frumvarp
fjármálaráðherra veki þessar um-
ræður á ný eins og raunar kemur
fram í ummælum formanns þing-
flokks Framsóknarflokksins í Morg-
unblaðinu í gær, þar sem Kristinn
H. Gunnarsson segir m.a.: „Okkur
finnst álitamál að lækka skatt um 28
prósentustig af miklum söluhagn-
aði.“
En jafnframt má búast við því, að
eignaskatturinn komi líka inn í þess-
ar umræður. Sterk rök hafa verið
færð fyrir því að afnema eignaskatta
og þeim hefur ekki verið mótmælt
með sannfærandi hætti. Til viðbótar
kemur svo ábending Vilhjálms Eg-
ilssonar alþm. í samtali við Morgun-
blaðið í gær er hann segir: „Ef menn
fjárfesta erlendis standa menn betur
gagnvart eignarskatti því að eignar-
skatturinn er farinn að spila mjög
mikið inn í ákvörðun manna um
hvort þeir eru með fyrirtækin á Is-
landi eða erlendis.“
í ljósi þessara ummæla er ekki
ólíklegt að frumvarp fjármálaráð-
herra leiði til víðtækari umræðna
um réttmæti svo mikils munar á
skattlagningu af launatekjum og
fjármagnstekjum og um sanngirni
þess eða hagkvæmni að leggja yfir-
leitt á eignaskatta.
Skattlagning af söluhagnaði er
alls staðar deiluefni og ekki hægt að
segja að ein regla gildi um það í öðr-
um löndum. í Bandaríkjunum t.d. er
skattlagning af söluhagnaði mjög
áþekk skattlagningu af launatekjum
svo að dæmi sé nefnt. Hvað sem öðru
líður er ljóst að umræður um þessi
efni eru tímabærar og gagnlegar.
Forystugreinar Morgunblaðsins
18. nóvember 1990: „Stein-
grímur Hermannsson, for-
maður Framsóknarflokksins,
gaf til kynna í ræðu á flokks-
þingi Framsóknarflokksins í
fyrradag, að hann teldi nauð-
synlegt að hækka skatta til
þess að hægt væri að halda
uppi núverandi velferðarkerfi.
Áður hefur Ólafur Ragnar
Grímsson, formaður Al-
þýðubandalagsins, talað með
áþekkum hætti um skattamál.
Þannig virðist augljóst, að
þessir tveir stjómmálaflokkar
gangi til kosninga á næsta ári
með þá yfirlýstu stefnu að
hækka skatta að kosningum
loknum, fái þeir aðstöðu til
þess. Og jafnframt fer ekki á
milli mála, að flokkamir tveir
mundu telja viðunandi niður-
stöðu í kosningunum jafngilda
umboði frá kjósendum til
skattahækkana."
19. nóvember 1985: ,Á undan-
förnum vikum hefur athyglin
beinst að því að fjármálaráð-
herrar virðast hafa rúma
heimild til að veita fé úr ríkis-
sjóði til verkefna, sem þeir
hafa sérstakan áhuga á, hvað
sem h'ður ákvörðunum Al-
þingis á fjárlögum. Er helst
að skilja, að sú hefð hafi skap-
ast, að fjármálaráðherrar geti
sinnt þessum áhugamálum
sínum rétt í þann mund, sem
þeir láta af sínu háa embætti.
Þegar því var fagnað 1974, að
ellefu aldir voru liðnar frá því
að fyrsti landnámsmaðurinn
settist að á íslandi, ákvað Al-
þingi, að minnast þess atburð-
ar með því að reisa Þjóðar-
bókhlöðu. Má því líta á það
mannvirki, sem gjöf þjóðar-
innar til sjálfrar sín og eftir-
komandi kynslóða. Ætlunin
er, að hin nýja bókhlaða hýsi
þær bækur, sem nú eru
geymdar í Landsbókasafni og
Háskólabókasafni. Húsið hef-
ur þegar verið reist, eins og
menn geta séð á Melunum í
Reykjavík. Því hefur meira að
segja verið lokað, þannig að
stórviðri leika ekki um sali
þess. Hins vegar er með öliu
óvíst, hvenær smíðinni lýkur.
Þjóðarbókhlaðan hefur á und-
anförnum árum orðið bitbein
þingmanna, þegar þeir takast
á um það á lokastigum fjár-
laga-afgreiðslunnar, hve stóra
sneið þurfi að taka í niður-
skurð. Nú hafa stjómarflokk-
amir náð samkomulagi um
það, þegar íyrir fyrstu um-
ræðu fjárlaga, að aðeins skuli
1 milljón króna renna til Þjóð-
arbókhlöðunnar á næsta ári í
stað 5 milljóna, sem vom í
frumvarpinu, Þjóðarbókhlað-
an hlaut ekkert af þeim mol-
um, sem duttu af borði fjár-
málaráðherra í byrjun..."
HVERS VEGNA fara kenn-
arar í verkfall spurði ís-
lendingur, sem lengi hefur
búið erlendis, viðmælanda
sinn. Og bætti við: hvers
vegna fer fólk í verkfall
þegar slíkt góðæri ríkir
sem nú og lífskjör hafa
batnað jafnt og þétt síðari hluta þessa áratugar.
Og vísaði þá jafnframt til verkfalls fámenns hóps
á kaupskipaflotanum sem mun stöðva vömflutn-
inga á milli landa eftir nokkra daga að öðra
óbreyttu.
Það er ástæða til að íhuga þessar spumingar.
Segja má, að stöðug átök á ýmsum sviðum hafi
einkennt þjóðfélag okkar fyrstu 50 ár lýðveldis-
ins. Það er fyrst á allra síðustu ámm, sem við er-
um að færast með afgerandi hætti nær þjóðfé-
lagsmynd hinna Norðurlandanna, þar sem ríkt
hefur sæmilegur friður í býsna langan tíma.
Raunai’ hefur mörgum íslendingum fundist ekk-
ert „gerast“ á hinum Norðurlöndunum en nú er
ekki fjairi sanni, að okkur sjálfum þyki slíkt þjóð-
félag eftirsóknarvert.
Hér á Islandi geisuðu hatrömm þjóðfélagsátök
í u.þ.b. hálfa öld. Kalda stríðið, aðild okkar að
Atlantshafsbandalaginu og vamarsamningurinn
við Bandaríkin leiddu til djúpstæðrar sundrungar
í samfélagi okkar. Þau átök menguðu allt þjóðfé-
lagið og endurspegluðust m.a. í hörðum átökum á
vettvangi verkalýðshreyfingai’innar og í menn-
ingarlífinu. Yfimáð yfir verkalýðshreyfingunni
vora notuð til hernaðai’ gegn þeim ríkisstjórnum
sem þeir flokkar vom ekki aðilar að sem höfðu
undirtökin í verkalýðsfélögunum. Stanzlaus verk-
fóll komu í veg fyrir að þjóðin nyti ávaxta af erfiði
sínu í jafnríkum mæli og ella hefði orðið auk þess
sem kjarasamningar knúðir fram með valdi langt
umfram greiðslugetu atvinnuveganna kyntu und-
ir óðaverðbólgu og áttu mikinn þátt í þeirrí yfir-
gengilegu verðbólgu sem segja má, að hafi rústað
efnahagslíf okkar og skekkt það á alla vegu á
tveggja áratuga tímabili.
Þessi pólitísku átök birtust líka í því að harka-
lega vai- tekizt á um stefnuna í landhelgismálum.
Deilurnar á vettvangi stjórnmálanna leiddu líka
til þess að listamenn okkar nutu ekki sannmælis.
Þeii- vom dregnir í pólitíska dilka og mat lagt á
verk þeirra eftir því hvorum megin þeir stóðu.
í raun og vera var þetta óþolandi þjóðfélag og
skaðaði ekki bara atvinnuvegi þjóðarinnar og
efnahag heldur samskipti á milli einstaklinga og
eitraði út frá sér á margan veg.
Þetta gamla íslenzka þjóðfélag er að hverfa.
Það er nánast horfið. Við og við sjáum við glitta í
einhverjar leifar af því og þá upplifa menn það
eins og einhvem pólitískan draugagang. Þeir kafl-
ar úr nýju bindi ævisögu Steingríms Hermanns-
sonar, sem birtir hafa verið, lýsa einhverri fárán-
legri fortíð þegar þeir atburðir em metnir í ljósi
samtímaviðhorfa. Og þó er Steingrímur að hluta
til að lýsa atburðum sem gerðust fyrir rúmlega 10
áram!
Þegar spurt er: hvers vegna fara kennarar í
verkfall, er spyrjandinn öðmm þræði að lýsa
áhyggjum yfir því, að þetta þjóðfélag komi aftur.
Sú staðreynd, að framhaldsskólar landsins era
nánast lokaðir, nemendur í hálfgerðu reiðileysi og
engar likur á niðurstöðu í nálægri framtíð, vekur
upp hjá spyrjandanum ugg um að það öngþveiti,
sem hér ríkti í hálfa öld og varð þess valdandi, að
það var að sumu leyti óþolandi að búa á íslandi, sé
að ná fótfestu á ný.
En jafnframt felst í vangaveltum sem þessum,
að okkur hafi tekizt á síðustu áram að beina sam-
félagi okkar í eftirsóknarverðan farveg, að það
ástand sé æskilegt að sæmilegur friður ríki, að
„ekkert“ sé að „gerast" og að þjóðin geti einbeitt
sér að því að byggja hér upp fyrirmyndar samfé-
lag og lífskjör sem jafnast á við það bezta sem
þekkist um víða veröld.
EN HVERS vegna
fara kennarar í verk-
fall? Ekki verðm’ sagt,
að forystumönnum
í verkfall? kennara hafi tekizt að
koma því vel til skila
hvers vegna kennarar fari í verkfall að öðru leyti
en því, að þeir viíji fá hærra kaup. En þegar horft
er á kennaradeiluna úr nokkurri fjarlægð er hægt
að geta sér til um ástæður þess að svo mikil harka
einkennir kjaradeilu framhaldsskólakennara um
þessar mundir.
Segja má, að kjarninn í yfirlýsingum allra
helztu leiðtoga þjóðarinnar, hvort sem er á vett-
vangi stjórnmálanna eða annars staðar, hafi verið
sá í mörg ár, að aukin menntun sé undirstaða vel-
megunar íslendinga í bráð og lengd. Aukin og
betri menntun byggist hins vegar á því, að okkur
takist að byggja upp gott skólakerfi. Þótt æski-
Hvers vegna
fara kennarar
legt sé að menntastofnanir þjóöarinnar séu vel
hýstar, nemendur hafi góðan aðgang að tölvum og
öðram tæknibúnaði o.s. frv., er þó ljóst, að góðir
kennarar era undirstaða þess, að menntakerfi
geti talizt gott og skili því sem það þarf að skila.
Hvemig er hægt að búast við því að hæfileikamik-
ið fólk leggi fyrir sig kennslu ef það getur augljós-
lega fengið vinnu annars staðar á mun betrí laun-
um? Er hægt að gera þá kröfu til ákveðinna
þjóðfélagshópa að þeir vinni af hugsjón einni sam-
an á meðan aðrir hafa það gott?
Væntanlega er það boðskapur sem þessi sem
framhaldsskólakennarar og raunar einnig gnmn-
skólakennarai- era að reyna að koma á framfæri í
þeim hörðu kjaradeilum sem þeir hafa efnt til á
undanförnum áram og nú á þann veg, að stefnir í
óefni.
Fyrr á áram voru gæði menntunar lítið til um-
ræðu. Það var gengið út frá því sem vísu, að skólar
væra góðir og kennarar væra vel undirbúnir til
kennslustarfa. Svo kom að því að spurningar fóra
að vakna um gæði menntunar. Foreldrar áttuðu
sig á því, að sumii’ skólar vora betri en aðrir. For-
eldrar vildu af skiljanlegum ástæðum koma börn-
um sínum í beztu skólana. Kröfur foreldra á hend-
ur kennuram fóra vaxandi. Fyrir hálfri öld hefðu
foreldrar varla dirfst að draga orð kennara í efa.
Ef marka má orð sumra kennara nú er það nánast
daglegt brauð, að foreldrar ekki aðeins spytji
spurninga heldur geri kröfur á hendur kennurum.
Hinn almenni borgari er ekki bara orðinn gagn-
rýnni á stjórnvöld. Hann er líka orðinn gagnrýn-
inn á hvers konar yfirvald, þ.á m. það yfuvald sem
kennarinn er gagnvart börnum og unglingum.
Þegar svo er komið, að foreldrar - og nemend-
ur - gera mjög ákveðnar kröfur um gæði mennt-
unar og hæfni kennara, er kannski ekki óeðlilegt
að kennarinn spyrji: ertu reiðubúinn til að borga
það sem til þarfa? Og segi um leið: ef þú ert ekki
tilbúinn til þess fer ég annað.
í stuttu máli má lýsa þessu á þann veg, að kenn-
arar segi við umhverfi sitt: ef þið meinið það sem
þið segið og viljið fá betri menntun fyrir börnin
ykkar verður það að endm’speglast í þetri launa-
kjöram kennara. Og almennt talað má segja, að
það sé ekki ósanngjöm krafa.
En kennarar eru ekki einh- í heiminum og
skólakerfið er ekki einangrað fyiirbæri sem hægt
er að fjalla um án samhengis við annað.
Keiinarar og
gildandi kjara-
samningar
BJÖRN Bjarnason
menntamálaráðherra
fjallaði nýlega á vef-
síðu sinni um kjara-
deilu framhaldsskóla-
kennara og sagði: „Ég
minnist vel hins mikla hita sem var í síðasta kenn-
araverkfalli fyrri hluta árs 1995, þegar háð var
kosningabai’átta til Alþingis og víða efnt til stjórn-
málafunda sem bára svip af verkfallsátökunum.
Sérstaklega er mér minnisstæður fjölmennur
fundur með kennuram sem ég sótti á Akranesi á
þessum tíma. Eðlilegt er að nemendur hafi
áhyggjur af hverjum degi sem líður án þess að
samningar takist, því að rof á skólastarfi setur all-
ar áætlanh’ þeirra úr skorðum. Á hinn bóginn sjá
allir að kröfur um 65-70% hækkun launa eru utan
við alla ramma sem efnahagskerfinu era settir."
Þetta er auðvitað kjarni málsins þegar kenn-
aradeilan nú er sett í samhengi við aðra þróun í
samfélaginu. Þótt hægt sé að fallast á þau al-
mennu sjónarmið sem lýst var hér að framan sem
líklegum rökum af hálfu kennara er spurning
hvort og þá hvemig hægt er að koma til móts við
þau án þess að raska öllum grandvelli gildandi
kjarasamninga og hleypa efnahagslífinu í upp-
nám.
Kennarar geta þá auðvitað sagt sem svo: hvern-
ig stendur á því, að ef gengið yrði að kjarakröfum
okkar myndi það setja efnahagslíf þjóðarinnar í
uppnám en þegar milljarðar streyma í vasa fá-
menns hóps manna í gegnum kvótakerfið eða
milljai’ðai’ streyma skattlausar úr landi með full-
komlega löglegum hætti vegna mistaka í laga-
setningu, verður ekkert uppnám.
Því er til að svara, að deilmnar um kvótakerfið
hafa valdið uppnámi í þjóðfélaginu í rúman áratug
og leitt til einhverra hörðustu átaka í manna
minnum um grundvallarmál. En auðvitað er Ijóst,
að sá efnalegi munur, sem skapazt hefur m.a. af
þessum sökum, á þátt í að valda óánægju meðal
annarra þjóðfélagshópa og framkalla kjaradeilu
af því tagi sem nú stendur yfir.
Sú staðreynd, að Grétar Þorsteinsson, nýlega
endurkjörinn forseti ASÍ, treysti sér ekki til að
styðja tillögu, sem fram kom á ASÍ-þingi um
stuðning við kennara, segh- mikla sögu. I samtali
við Morgunblaðið í gær, föstudag, sagði forseti
ASÍ m.a. að gerðir hefðu verið samningar á al-
mennum vinnumarkaði til langs tíma á þessu ári
og í þeim væri að finna tryggingarákvæði vegna