Morgunblaðið - 19.11.2000, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
✓
Magnús Tumi Guðmundsson jarðeðlisfræðingur er sitjandi formaður Jöklarannsóknafélags Islands og er að
ljúka þriðja árí sínu í þeim stóli. Guðmundur Guðjónsson ræddi við Magnús um jöklamennsku fyrr og nú og
hvernig hlutverk JÖRFI hefur breyst í áranna rás.
MAGNÚS Tumi er ung-
ur maður sem fáir
þekktu utan hans
nánustu og kollegar,
eða þar til Vatnajök-
ull rumskaði með látum á síðasta ára-
tug og eftirminnileg eldgos með til-
heyrandi hlaupum brutust út í Gjálp
og Grímsvötnum. Þai- var Magnús
Tumi í eldlínunni, í viðtölum við fjöl-
miðla úti um allt og allt í einu var
hann orðinn landsþekktur maður.
Magnúsi þykir JÖRFÍ vera stór-
merkilegur félagsskapur og hefur ör-
ugglega margt til síns máls. Hann
segir félagið afsprengi þess að áhugi
manna á jöklum vaknaði með aukinni
ferðamennsku er leið á öldina, en
peningar voru ekki fyrir hendi til að
fjármagna rannsóknir. Félagsskapur
vísindamanna og ferðamanna sem
vinnur störf sín í sjálfboðavinnu og
stuðlar að uppbyggingu ómetanlegr-
ar aðstöðu í krafti samtakamáttar og
sér stofnunum og fyrirtækjum fyrir
mannskap til að halda utan um hvers
kyns rannsóknir.
„Það er styrkur JÖRFÍ, að fólk
sem kynnist þessu vill ekkert hætta
og stoppar lengi hjá okkur. Þá erum
við svo heppin að í félagið hafa alltaf
sótt mjög klárir menn, oft iðnaðar-
menn, sannkallaðir þúsundþjala-
smiðir, sem sjaldan verður ráðafátt.
Svoleiðis menn eru nauðsynlegir á
jöklum þar sem langt er í næsta verk-
stæði. En áhugafólkið kemur úr öll-
um áttum og jöklamennskunni hefur
alltaf fylgt rómantík, spenna og ævin-
týramennska," segir Magnús Tumi.
Eru þið þá spennufíklar?
„Menn hafa velt þessari spumingu
margsinnis upp, af hverju leita menn
í þetta? Það hefur orðið fátt um svör.
I rannsóknarferðum forðast menn
óþarfa áhættu og brölt, enda skilar
slíkt yfirleitt litlum árangri. Hins
vegar er það engin launung, að vís-
indamenn í rannsóknum upplifa
gjarnan mjög spennandi augnablik í
starfi sínu og ef það er hægt að sam-
eina það við rannsóknir á náttúrufari
þar sem stórkostlegir hlutir gerast
og menn hafa enga stjóm á, verða
bara að bíða og sjá hver framvindan
verður, þá er komin umgjörð sem
hlýtur að heilla. Þetta þekkir útivist-
arfólk sem hefur kynnst landi sínu,
enda er það fjölmennt í þessum fé-
lagsskap."
En það er tæplega sama rómantík-
in yfir vötnunum nú til dags, öll um-
gjörðin miklu léttari þökk sé tækn-
inni o.s.frv.?
„Já, já, það er margt til í því. Nú
orðið fara menn víðar um á meðan á
rannsóknarleiðöngrum stendur og
koma meiru í verk. Vorferðimar em
gjaman tíu daga leiðangrar og það
em fjórir til fimm hópar á ferðinni í
einu og em að sinna 7-8 verkefnum.
Það er minna um að menn sitji í kofa
á meðan aðstæður em slæmar og bíði
og kynnist vel, syngi og skemmti sér
á meðan. Menn nota GPS-staðsetn-
ingartæki og sigla eftir þeim og einn-
ig má nefna að aðstaðan er orðin afar
góð, t.d. á Grímsfjalli þar sem við hit-
um húsakynnin með hitaveitu og höf-
um m.a. gufubað til afnota. Nú em
allir stroknir, greiddir og rakaðir á
jöklum þar sem menn sátu áður allir
jafn skítugir og órakaðir. Ekki að það
hafi verið nein sérstök rómantík í því.
Samt, þrátt fyrir þessa athugasemd
þína, þá er ekki lengra síðan en í vor-
ferðinni 1999 að við hímdum veður-
tepptir í þrjá sólarhringa í snar-
vitlausu veðri með helming far-
aríækjanna fyrir utan húsin í lama-
sessi.“
Pér er tíðrætt um Vatnajökuí?
„Já, Vatnajökull er virkasta svæð-
ið. Þar verða Grímsvatnahlaupin,
Skaftárhlaupin. Þar em eldgosin tíð-
ust. Sögulega séð er þar mest að ger-
ast og svo er hann líka stærstur.
Allra síðustu árin hafa Mýrdalsjökull
og Eyjafjallajökull orðið virkari, en
nú em aðrir tímar, JÖRFI er ekki
lengur í forystu með að skipuleggja
rannsóknir og aðrir aðilar vakta og
fylgjast með Mýrdalsjökli og Eyja-
fjallgjökli. Hins vegar emm við ekki
bundin alfarið við Vatnajökul. Við er-

Morgunblaðið/RAX
Magnús Tumi Guðmundsson jarðeðlisfræðingur stendur við vatnið sem myndaðist eftir Grímsvatnagosið 1998.
Að upplifa spenn-
andi augnablik
um með aðstöðu í Langjökli og alla
tíð hefur hluti okkar rannsókna náð
til margra jökla og þá er ég að tala
um mælingar á jöðrum skriðjökla.
Em þeir að hopa, em þeir að skríða?
A fimmtíu áram fæst ómetanleg
vitneskja um hvemig jöklar bregðast
við breytingum í veðurfari."
En hvað eruð þið helst að gera á
Vatnajökli?
„Það er æði margt og margir vís-
indamenn og stpfnanir sem þar eiga
hlut að máli. Á Grímsfjalli er t.d.
sjálfvirk veðurstöð og jarðskjálfta-
mælii-, sá eini sem er inni á jöklinum.
Þá em gerðar alls konar mælingar,
t.d. á vatnshæð Grímsvatna, ákomu
og leysingu á jöklinum, ísskriði og
hreyfingum jarðskorpunar. Gríms-
vötn em t.d. að tútna út í rólegheitum
og þar gæti vel gosið aftur á næstu
ámm. Reynslan sýnir að við eram að
fara inn á tímabil mikillar virkni sem
getur varað i áratugi. Það liðu aðeins
tvö ár á milli gosanna í Gjálp og
Grímsvötnum, en að jafnaði hafa eld-
gos orðið á um það bil fimm ára fresti
á meðan svona tímabil hafa staðið yf-
ir á liðnum öldum.“
Pama komum við kannski að há-
punkti starfsins og jöklamennskunn-
ar, návígið við náttúruöflin í sínum
ægilegasta ham?
„ Já, ef til vill. Eins og ég gat um áð-
an þá eiga vísindamenn í rannsókn-
um oftast mjög spennandi augnablik.
Meira að segja á skrifstofunni getur
slíkt átt sér stað, augnablikið er upp-
götvun er gerð eða eitthvað nýtt og
hulið lítur dagsins ljós. En uppi á
Morgunblaðið/Magnús Tumi
Þorsteinn Jónsson og Árni Páll Ámason gera við „snittvél" sem er hluti
snjóbors.
jökli þar sem eldgos stendur yfir eða
er nýafstaðið getur orðið spennu-
þmngið andrúmsloft. Dæmi um þetta
er Gjálpargosið, en þar gerðust stór-
kostlegir hlutir. Það var mikil eftir-
vænting fyrir vorferðina okkar á
Vatnajökul árið 1997 því það var
fyrsta sumarið eftir gosið. Til að
komast að gígnum þurfti að ganga 3
km leið, á köflum torfæra, inn eftir
gosgjánni sem myndaðist í jöklinum í
gosinu. Þetta var feikilega spennandi
ferð, ekki vegna þess að hún væri erf-
ið heldur var þama allt nýtt og við
höfðum ekki áður séð þetta nýja land
nema úr lofti. Þarna fundum við
fjallstind, toppinn á fjallinu sem
myndaðist í gosinu. Vísindamenn og
áhugamenn era eflaust allir með það
sama í huga þegar þeir ganga á vit
landsins, helst að upplifa eitthvað
sem er á sinn hátt einstakt. Þarna
skoðuðum við land sem við vissum að
yrði allt öðm vísi seinna, enda var
þetta allt komið undir vatn seinna um
sumarið og um veturinn hvarf fjalls-
tindurinn í jökulinn.
Svipað mætti segja um ferðir okk-
ar upp á jökul eftir Grímsvatnagosið.
Síðastliðið sumar var orðið til mikið
lón sem lítið hafði borið á áður áður.
Við settum gúmbát út á lónið og
sigldum um það, mældum vatnshita
og dýpi og reyndum að átta okkur á
því hvernig svona lón héldist við. Það
er mikil upplifun að taka þátt í svona
nokkm og má næstum segja að starf-
ið allt sé happdrætti og svona augna-
blik eins og ég hef lýst séu vinning-
arnir,“ segir Magnús Tumi.