Morgunblaðið - 05.12.2000, Blaðsíða 64

64 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
ÞÓRARINN Tyrf-
ingsson, yfirlæknir á
Vogi, hefur að undan-
förnu farið mikinn í
blaðaskrifum þar sem
hann gerir lítið úr for-
^arnastarfi á sviði
vímuvarna í landinu.
Markmið hans, sem
yfirlæknis stærstu
meðferðarstöðvar á
landinu, og þeirra sem
starfa að vímuvörnum
ættu að fara saman og
það er erfitt að skilja
hvað honum gengur
til með slíkum skrif-
um. I málflutningi sín-
um hallar hann réttu
máli og það verður ekki látið óátal-
ið.
Eitt af verkefnum Áfengis- og
vímuvarnaráðs samkvæmt lögum
er að afla upplýsinga um áfengis-
- §pg vímuefnaneyslu í landinu. Ráðið
hefur síðan það tók til starfa fyrir
tveimur árum staðið að könnunum
meðal unglinga í 8.-10. bekk
grunnskóla. Rannsóknir þessar
eru framkvæmdar af Rannsóknum
og greiningu ehf. í fyrra var lögð
fyrir fjölþjóðleg könnun í 10. bekk
grunnskóla og sl. vor voru allir ár-
gangar unglingadeildanna teknir
með. Nú í haust var svo lögð fyrir
könnun í öllum framhaldsskólum
landsins. Talið er að margir hefji
jieyslu um sumarið eftir að grunn-
"^tskóla lýkur eða við upphaf fram-
haldsskólastigsins. Vonir standa til
að framhaldsskólakönnunin varpi
að einhverju leyti Ijósi á hvað ger-
ist í lífi unglinga á mörkum grunn-
skóla og framhaldsskóla, m.a. með
tilliti til vímuefnaneyslu. Hins veg-
ar skortir enn upplýsingar um
margt sem varðar áfengis- og
vímuefnaneyslu í landinu. Almenn-
ingskönnun hefur ekki verið fram-
kvæmd síðan 1992 og upplýsingar
um árangur meðferðar á stærstu
meðferðarstöð landsins, Vogi,
liggja ekki fyrir eftir áratuga
starf.
í grein sinni vefengir Þórarinn
niðurstöður þessara kannana líkt
-^>g að niðurstöður sem benda til
samdráttar í vímuefnaneyslu í
yngstu aldurshópunum séu honum
ekki að skapi. Hann
heldur því fram að
kannanirnar séu sam-
bærilegar við skoð-
anakannanir en að
tölum hans frá Vogi
megi líkja við kosn-
inganiðurstöður.
Þessi samlíking er
vægast sagt villandi.
Annars vegar er um
að ræða rannsóknir á
heilum árgöngum,
hins vegar upplýsing-
ar um lítinn minni-
hlutahóp með sér-
einkenni. Rannsóknir
Rannsóknar og grein-
ingar eru nákvæmar
og sérstakar að því leyti að þær
eru sambærilegar milli ára og ná
til allra í aldurshópnum en ekki
aðeins tiltekins úrtaks. Um 90%
unglinganna í hverjum árgangi
hafa svarað þessum könnunum
hverju sinni. Það að þessar kann-
anir sýna minni neyslu í yngstu
aldurshópunum er gleðiefni fyrir
alla. Ekki síst fyrir þá sem vinna
við meðferð og forvarnir meðal
unglinga, þar á meðal forsvar-
smenn SÁA. Þeir reka stærstu
meðferðarstöðina og þekkja gjörla
hve hörmulegar afleiðingar vímu-
efnaneyslu geta verið. Forvarna-
deild SÁÁ hefur auk þess verið
með forvarnaverkefni í mörgum
sveitarfélögum landsins á undan-
förnum árum og notið hæstu
styrkja allra þeirra sem studdir
eru úr Forvarnasjóði.
í starfi sínu umgengst Þórarinn
daglega ákveðinn hóp þjóðarinnar
sem á í miklum vanda vegna vímu-
efnaneyslu. Skiljanlega er vandinn
áþreifanlegri fyrir hann en flesta
aðra í þjóðfélaginu og í þeirri að-
stöðu er auðvelt að missa heildar-
sýnina vegna æpandi og nærtækra
vandamála einstaklinga sem í með-
ferð eru. Stundum er erfitt að sjá
skóginn fyrir trjánum. Draumur
þeirra sem starfa að forvörnum er
að fækka sem mest í hópi þeirra
sem eiga við áfengis- og vímu-
vanda að etja með því að fyrir-
byggja að fólk lendi í honum.
Margt hefur verið reynt og engin
töfralausn er til en ljóst er að við-
Vímuvarnir
Skiljanlega er
vandinn áþreifanlegri
fyrir þá sem starfa við
meðferð en aðra, segir
______Þorgerður_______
Ragnarsdóttir.
Þá getur verið erfítt að
sjá skóginn fyrir
trjánum,
horfsbreytingar er þörf í þjóðfé-
laginu öllu. Síðustu ár hefur verið
lögð áhersla á að draga úr neyslu
áfengis og annarra vímuefna í
efstu bekkjum grunnskóla með því
að höfða til foreldra, auka sam-
vinnu þeirra sem á einhvern hátt
sinna börnum og unglingum og
bæta aðstæður barna sem á ein-
hvern hátt tilheyra skilgreindum
áhættuhópum. Áfengi er þar síður
en svo undanskilið. Þvert á móti er
höfuðáherslan lögð á hættuna sem
stafar af áfengisneyslu unglinga.
Síðan Áfengis- og vímuvarnaráð
tók til starfa hefur það reynt að
styðja við bakið á þeim sem vinna
að áfengis- og vímuvörnum með
framangreindum áherslum. I
þeirri vinnu er ekki síst horft til
möguleika ýmissa stofnana þjóðfé-
lagsins t.d. leikskóla, grunnskóla,
framhaldsskóla og heilsugæslu í
samvinnu við þá sem þar starfa.
Hver sem hefur áhuga á getur
kynnt sér stefnu ráðsins, áherslur
og verkefni sem eru m.a. sett fram
í ársskýrslu ráðsins og á vefsíðu
þess www.vimuvarnir.is.
Kannanir undanfarinna ára gefa
von um að ástandið í efstu bekkj-
um grunnskóla sé nú betra en það
var fyrir tveimur árum. Aðstæð-
urnar sem Þórarinn Tyrfingsson
starfar við á Vogi breyta þar engu
um. Það væri hins vegar æskilegt
að maður í hans stöðu kynnti sér
stefnu og störf ráðsins og sam-
starfsaðila þess áður en hann fer
með tilhæfulaust fleipur. For-
varnastarf í þágu ungs fólks bygg-
ist á því að virkja sem flesta til
þátttöku. Þá er ekki síður mikil-
vægt að fá alla sem að málinu
koma til að vinna saman. Því væri
best ef Þórarinn Tyrfingsson gæti
unnið með öðrum sem vinna að
vímuvörnum í landinu í stað þess
að vinna gegn þeim.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Áfengis- og vímuvarnaráðs.
Að sjá ekki
* skóginn fyrir
trjánum
Þorgerður
Ragnarsdóttir
Fyrsta skretið að öruggu húsnæði!
Umsóknarfrestur til 12. desembcr nk.
2ja herb. 3ja herh. a 4ra herb.
Breiðavík 7, Reykjavík
61m2 íbúð, 303 Alm.lán
Búseturéttur kr. 806.766
Búsetugjald kr. 43.487
Afhending í apríl
Frostafold 20, Reykjavík
78m2 íbúð, 202 Leiguíb.lán
Búseturéttur kr. 1.199.966
Búsetugjald kr. 42.294
Afhending strax
Garðhús 4, Reykjavík
115m2 íbúð, 302 Leiguíb.lán
Búseturéttur kr. 2.378.696
Búsetugjald kr. 47.041
Afhending í febrúar
íbúðir með leiguíbúðalánum veita rétt til húsaleigubóta.
íbúðir með almennum lánum veita rétt til vaxtabóta.

Allar nánari upplýsingar fást á skrifstofu Búseta hsf.
Opið virka daga ffá 8:30 til 15:30. Með umsóknum um íbúðir á leiguíbúðalánum þarf að skila:
síðustu skattskvrslu og launaseðlum síðustu sex mánaða.
Úthlutun íbúðanna fer fram miðvikudaginn 13. desember kl. 12:00 - 12:30 að Skeifunni 19.
Umsækjendur verða að mæta á tilskyldum tíma og staðfesta úthlutun sína að öðrum kosti
gætu þeir misst réttindi sín og íbúðinni yrði úthlutað til annars félagsmanns.
Tölvupóstur for-
sætisráðherra
SÍÐUSTU daga hef-
ur gengið á milli manna
tölvupóstur sem virtist
vera upprunninn á Al-
þingi frá netfangi Da-
víðs Oddssonar forsæt-
isráðherra. í póstinum
boðar Davíð refsiað-
gerðfr stjómvalda
gegn tölvu-
póstsendingum land-
ans. Eins og fram hefur
komið í fjölmiðlum var
ekki um að ræða póst
frá forsætisráðherra
heldur forritara er
starfar hjá íslandsneti.
Sendi forritarinn póst-
inn í gamni til vinar
síns en bjóst ekki við að pósturinn
færi svo víða. Á mbl.is er haft eftir
forstöðumanni upplýsinga- og tækn-
Öryggismál
Rafræn viðskipti, segir
Birgir Már Ragnarsson,
fela í sér mikla mögu-
leika hér á landi.
isviðs Alþingis að hann telji að ekki
verði eftirmálar vegna þessa þó að
það sé alvarlegt mál að falsa bréf í
nafni forsætisráðherra. Jafnframt
kom fram að fremur auðvelt er að
breyta nafni og póstfangi sendanda á
tölvupósti.
Þrátt fyrir að hér hafi verið um að
ræða grín er ljóst að sá möguleiki að
geta komið fram undir fölsku flaggi í
hinum rafræna heimi getur haft al-
varlegar afleiðingar. Kemur þar
einkum tvennt til. Annars vegar geta
menn valdið miklu tjóni með því að
þykjast vera einhverjir aðrir. Hins
vegar grefur sú staðreynd að fremur
auðvelt er að breyta nafni og póst-
fangi sendanda undan trausti á notk-
un tölvupósts og Netsins sem sam-
skiptamáta. Ég er t.d. viss um að hér
eftir muni flestfr hugsa sig tvisvar
um áður en þeir treysta á tölvupóst
frá póstfangi forsætisráðherra. Það
ættu þeir líka að gera því mig minnir
að forsætisráðherra hafi sagt það op-
inberlega að hann noti ekki tölvu-
póst.
Það er ljóst að ýmis vandamál eru
tengd viðskiptum um opnar boðleiðir
eins og Netið. Þessi vandamál geta
orðið til þess að fólk treysti þeim
ekki. Sú staðreynd að aðilar eru ekki
augliti til auglits þegar þeir eiga við-
skiptin veldur því t.d. að þeir geta
ekki verið vissir um að gagnaðilinn
sé sá sem hann segist vera. Þá fylgir
það samskiptum í opnu kerfi að
hætta getur verið á að upplýsingum
sé breytt. Vernd persónuupplýsinga
er takmörkuð.
Samskiptunum má líkja við póst-
kort, þ.e. utanaðkomandi aðilar geta
lesið þær upplýsingar sem fara á
milli aðila. Menn geta hafnað því að
hafa sent upplýsingar og því er
skuldbindingargildi slíkra sendinga
takmarkað. Svik geta því farið fram
með ýmsum hætti á Netinu í dag og
eru algeng í alls konar myndum.
Rafræn viðskipti eru að umbylta
hefðbundnum viðskiptaháttum og
eru talin helsta uppspretta hagvaxt-
ar á nýrri öld.
Stærsti kostur raf-
rænna viðskipta er sá
að aðilar þurfa ekki að
vera á sama stað eða
tíma til að stunda við-
skipti. Þeir, sem stunda
viðskipti í opnu kerfi
eins og á Netinu, geta
keypt eða boðið vöru
sína á miklu stærra
svæði en ella og ná
þannig til fleiri aðila.
Það sama á við um önn-
ur samskipti yfir opið
kerfi, eins og t.d. starf-
semi hins opinbera.
Stjórnvöld geta óháð
tíma veitt þjónustu
þrátt fyrir miklar fjar-
lægðir. Þrátt fyrir hina augljósu
kosti er ljóst að til þess að rafræn
viðskipti nái þeirri stöðu sem vonir
standa til verður að leysa þau vanda-
mál sem varða öryggi viðskiptanna
og byggja upp traust á þeim.
Sú leið sem menn horfa á í dag til
að leysa þessi vandamál og skapa
traust á rafrænum viðskiptum eru
rafrænar undirskriftir og rafræn
skírteini sem eru m.a. notuð til að:
- Sýna fram á frá hverjum upp-
lýsingar stafa, t.d. frá tilteknum ein-
staklingi, fyrirtæki, vefþjóni eða
framleiðanda hugbúnaðar.
- Koma í veg fyrir að hægt sé að
breyta upplýsingum á leið þeirra
milli aðila.
- Koma í veg fyrir að unnt sé að
hafna sendingu eða móttöku upplýs-
inga, þ.e. tryggja skuldbindingar-
gildi.
- Tryggja að eingöngu þeir aðilar
sem upplýsingum er beint til geti
lesið þær. Með því er komið í veg fyr-
ir að trúnaðarmál komist í hendur
óviðkomandi aðila og persónuupp-
lýsingar verndaðar.
- Stjóma aðgangi að ýmiss konar
kerfum eins og heimasíðum, innri
netum og gagnabönkum.
- Sanna sendingu tiltekinna gagna
á tilteknum tíma í lagalegum og við-
skiptalegum tilgangi.
Rafrænar undirskriftir og rafræn
skírteini hafa hingað til ekki verið
mikið notuð í viðskiptum manna á
Netinu hér á landi. Ástæðurnar eru
einkum þær að framboð á slíkum
vörum hefur verið takmarkað og
lagaumhverfi óljóst. Vinnu við laga-
frumvarp um rafrænar undirskriftir
er nú að Ijúka og mun viðskiptar-
áðherra vonandi leggja það fyrir Al-
þingi á þessu þingi. Þá stofnuðu
bankar og sparisjóðir landsins ásamt
Landssímanum og Kögun nú á
haustdögum fyrirtækið Auðkenni
sem mun bjóða upp á lausnir á sviði
rafrænna undirskrifta og skírteina
með það að markmiði að tryggja ör-
ugg rafræn viðskipi milli einstakl-
inga, íyrirtækja og stjórnvalda og
þar með stuðla að traustum viðskipt-
um á Netinu.
Island er landfræðilega einangrað
og við erum fámenn þjóð í strjálbýlu
landi. I rafrænum viðskiptum eru
fjarlægðir hins vegar ekki lengur
vandamál og því fela rafræn við-
skipti í sér mikla möguleika hér á
landi. íslendingar eru í einstakri
stöðu til að nýta möguleika hins raf-
ræna umhverfis til fulls. Hér á landi
er menntastig hátt og notkun og út-
breiðsla Netsins með því hæsta sem
gerist í heiminum - ef ekki sú mesta.
Til að nýta þessa möguleika er mikil-
vægt að sem flestir kynni sér þessi
mál. Opin umræða og vel heppnuð
framkvæmd á rafrænu undirskrifta-
kerfi eru forsendur þess að nauðsyn-
legt traust skapist í rafrænum við-
skiptum og að slík viðskipti nái þeirri
útbreiðslu sem vonir standa til. Það
verður að vera tryggt að jafnt og í
hinum raunverulega heimi sé aðeins
til einn Davíð Oddsson forsætisráð-
herra í hinum rafræna heimi. Hver
veit nema forsætisráðherra fari þá
að nota tölvupóst?
Birgir Már
Ragnarsson
Höfundur er aðstoðarframkvæmda-
sljóri A uðkennis.