Morgunblaðið - 05.12.2000, Qupperneq 14

14 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Mat nefndar á vegum heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytis á úrræðum í öldrunarþjónustu
Brýnt að hækka
laun þeirra
lægstlaunuðu
INGIBJÖRG Pálmadóttir, heilbrigð-
is- og tryggingamálaráðherra, sagði í
ávarpi sínu á ráðstefnu um öldrunar-
þjónustu, sem haldin var á Hótel
Loftleiðum, að nokkur tilhneiging
væri til þess að leggja að jöfnu öldr-
unarmál og vandamál vegna öldrun-
ar. „Það er fjarri öllu lagi að halda að
ellin sé ávísun á vanda - frekar en
æskan eða unglingsárin. Þetta eru
verkefni sem takast þarf á við,“ sagði
ráðherra og benti fundargestum á að
ein ástæða fyrir því að ungt fólk
kynni að veigra sér við því að hasla
sér völl í umönnunarþjónustunni
byggðist á ókunnugleika og jafnvel á
fordómum gagnvart ellinni. Ingi-
björg sagði mikilvægt að vinna bug á
þessum ókunnugleika og finna úr-
ræði til að breyta viðhorfi fólks svo
umönnunarstörf yrðu eftirsótt.
í því skyni var sett á laggimar
nefnd sem Anna Bima Jensdóttir,
sviðstjóri öldranarsviðs Landspítala
- háskólasjúkrahúss, var formaður
fyrir. Anna Bima sagði nefndarmenn
hafa náð þeirri niðurstöðu að aðgerða
væri þörf og viðhorfsbreyting meðal
almennings, stjómvalda, fjölmiðla og
heilbrigðisstéttanna sjálfra væri að-
kallandi. Efla þyrfti menntunarmál
starfsfólks þ.m.t. sjúkraliðanám og
fjölga námsplássum í hjúkranar-
fræði. Launakjör þyrfti að bæta svo
laun yrðu samkeppnisfær og brýnast
væri að hækka laun þeirra lægstlaun-
uðu. Vinnuumhverfi þarf að vera
starfsmannavænt. Að mati nefndar-
innar þarf að setja gæðastaðla um
ráðningu nýrra starfsmanna og
stuðla að staifsaðlögun þeirra.
Jóhann Árnason, framkvæmda-
stjóri Sunnuhlíðar, sagði að öldranar-
þjónusta væri ung starfsgrein og
hugarfar og viðhorf þjóðarinnar til
öldranarmála hefði breyst mikið á til-
tölulega skömmum tíma.
„Við íslendingar höfum ákveðið að
öldranarþjónusta skuli vera á ábyrgð
samfélagsins og kostuð úr sameigin-
legum sjóðum þjóðarinnar. Stjóm-
völd skulu taka ábyrgð á henni, þróa,
skipuleggja og framkvæma,“ sagði
Jóhann og vitnaði til laga um málefni
aldraða þar sem kemur fram hvernig
þeim skuli háttað. Jóhann sagði öldr-
unarþjónustu á íslandi vera mjög víð-
fema og miðaðist við að þjóna hinum
aldraða eins og heilsufar hans og
fæmi segðu til um. Hvenær fólki
þætti tímabært að nýta þessa þjón-
ustu sagði Jóhann byggjast á ein-
stakiingsmati þar sem öldran væri
hugaifar og hugarfarsleg viðmiðun-
armörk um hvenær maður yrði al-
draður væra afar misjöfn. Hann taldi
þessi mörk þó færast sífellt ofar þar
sem stöðugt stærri hópur þeirra sem
fer á eftirlaun býr við betra heilsufar.
„Þjónustan við þennan hóp þarf að
vera marbreytileg og byggjast á þörf
einstaklingsins fyrir þjónustu. Sá
sem er 65 ára í dag getur átt von á því
að eiga næstu 20 ár án nokkurrar
fótlunar en 40% þeirra sem náð hafa
85 ára aldri geta átt von á því að búa
við einhvers konar fötlum það sem
þeir eiga eftir ólifað.“
Þessi hópur þarf að eiga kost á
þjónustu og aðstoð. Félagsleg þjón-
Morgunblaðið/ Kristinn
Hækkun lægstu launa starfsfólks í umönnunarþjónustu voru fundarmönnum mikið kappsmál.
usta, svo kölluð opin þjónusta, er rek-
in af sveitarfélögum í þjónustu- og fé-
lagsmiðstöðvum. Til opinnar öldr-
unarþjónustu teljast einnig heima-
þjónusta, dagvistir og þjónustu-
íbúðir. Til stofnanaþjónustu teljast
svo dvalarheimili. Þróun í öldranar-
málum er á þá leið að færri aldraðir
óska eftir þjónustu á stofnunum og
68% aldraðra sjálfbjarga að öllu leyti.
Öldrun „kvennamál“
Aðalsteinn Guðmundsson, lækn-
ingarforstjóri á Hrafnistu, sagði með-
al lífslíkur þjóðarinnar hafa aukist
sem og fjölda háaldraðra en ævilengd
héldist óbreytt. Aðalsteinn benti á
þær staðreyndir að öldran á íslandi
væri „kvennamál“ þar sem konur
lifðu lengur en karlar, væra með fleiri
langvinna sjúkdóma, meiri fæmis-
skerðingu og væra oftar í umönnun-
arhlutverki. Þess má geta að 70%
íbúa á hjúkranarheimilum era konur.
Aðalsteinn sagði þessar tölur sýna
með óyggjandi hætti að mikil þörf
væri á meiri rannsóknum á heilsufari
kvenna. Aðalsteinn benti á aðra
áhugaverða staðreynd þar sem hann
sagði aldraða vera aðalmarkhóp
lyfjafyrirtækja og væra nú 132 ný lyf
fyrir aldraða í þróun. Kostir lyfjanna
væru meiri lífsgæði, lækningamögu-
leikar, forvamir og óbeinn spamaður
vegna minni umönnunarþarfar. Gall-
ar gætu hins vegar sýnt sig í fjöllyfja-
notkun, hjáverkunum og hærri bein-
um kostnaði. Aðalsteinn sagði
hreyfingu og þjálfun aldraðra vera
afbragðs forvörn þar sem fólk kæm-
ist í betra form og héldi færni sem
aftur skilaði minni depurð og betri
svefni - atriðum sem legðust oft
þungt á aldraða.
Greinargerð stjórnar Þjóðmenningarhúss vegiia kostnaðar við endurbætur
Kostnaðarhækkanir stafa
ekki af ákvörðunum stjórnar
STJÓRN Þjóðmenningarhússins tel-
ur að skýrsla Ríkisendurskoðunar um
kostnað við endurbætur á húsinu
staðfesti með ótvíræðum hætti að
kostnaðarhækkanir verksins stafí
ekki af ákvörðunum sem stjómin tók.
Þetta kemur fram í greinargerð sem
stjómin sendi forsætisráðuneytinu
10. október sl. að beiðni ráðuneytisins
vegna niðurstöðu Ríkisendurskoðun-
ar um kostnað við framkvæmdimar.
„Stjóm Þjóðmenningarhússins
þykir mjög miður að kostnaður við
endurbætur hússins skuli hafa farið
fram úr áætlunum sem gerðar vora.
Þótt ljóst sé að kostnaðarhækkanir
verksins hafi að langmestu leyti staf-
að af breyttum ytri aðstæðum á fram-
kvæmdatímanum, tekur hún undir
það með Ríkisendurskoðun að margt
hefði mátt betur fara í skiplagi í
stjóm verksins og samvinnu þeirra
aðila sem að því stóðu,“ segir í bréf-
inu.
Umframkostnaður kom
öllum í opna skjöldu
Fram kom í Morgunblaðinu í gær
að kostnaður við endurbætur á Þjóð-
menningarhúsinu nam 397,9 milljón-
um kr. og fór kostnaðurinn 100 millj.
kr. fram úr áætlun. í skýrslu Ríkis-
endurskoðunai- kemur einnig fram
hörð gagnrýni á hvemig staðið var að
framkvæmdum og telur stofnunin að í
raun hafi ekkert virkt kostnaðareftir-
lit verið til staðar.
Forsætisráðuneytið fól Ríkisend-
urskoðun sl. sumar að fara yfir kostn-
að vegna framkvæmda við húsið. Var
stjóm Þjóðmenningarhússins síðan
send skýrsla Ríkisendurskoðunar í
september með ósk um að hún léti í
ljós álit sitt á niðurstöðu Ríkisendur-
skoðunar.
Stjóm Þjóðmenningarhússins
skipa Salóme Þorkelsdóttir, fyrrver-
andi alþingismaður, sem er formaður
stjómarinnar, Jóhannes Nordal, fyrr-
verandi seðlabankastjóri, og Ólafur
Ásgeirsson þjóðskjalavörður. Salóme
sagði í samtali við Morgunblaðið að
stjómin hefði verið ánægð með að
Ríkisendurskoðun var falið að fara yf-
ir þetta mál, vegna þess að umfram-
kostnaðurinn hefði komið öllum í
opna skjöldu. „Þetta urðu okkur auð-
vitað mjög mikil vonbrigði en þetta
eftirlit var ekki í okkar höndum eins
og fram hefur komið," sagði Salóme.
Ekki nægilega tíðar og skýrar
upplýsingar Framkvæmdasýslu
í greinargerð stjómar Þjóðmenn-
ingarhússins til forsætisráðuneytis-
ins kemui’ fram að stjómin telji
skýrslu Ríldsendurskoðunai' vandaða
og fróðlega úttekt á framkvæmdum
við húsið. „Ríkisendurskoðun bendir
á að til þess að geta sinnt hlutverki
sínu sem yfirstjómandi verksins í
samvinnu við Framkvæmdasýslu rík-
isins (FSR) hafi stjómin þurft á að
halda góðu upplýsingaflæði um
kostnað við verkið og framgang þess,
en hún hafi ekki haft nægilega tíðai'
og skýrar upplýsingar frá FSR til að
öðlast fulla innsýn í framgang verks-
ins...“ segir m.a. í greinargerð stjóm-
arinnar.
„Aftur á móti bendir Ríkisendur-
skoðun á að stjómin hefði átt að bera
sig eftir þessum upplýsingum. I þessu
sambandi er rétt að benda á að for-
sætisráðuneytið tók ákvörðun um að
skipa ekki byggingarnefnd með hefð-
bundnum hætti heldur fela stjóminni
yfirstjórn framkvæmda í samvinnu
við FSR. í framkvæmd fólst samvinn-
an í því að stjómin markaði stefnu um
fyrirhugaða starfsemi í húsinu og
nauðsynlegar breytingar innan dyra
og utan, en FSR sá um að gerð yrði
kostnaðaráætlun fyrir veridð, tók að
sér gerð allra útboða og samninga,
réð hönnuði og verktaka, sinnti bók-
haldi og reikningum og hafði daglega
yfirstjóm og eftirlit framkvæmda
með höndum. Eftir að framkvæmdir
vora hafnar á grundvelli stefnumörk-
unar stjómar og fjárhagsáætlunar
var ekki um að ræða bein afskipti
stjómarinnar af daglegri framkvæmd
verksins eins og staðfest er í skýrsl-
unni. Hún fylgdist með framvindu
þess með því að kalla reglulega á sinn
fund umsjónarmann verksins hjá
FSR og aðalhönnuð endurbótanna.
Stjómin reiddi sig á að upplýsingar
frá FSR gæfu rétta mynd af stöðu
mála og kostnaði og telur sig ekki
hafa haft forsendur til að rengja
þær,“ segir þar ennfremur.
Meginskýringar stafa
af ytri aðstæðum
Bent er á að þegar raktar séu
ástæður þess að framkvæmdir fóra
fram úr fjárheimild verði að hafa í
huga að öllum aðilum verksins, for-
sætisráðuneyti, stjóm og FSR var
þegar á síðasta ári, 1999, kunnugt um
að misvægi var á milli fjárheimildar
og kostnaðaráætlunar. Þá upphæð
átti síðan eftir að framreikna m.t.t.
vísitöluhækkana. Var þetta misvægi
áréttað af FSR á fundi í forsætisráð-
uneytinu í janúar á þessu ári án þess
að gripið væri til ráðstafana, að því er
segir í greinargerðinni.
„Unnt er að fallast á það með Ríkis-
endurskoðun að annmarkar vora á
skipulagi verksins þótt aðilar hafi
ekki gert sér nægilega ljósa grein fyr-
ir því meðan á framkvæmdum stóð.
Stjóm Þjóðmenningarhússins telur
þó að meginskýringar á því að verkið
fór fram úr áætlunum sé ekki að rekja
til stjómarfyrirkomulags fram-
kvæmdanna heldur stafi þær af ytri
aðstæðum. í því sambandi bendir hún
á þijú atriði:
1. Á verktímanum, sérstaklega frá
sumri 1999 eftir að framkvæmdir inn-
anhúss vora hafnar, urðu veralegar
hækkanir á launum og aðföngum.
Hafði það áhrif á aukaverk og viðbót-
arverk sem unnin vora. Skýrir þetta
umtalsverðan hluta þeirra hækkana
sem urðu frá hinni framreiknuðu
kostnaðaráætlun.
2. Aðeins einn aðili gerði tilboð í
framkvæmdir innanhúss, einkum
vegna stífra krafna sem gerðar vora,
og við það tapaði verkið nauðsynlegu
samkeppnisumhverfi. Fóru samning-
ar við verktaka fram við óvenjulega
erfiðar aðstæður að þessu leyti (sbr.
9. og 21. bls. [í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar-innskot Mbl.]).
3. Stjómvöld ákváðu að fresta end-
urbótum innandyra til ársins 1999.
Vora þá aðstæður á vinnumai'kaði
nokkuð breyttar vegna þenslu í at-
vinnulífinu og skilyrði til að ná hag-
stæðum verksamningum mun verri
en áður,“ segir í greinargerð stjómar
Þjóðmenningai'hússins.
Frádrátt-
ur vegna
iðgjalda
í lífeyris-
SJOOl
MORGUNBLAÐINU hefur
borist eftirfarandi frá ríkis-
skattstjóra:
„Vegna fréttaflutnings að
undanförnu um frádrátt frá
skattskyldum tekjum vegna
iðgjalda til lífeyrisspai'naðai’
vill ríkisskattstjóri vekja at-
hygli á eftirfarandi.
Frádi'áttur frá skattskyld-
um tekjum, vegna iðgjalda til
viðbótarlífeyrisréttinda,
hækkar úr 2% í 4% á tekjuár-
inu 2000. Þessi breyting er
„afturvirk“ í þeim skilningi að
frádráttarheimildin miðast við
4% af launatekjum alls ársins
2000 en ekki einungis laun
eftir gildistöku lagabreyting-
arinnar 2. júní 2000. Skilyrði
fyiár þessum frádrætti eru að
iðgjaldið sé greitt til lífeyris-
sjóðs eða annars viðurkennds
aðila samkvæmt samningi
sem launamaður eða sjálf-
stætt starfandi maður hefur
gert við ofangreindan aðila
skv. 8. gr. laga nr. 129/1997.
Réttur manns skv. framan-
greindu til frádráttar frá
skattskyldum tekjum er óháð-
ur því að viðkomandi hafi
samið við launagreiðanda sinn
um afdrátt og skil á iðgjöld-
um. Rétt til frádráttar hafa
þannig einnig þeir, sem greiða
iðgjöld sín milliliðalaust til líf-
eyrissjóðs eða annars líf-
eyrisvörsluaðila skv. samningi
við þá.
Ef greiða á iðgjald vegna
launa fyrir liðinn tíma þarf að
semja sérstaklega um
greiðslu þeirra iðgjalda við líf-
eyrisvörsluaðilann og inna
þau af hendi á árinu 2000 til
þess að heimild skapist til að
nýta þann frádrátt sem lög
leyfa.
Mótframlag launagreið-
anda, sem kemur til frádrátt-
ar þvi tryggingagjaldi, sem á
hann verður lagt, getur hækk-
að við þessa breytingu úr
0,2% í 0,4% og verið aftur-
virkt með sama hætti. Um
mótframlag þetta þarf hins
vegar að semja við launa-
greiðanda. Mótframlag þetta
er ekki skilyrði fyrir rétti
launamanns til frádráttar.‘