Morgunblaðið - 19.11.2000, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Bandarík-
in orðin
höfuðdvin-
ur Kína
Samskipti Kína og Bandaríkjanna hafa
batnað mikið undanfarinn áratug en samt
er augljóst, að þau hafa versnað nokkuð síð-
ustu tvö árin. Kemur ýmislegt til, ekki síst
deilan um Taívan og einnig innanlandsþró-
unin í Kína. Þar er verið að kasta út komm-
Reuters
únisma fyrir þjóðernishyggju og slík hug-
myndafræði þrífst ekki nema eiga sér
ákveðinn óvin. I Kína er jafnvel rætt um
styrjöld milli ríkjanna á næstu tíu árum.
The Washington Post.
Jiang Zemin, forseti Kína, og Qian Qichen aðstoðarforsætisráðherra ræða við Bill Clinton Bandaríkjaforseta á
fundi APEC, Efnahagssamvinnuráðs Asíu og Kyrrahafsríkja, í vikunni.
KÍNVERSK stjórnvöld gáfu í annað
sinn út Hvíta bók um varnarmál
1998 og þar var 10 sinnum minnst á
Bandaríkin og ávallt með fremur já-
kvæðum hætti. í þriðju Hvítu bók-
inni, sem kom út í síðasta mánuði,
kveður við annan tón. Þar er vikið að
Bandaríkjunum 13 sinnum og 11
sinnum með neikvæðum hætti. Þess-
ar tölur eru til marks um mikilvæga
stefnubreytingu, sem á vafalaust eft-
ir að mæða mjög á þeirri ríkisstjórn,
sem tekur á næstunni við í Banda-
ríkjUnum.
Kínverska stjórnin er farin að líta
svo á, að Bandaríkin séu helsti
þröskuldurinn í vegi fyrir uppgangi
Kína sem stórveldis í Asíu.
í opinberum tilkynningum, í dag-
blöðum, bókum og í viðtölum við
embættismenn verður það æ algeng-
ara, að Bandaríkjamönnum sé lýst
sem höfuðóvininum, og í hermála-
tímaritum og málgögnum hersins er
ALEKSANDAR Dimitrov, utan-
ríkisráðherra Makedoníu, kom síð-
degis á föstudag í vinnuheimsókn
til íslands og átti viðræður við
Halldór Asgrímsson utanríkisráð-
herra.
A blaðamannafundi eftir fund
ráðherranna í Þjóðmenningarhús-
inu við Hverfisgötu lýstu þeir báðir
yfir vilja til að efla samskipti ríkj-
anna, einkum á efnahagssviðinu, en
viðskipti milli landanna eru mjög
lítil eins og er.
Stuðningur við NATO- og
ESB-umsókn
Dimitrov vakti athygli á því, að
viðskiptabannið á Júgóslavíu hefði
valdið efnahagslífi Makedoníu
miklum búsifjum, sem og stríðið í
Kosovo sem olli því að alls um
360.000 flóttamenn, flestir Kosovo-
Albanar, leituðu hælis í Makedon-
íu. Makedónsk stjórnvöld byndu
því miklar vonir við umbyltinguna í
Serbíu, en Makedonía er eitt lýð-
velda gömlu Júgóslavíu, landlukt,
og er frá fornu fari viðskiptalega
nátengt Serbíu og öðrum grann-
ríkjum sínum á Balkanskaga.
opinberlega fjallað um líkur á því, að
styrjöld bijótist út milli Kína og
Bandaríkjanna út af Taívan.
Styijöld
yfírvofandi?
„Nýtt vígbúnaðarkapphlaup er
hafíð,“ sagði Liu Jiangjia, foringi í
kínverska hernum, í tímaritsgrein.
„Stríð er ekki langt undan.“
Þessi nýja afstaða á rætur í þeirri
trú margra Kínverja, að Bandaríkja-
menn vilji ekki, að Kína verði öflugt
ríki. Jafnvel hófsamir fræðimenn
hafa látið í ljós ótta við, að þrátt fyrir
mikil viðskipti, rúmlega 8.000 millj-
arða ísl. kr. á síðasta ári, muni koma
til átaka milli ríkjanna á næstu tíu
árum.
„Afstaða Kínverja til Bandaríkja-
manna hefur breyst verulega frá
1998,“ sagði Shen Dingli, sérfræð-
ingur í afvopnunarmálum við háskól-
ann í Shanghai. „Bandaríkjunum er
Lýstu ráðherrarnir áhuga á því
að samstarfs- og viðskiptamögu-
leikar milli íslands og Makedoníu
verði kannaðir með markvissum
hætti.
Halldór lýsti stuðningi íslenzkra
nú lýst sem ógnun við öryggi Asíu-
og Kyrrahafsríkja. Það hefur aldrei
fyrr verið tekið jafn djúpt í árinni og
ég held, að Kína sé að undirbúa
meiriháttar átök við Bandaríkin."
Kínastjórn lítur svo á, að Banda-
ríkin komi í veg fyrir, að hún nái
tveimur helstu markmiðum sínum:
Sameiningunni við Taívan, sem litið
er á sem táknræn lok þeirrar auð-
mýkingar, sem Kínverjar hafi mátt
sæta af hendi útlendinga í 150 ár, og
yfírráðum yfír hinum mikilvægu
skipaleiðum í Suður-Kínahafí, en eft-
ir þeim fer megnið af olíuflutningum
til heimshlutans.
Engin skýr stefna
Þótt samstaða virðist vera um að
líta á Bandaríkjamenn sem höfuð-
óvininn virðist forystan samt ekki
vera á einu máli um viðbrögðin. Nú-
verandi stefna Pekingstjómarinnar
er endurbætt útgáfa af stefnu Maós
á sjötta áratugnum. Hún felst í því
að vera á öðru máli en Bandaríkin í
mörgum málum, til dæmis hvað
varðar Irak, Iran og Slobodan Milos-
evic, fyrrverandi Júgóslavíuforseta,
og einnig hvað varðar réttinn til af-
stjórnvalda við umsókn Makedóníu
um aðild bæði að Atlantshafs-
bandalaginu og Evrópusamband-
inu, en innganga í þessi tvö ríkja-
bandalög eru hornsteinar utan-
ríkisstefnu Makedóníu eins og
skipta af öðrum ríkjum af mannúð-
arástæðum og tilraunir til að hefta
útbreiðslu langdrægra eldflauga.
„I raun er ekki um að ræða neina
skýra stefnu," segir Shi Yinhong,
sérfræðingur í alþjóðlegum sam-
skiptum. „Það er ekkert auðveldara
en að útmála Bandaríkin sem óvin en
það segir ekkert um það hvemig
skuli bregðast við bandarískum yfir-
ráðum; hvernig bregðast skuli við
þeirri lýðræðisbyltingu, sem fer um
alla heimsbyggðina; við alþjóðavæð-
ingunni eða því fullveldisafsali, sem
felst í aðild að Heimsviðskiptastofn-
uninni."
Það er ýmislegt, sem Kínverjar
nefna, þegar þeir rökstyðja hina
nýju skoðun sína á Bandaríkjunum.
Stækkun NATO; nýjar reglur um
sameiginlegar aðgerðir Bandaríkja-
manna og Japan á svæðinu kringum
Japan; bandarísk þingskýrsla þar
sem fullyrt er, að Kínverjar hafí
stundað umfangsmiklar njósnir í
Bandaríkjunum í tvo áratugi; heim-
sókn Zhu Rongjis forsætisráðherra í
Bandaríkjunum á síðasta ári þegar
honum mistókst að fá samþykki
fyrir aðild að Heimsviðskiptastofn-
hinna Austur-Evrópuríkjanna.
Sagðist Halldór telja að Makedón-
íumenn hefðu staðið sig vel í að
fylgja aðildaraðlögunaráætlun
NATO, en þess væri þó tæplega að
vænta að Makedónía yrði á meðal
rikja sem NATO byði inngöngu
næst þegar stækkunarferli banda-
lagsins verður endurskoðað, árið
2002. Að sögn Halldórs væri inn-
ganga Makedóníu í ESB íslandi
fagnaðarefni vegna þess að þar
með stækkaði jafnframt Evrópska
efnahagssvæðið.
Sagði Halldór að sem Evrópuríki
fyndi Island til meðábyrgðar á því
að tryggja stöðugleika og frið á
Balkanskaga og reyndu Islending-
ar því að leggja uppbyggingarstarfi
þar lið með margvíslegum hætti.
Lýsti Dimitrov yfir ánægju sinni
með þá virkni sem íslendingar
sýndu í að stuðla að friði og stöð-
ugleika í þessum hluta Evrópu.
Dimotrov, sem er fyrsti ráðherr-
ann úr ríkisstjórn Makedoníu sem
sækir ísland heim, þáði kvöldverð í
Ráðherrabústaðnum á föstudags-
kvöld en hélt af landi brott á laug-
ardagsmorgun.
uninni og auk þess er Kínastjórn
ákaflega andvíg hugmyndum
Bandaríkjamanna um eldflauga-
vamakerfi og óttast, að það verði
selt til Taívans. Ekki þarf heldur að
minna á reiði Kínverja vegna árásar-
innar á kínverska sendiráðið í Bel-
grad í maí í fyrra en þeir neituðu að
fallast á þær útskýringar Banda-
ríkjastjórnar, að um slys hefði verið
aðræða.
I Hvítu bókinni um varnarmál,
sem kom út í síðasta mánuði, segir,
að „engin raunveruleg breyting hef-
ur orðið á hinu gamla, rangláta og
vitlausa kerfí alþjóðastjórn- og efna-
hagsmála". „Stefna sumra stórvelda
(Bandaríkin) er ennþá íhlutun, yfir-
gangur og efnahagsleg áþján, sem
skerða fullveldi, sjálfstæði og þróun
margra ríkja og eru ógn við frið og
öryggi.“
Hin nýja rfldstrú,
þj óðernishy ggj an
Deng Xiaoping, fyrrverandi leið-
togi Kína, beitti sér fyrir umbótum á
fjórum sviðum og efst á blaði voru
efnahagsmálin en varnarmálin
neðst. Kínverskir og bandarískir
stjómmálafræðingar telja hins veg-
ar, að nú hafí áherslan á varnarmálin
verið aukin, aðallega vegna Taívans
og harðari afstöðu til Bandaríkj-
anna. Innanlandsmálin koma líka við
sögu. Kínverskir ráðamenn em að
taka upp nýja ríkistrú, skipta út
kommúnismanum fyrir þjóðernis-
hyggju, og til þess þurfa þau að eiga
sér óvin. Hinn nýi, pólitíski rétttrún-
aður beinlínis ki-efst andúðar á
Bandaríkj amönnum.
Endurnýjunin í kínverska hernum
hefur aðallega snúist um kjarnorku-
vopn, eldílaugar og öryggi þeirra og
auk þess hafa verið keyptar ormstu-
þotur, tundurduflaslæðari og kafbát-
ar frá Rússum. Geta kínverska hers-
ins er eftir sem áður takmörkuð og í
skýrslu, sem kínverska öryggis-
málaráðuneytið lét taka saman á síð-
asta ári, segir, að bilið milli Banda-
ríkjanna og Kína hvað hernaðarmátt
varðar muni enn breikka á næstu 35
ámm.
Kínversku leiðtogarnir hafa hvað
sem þessu líður verið að minna her-
foringjana á, að efnahagsþróunin sé
ennþá forgangsmál, og Jiang Zemin
forseti gagnrýndi nýlega herinn fyr-
ir að vera með hræðsluáróður í því
skyni að fá aukin framlög.
Shi Yinhong, fyrrnefndur sér-
fræðingur í alþjóðamálum, segist
telja, að samskipti næstu Banda-
ríkjastjórnar við Kína muni hafa
mikil áhrif á framvinduna. „Hún má
hvorki vera of hrædd né of óákveð-
in,“ segir hann. „Þegar allt kemur til
alls hafa Bandaríkjamenn miklu
meiri áhrif á Kínverja en Kínverjar á
þá.“
Utanrikisráðherra Makedoníu í vinnuheimsókn
Vilji til eflds samstarfs
Morgunblaðið/Kristinn
Aleksandar Dimitrov, utanríkisráðherra Makedoníu, á blaðamanna-
fundi ásamt Halldóri Ásgrímssyni í Þjóðmenningarhúsinu á föstudag.