Morgunblaðið - 16.12.2000, Side 59

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 2000 59
MINNINGAR
ALDARMINNING
ELLIÐIGUÐ-
MUNDUR ÚLFAR
S. NORÐDAHL
+ EIliði Guðmund-
ur Úlfar S. Norð-
dahl fæddist á Úlf-
arsfelii í Mosfells-
sveit 14. febrúar
1916. Hann andaðist
á Reykjalundi 9. des-
ember síðastliðinn.
Hann var sonur
hjónanna Guðbjarg-
ar Guðmundsdóttur
frá Miðdal, f. 2.11.
1872, d. 5.11. 1941,
og Skúla Guðmunds-
sonar Norðdahl, brú-
arsmiðs og bónda að
Úlfarsfelli í Mosfells-
sveit, f. 18.3.1870, d. 6.8.1934.
Hann gegndi aðallega Úlfars
nafninu og var yngstur átta
systkina, sem voru Haraldur,
tollvörður, f. 24.9. 1897, d. 24.1.
1993; Lára, prófastsfrú á Mos-
felli, f. 26.7. 1899, d. 14.10. 1976;
Kjartan, verkamaður og bóndi, f.
24.4. 1902, d. 14.1. 1982; Guð-
mundur, f. 27.4.
1904, d. 17.11. 1918;
Rannveig Ásdís, f.
11.4. 1905, d. 20.2.
1908; Grímur,
bóndi, f. 18.3. 1909,
d. 8.8. 1997; Guðrún
Ásdís, f.2.3. 1911, d.
3.3.1968.
Auk þess voru
aldar upp á heim-
ilinu Guðrún Elliða-
dóttir, bróðurdóttir
Skúla, og Fjóla
Bjarnadóttir. Síðar
var þar tekinn í
fóstur Jóhannes
Júliusson og einnig voru börn og
unglingar tekin á heimilið um
lengri eða skemmri tíma.
Átti Úlfar stóran frændgarð úr
Miðdal - Miðdalsætt og Elliða-
koti - Norðdahlsætt í Mosfells-
sveit.
Útför Elliða fór fram frá Lága-
fellskirkju 15. desember.
Úlfar ólst upp á mannmörgu
menningarheimili á Úlfarsfelli í
Mosfellssveit og var þar fram und-
ir þrítugt. Hann vann öll almenn
sveitastörf á heimilinu, aðallega við
hirðingu á skepnum, heyskapar-
vinnu og mjólkurflutninga eins og
til féll á hverjum tíma. Allt frá
bernsku bjó hann við takmarkaða
andlega fötlun sem á bernskuárum
hans var ekki farið að sinna með
sama hætti og núorðið. Hann hlaut
ekki skólagöngu en varð vel læs og
reikningsglöggur í heimahögum.
Alla tíð naut hann mikillar
verndar móður sinnar og hafði
nokkurn þroska af systkinum sín-
um í þroskandi leikjum þeirra. Þau
skópu sér samfélag að hætti full-
orðinna með þinghaldi, skrifuðu
fundargerðir og gáfu út fréttablað
og peningaseðla til að stunda við-
skipti eins og gerist í þjóðfélaginu.
Allt þetta reyndist þeim þroskandi
skóli fyrir þátttöku í félagslífí
sveitarfélagsins, þegar þau höfðu
aldur til, enda urðu þau nýtir þegn-
ar í félagslífi sveitarfélags síns.
Þó að Úlfar hafí ekki orðið virk-
ur þátttakandi á þeim vettvangi
örvaði þetta áhuga hans á ýmsum
þáttum í lífi samfélagsins og
skerpti athyglisgáfu hans á fasi og
hegðun mannfólksins. Eg sagði að
fötlun hans hefði verið takmörkuð
vegna þess að það þarf góða greind
á vissum sviðum til þess að skynja
svo glöggt, sem Úlfar gerði, látæði
fólks við ýmsar kringumstæður.
Þar á ofan bjó hann yfir mjög
skemmtilegum og skýrum frásagn-
arhæfileika af því sem fyrir augu
hans bar.
Hann hafði mikla ánægju af að
vera í margmenni og naut þess að
dansa og taka þátt í skemmtana-
haldi.
Hann gerði sér einnig glögga
grein fyrir því hve óvarleg um-
gengni við vín og tóbak er og
reykti ekki og af víni held ég hann
hafi aldrei orðið nema rétt hreifur
og látið þar við sitja.
_ Lífshlaup hans eftir að heimilið á
Úlfarsfelli leystist upp við andlát
Guðbjargar varð þannig, að hann
vann við skepnuhirðingar á vetr-
um, en á sumrum var hann í vega-
vinnu hjá Jónasi í Stardal.
Fyrst eftir lát Guðbjargar var
hann nokkurn tíma á Úlfarsfelli hjá
Kjartani bróður sínum, sem tekið
hafði við búinu. Eftir það var hann
um skeið vetrarmaður hjá Bjarna
bónda á Hraðastöðum og naut
þjónustu Láru systur sinnar um
hirðu fata sinna. Síðar flutti hann
vetrarvist sína til Jóns Níelssonar
bónda á Helgafelli með sama hætti
að stunda vegavinnu á sumrum.
Þegar Jón brá búi færði hann sig
til Hauks brcður Jóns svo að vetr-
arvistin var áfram á Helgafelli. Allt
þetta fólk reyndist Úlfari einstak-
lega vel og voru störf hans jafnan
miðuð við eðli hans og getu.
Úlfar hafði mikla ánægju af
störfum við dansleiki og skemmt-
anahald um helgar í Hlégarði.
Þegar vélvæðingin jókst í vega-
vinnunni og minni varð þörf hand-
aflsins hætti sá sumarstarfi og að
því kom að samdráttur varð í bú-
skapnum og þá var Úlfari tekið
með miklum velvilja til vistar á
Reykjalundi. Það entist honum til
æviloka.
Honum voru ætluð einhver störf
þar og komst hann þá í nánari
tengsl við kunningjana Janus Ei-
ríksson úr Óskoti og bræðurna
Tómas og Magnús syni Lárusar
skólastjóra á Brúarlandi. Naut Úlf-
ar samvistanna við elskulegt
starfsfólk og sjúklinga á Reykja-
lundi. Tók hann þátt í samkomum
þess hvort heldur voru helgiathafn-
ir, aðrar samkomur eða ferðalög.
Eftir slíka atburði hafði hann ríka
þörf fyrir að segja frá því sem
gerst hafði og gerði það skýrt og
skemmtilega.
Að lokum viljum við systkina-
börn Úlfars þakka sérstaklega
Birni og starfsliði hans á Reykja-
lundi það hve vel var hlúð að Úlfari
og fyrir þá hjartahlýju sem hann
naut þar.
í vitund þess hve ljúft var ævi-
kvöld þessa frænda okkar kveðjum
við hann með hlýjum huga.
Skúli H. Norðdahl.
ASTA EGGERTS-
DÓTTIR FJELDSTED
Hinn 16. desember
fyrir hundrað árum
fæddist stúlka í sjóbúð í
fjörunni í Hnífsdal.
Foreldrar barnsins
voru hjónin Ríkey Jóns-
dóttir af Arnardalsætt,
komin af Hjaltalínum í
móðurætt, og Eggert
Fjeldsted. Eggert var
af alþekktum breið-
firskum ættum
kenndum við Skarð.
Þau hjón voru afar ólík
að upplagi.
Þegar Ríkey gekk
með barnið varð hún að
fara út á Isafjörð og gisti. Um nóttina
dreymdi hana draum. Henni þótti
Stórurð i Eyrarfjalli uppljómuð með
ljósastreng þar sem slógu ellefu eða
tólf hjörtu. Konan sem hún gisti hjá
réð drauminn þannig að barnið sem
hún bar undir belti yrði telpa og
myndi eignast svona mörg böm;
Ekki leist ungu móðurinni á þetta og
sagði: „Guð hjálpi henni.“ Stúlkan
var skírð Ásta og hjónin treystu sér
ekki tii að hafa frumburð sinn hjá sér
og bamið var fyrst sent að Ósi í Bol-
ungarvík. Þegar Sesselja á Ósi gat
ekki haft hana, var fangaráðið að
koma henni til Helgu Bjarnadóttur,
móðurömmunnar í Skálavík.
Jóhannes móðurbróðir kom að
sækja hana: „ég var bundin upp um
hálsinn á Jóhannesi móðurbróður í
mórauða peysu“.
Helga var nýbúin að missa mann-
inn frá átta börnum svo ekki var auð-
ur íbúi.
Ásta ólst upp við mikið ástríki í
Skálavík og síðar í Tröð í Bolung-
arvík hjá ömmu sinni. Hún leit raun-
ar á öll ár eftir það sem eins konar
Paradísarmissi. Lög um skólaskyldu
komu til framkvæmda á íslandi 1907
og þannig var hún af fyrstu kynslóð
alþýðubama að njóta skólagöngu.
Þveröfugt við nútímann kunni hún
allt og mundi allt sem nokkurra mán-
aða skólaganga hafði kennt henni.
Á þessum tíma vom bömin virkir
þátttakendur í íramfærslunni og hún
var hamhleypa til vinnu og minnið og
næmið með eindæmum. Þegar hún
var 10 ára varð hún að vinna fyrir sér
með hefðbundnum kvennastörfum.
Meðal annars var hún í fiskvinnu í
Bolungarvík þar sem hún var rekin
því hún vildi fá sömu laun og karl-
maðurinn sem bar fiskbörumar á
móti henni. Konur fengu 15 aura á
timann en karlar 35 am-a.
Hana langaði suður þar sem at-
vinnutækifærin vora fjölbreyttari og
lærði þar karlmannafatasaum hjá
Andrési, vann í fiski og á sumrin var
hún í kaupavinnu, alltaf á sama stað,
Brandsstöðum í Blöndudal. Hún var
vinmörg, kát, söng og dansaði á böll-
um. Henni líkaði vel þar nyrðra,
keypti sér orgel og lærði á það,
saumavél og fleiri gripi, allt af eigin
rammleik, kom sér upp peysufötum -
sem var draumur ungra kvenna.
Rúmlega tvitug tók hún sínar
ákvarðanir, var trúlofuð myndar-
manni úr Húnaþingi sem síðar varð
alþingismaður með meira, þegar
æskustöðvarnar og amman toguðu í
hana. Það var ekkill i Bolungarvík
sem auglýsti lausa ráðskonustöðu.
Arngrímur Fr. Bjamason kaup-
maður hafði misst konu sína, Guðríði
Jónsdóttur, frá sjö bömum, eitt
barnið, Lára, dó rétt á undan móð-
Glæsilegri gjafavörur
finnast varla
urinni. Þama ætlaði
Ásta að vera þar til
marmsefnið fyndi jörð.
Árið 1923 giftist hún
Arngrími og Helgu
ömmu hennar dreymdi
Ástu með gylltan vír
um baugfingurinn og
fingurinn vellandi í
greftri. Svona leist nú
hennar nánustu á ráða-
haginn. Amgrímur
hafði lagt kapp á að
halda hópnum sínum
saman í stað þess að
sundra honum eins og
margir gerðu í sömu
sporam. Þar sem stjúpbarnafjöl-
skyldan verður líklega ríkjandi á 21.
öld, má nefna að hún kallaði þau aldr-
ei þessu nafni heldur eldri börnin og
svo yngri börnin sem hún fæddi sjálf.
Þau eignuðust svo saman ellefu böm
og tóku eitt fósturbam að auki.
Þannig rættist draumurinn um
hjörtun í fjallinu.
Þau fluttust frá Bolungarvík 1929
og bjuggu á Mýram í Dýrafirði en
Arngrímur var þá ritstjóri Vestur-
lands, blaðs sjálfstæðismanna á
Vestfjörðum. 1937 fluttustþau svo til
ísafjarðar.
Þetta er ytri ramminn um ævi
hæfileikaríku stúlkunnar sem fylgdi
öldinni.
Hún var ekki gömul þegar hún
byrjaði að leika á sviði og allir sáu að
þar fór fæddur leikari. Hún var eld-
snögg að læra hlutverk og túlkun
hennar svo sterk og innlifuð að sumir
segja mér að enn fái þeir gæsahúð
þegar þeir minnast hennar. Kvæði
voru sérgrein hennar og hún kunni
allt utanað - mörg erindi. Davíð Stef-
ánsson var sérstakt uppáhald henn-
ar. Þegar hún magnaði seið kvæða
hans með blæbrigðaríkri, hljómmik-
illi röddinni, sögðu sumir að skáldið
hefði sést bak við hana á sviðinu.
Þegar Vonin frá Hnífsdal fórst,
fannst henni hún of gömul til að koma
fram en lét undan þrábeiðni. Sagan
um flutning hennar er alltaf á sömu
leið. Ótal aðrir listamenn gáfu vinnu
sína til ekkiía og munaðarleysingja
og þar var ekkert trys á ferð, Tónlist-
arskólinn á ísafirði ásamt fleira. Þeg-
ar fólk segir mér eða bömum mínum
þessa sögu og á ekki nógu hástemmd
lýsingarorð til að tjá hrifningu sína,
spyrjum við hvað annað var til
skemmtunar. Þá hváir fólk og man
ekkert. Hver nema listamaður af
Guðs náð leikur þetta eftir? Öllu því
smáða og fyrirlitna hlynnti hún að.
Útigangskettirnir, smáfuglamir,
hrafnarnir. Það var ógleymanleg
sjón að sjá þetta allt borða saman í
sátt og samlyndi á Nelluþakinu. Þeg-
ar ógæfumaður kveikti í húsinu þar
sem börnin og hjónin sváfu, linnti
hrafninn ekki látum fyrr en hann
vakti hana svo hún gat slökkt eldinn.
Þeir mállausu kunnu að þakka fyrir
sig.
1946 keypti hún eyjar á Breiðafirði
og hófst strax handa að friða og
græða landið, meðal annars með
skógrækt. Árið 1953 verpti örn
skammt frá bænum og hvert ár síð-.
an. 1968 vora þrír ungar í hreiðrinu
og góð ráð dýr. Ekki gátu foreldrar
annast fæðu - „enda kókti upp af ein-
um“. Hún óð á hverjum degi út í
hólmann og gaf þeim að éta. Hver
nema svona kona sem samsamaði sig
algerlega náttúranni gæti hafa unnið
annað eins afrek að láta ránfugla éta
úr hendi sér? Þegar ævi þessai’ar
konu er rifjuð upp, eram við komin í
tæri við djúpa, víðtæka reynslu sem
snertir veigamestu rök lífsins. Ásta
varð fyrir mörgum, þungum áföllum
og stóð þau öll af sér. Eftir lát
mannsins 1962 virkaði hún sem eins- -
konar ráðgjafi og sálgæsla kaupstað-
arins. í kjölfar góðæris kom líka upp-
lausn, tómleiki og vímuefnaneysla.
Það fólk sem fetaði einstigin í líftnu
virtist líta á hana sem rétta áheyr-
andann og ráðgjafann. Enn þann dag
í dag er ég að hitta fólk sem segir við
mig; „eins ogþú sjálfsagt veist...“ En
hún var ekki til einskis alin upp hjá
Helgu Bjarnadóttur sem var svo
stillt og orðvör að af bar. Öll þessi
leyndarmál fóra með henrii í gröfina.
Saga 20. aldar er saga frelsis og
einstaklingshyggju - íyrir hverja -
aðallega karlmenn. Þeir virðast ekki
hafa skilið að með því að eiga sinn
tíma sjálfir settu þeir konum sínum
slagbrand íyrir þessi eftirsóttu gæði.
Víst var saga hennar og svo margra
kvenna þessara tíma strit og erfiði,
bindandi störf og lítils ef þá nokkurs
metin. Lífi margra var fórnað á þess-
um stalli og ekld einungis kvenna. Líf
Ástu frá bemsku einkenndist af
heimi þar sem lítið var af réttlæti og
sanngimi fyrir lítilmagnann. Öldrað
ekkja varð hún fyrir óheyrilegri vald-
níðslu. Allt þetta bar hún af æðra-
leysi og fann undankomuleik í menn-
ingararfinum.
Hefði hún verið karlmaður sem
kom 20 bömum á legg hjálparlaust -
skyldi það hafa þótt sjálfsagt? Óbrot-
gjam minnisvarði um verk hennar er
svo skógræktin á Stakkanesi og í eyj-
unum. Allt hitt, það ósýnilega sem
hún lét eftir sig, stoltið, dugnaðurinn
og hugrekkið, era lífsakkeri barna
hennar og afkomenda.
Lífið var oft örðugt - dauðinn
henni líknsamur. Hún fékk síðasta
stóra hjartaáfallið og dó á eldhúsgólf-
inu og þannig rættist draumur henn-
ar um að verða engum til byrði. Móð-
ir mín var ekki lítilþæg kona. Hún
rak verslun í fjórðung aldar og
skuldaði aldrei neinum neitt.
Þessum fátæklegu orðum fylgja
svo þakkir til allra á ísafirði, sem
gerðu henni lífið léttbærara með alls
konar hjálp, sem ég veit minnst um.
Þakkir fyrir fiskinn sem lá á tröpp-
unum fyrir hana og kettina, fyrir
heimsóknir, einlæga vináttu og
tryggð.
Ættingjar Ástu Fjeldsted ætla að
heiðra aldarminningu hennar í dag í
Skólabæ við Suðurgötu í Reykjavík.
Okkur væri sönn ánægja að hitta þá
sem muna eftir henni þar.
Ema Arngrímsdóttir.
Listhús
Galleríl í Laugardal
Birting afmælis- og
minningargreina
MORGUNBLAÐIÐ tekur afmælis- og minningargreinar til birtingar
endurgjaldslaust. Greinunum er veitt viðtaka á ritstjórn blaðsins í
Kringlunni 1, Reykjavík, og á skrifstofu blaðsins í Kaupvangsstræti 1,
Akureyri. Þá er enn fremur unnt að senda greinarnar í símbréfi (569
1115) og í tölvupósti (minning@mbl.is). Nauðsynlegt er, að símanúmer
höfundar/sendanda fylgi.
Um hvern látinn einstakling birtist formáli, ein uppistöðugrein af
hæfilegri lengd, en aðrar greinar um sama einstakling takmarkast við
eina örk, A-4, miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd, - eða 2.200
slög (um 25 dálksentimetra í blaðinu). Tilvitnanir í sálma eða Ijóð tak-
markast við eitt tU þrjú erindi. Greinarhöfundar era beðnir að hafa
skírnarnöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins era birtar grein-
ar um fólk sem er 70 ára og eldra. Hins vegar era birtar afmælisfréttir
ásamt mynd í Dagbók um fólk sem er 50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er lögð á, að handrit séu vel frá gengin, vélrituð eða
tölvusett. Sé handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprent-
uninni. Það eykur öryggi í textameðferð og kemur í veg fyrir tvíverknað.
Auðveldust er móttaka svokallaðra ASCII-ski-áa sem í daglegu tali era
nefndar DOS-textaskrár. Þá era ritvinnslukerfin Word og Wordperfect
einnig auðveld í úrvinnslu.