Morgunblaðið - 16.12.2000, Blaðsíða 72

72 LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ

EINKASPÍTALAR -
VAXANDISTÉTTASKIPTING
ILÆKNISÞ JONUSTU
REYNSLA tuttug-
ustu aldarinnar er að
“^írjálst markaðshag-
kerfi og einkaeign
reyndist hagfelldara
stjórnkerfi í rekstri
fyrirtækja en opinber
áætlanabúskapur. Um
þetta er ekki deilt.
Ýmiss konar starf-
semi sem til þessa
hefur talist eðlilegur
þáttur í ríkisrekstri er
að færast yfir í einka-
rekstur; bankaþjón-
usta, fjarskiptaþjón-
usta, orkuframleiðsla
og -dreifing, svo nefnd
séu þrjú næstu stór-
verkefni í svo nefndri einkavæð-
*■ -íingu.
En hvað með þau tvö stóru verk-
efni sem enn eru að verulegu leyti á
forræði ríkisins, skólar og sjúkra-
hús? Að hve miklu leyti á ríkið að
kosta og bera ábyrgð á rekstri
þeirra? Gilda þar sömu rekstrar-
sjónarmið og í öðrum rekstri; versl-
ana, framleiðslu- og þjónustufyrir-
tækja? Getur þar orðið til frjáls
samkeppni og markaður á sömu
forsendum og í rekstri fyrirtækja?
Viljum við að þar ríki forréttindi
^beirra sem efnameiri eru? Hversu
^langt eiga kröfur okkar um jöfnuð
þegnanna að ganga?
Um þetta hefur enn ekki farið
fram almenn, upplýst og gagnrýnin
umræða hér á landi. Þó hefur
ákveðin þróun í átt til einkavæð-
ingar átt sér stað.
Til eru einkaskólar á öllum skóla-
stigum. Einkaskólar sem a.m.k. á
framhalds- og háskóla-
stigi fá nú jafnmikið úr
opinberum sjóðum og
ríkisskólamir en geta
síðan bætt samkeppn-
isstöðu sína gagnvart
þeim síðarnefndu með
innheimtu skólagjalda.
Spyrja má hvort hér sé
keppt á jafnræðis-
grundvelli. Flestir
styðja þó rekstur þess-
ara ríkisstyrktu einka-
skóla, m.a. vegna þess
að aðrir nemendur
hafa til þessa átt kost
á góðum framhalds-
skólum og háskólum
sem eru öllum opnir
óháð getu nemenda til að greiða
skólagjöld.
Undanfamar vikur hefur farið
fram nokkur umræða um útvíkkun
einkarekstrar í íslensku heilbrigð-
iskerfi og er sú umræða tilefni
þessarar greinar.
Hvers vegna er rekstur einka-
sjúkrahúsa á dagskrá núna?
Eins og fram hefur komið í fyrr-
nefndri umræðu er einkarekstur í
heilbrigðisþjónustu umtalsverður
og hefur farið vaxandi. Almenn
heilsugæsla er að hluta í einka-
rekstri, öll sérfræðilæknaþjónusta
utan sjúkrahúsa er í einkarekstri
og hefur hún smám saman færst yf-
ir í ýmiss konar einfaldari aðgerðir,
ýmsar læknisfræðilegar rannsóknir
fara fram í einkafyrirtækjum, tann-
lækningar að mestu og lyfjadreif-
ing alfarið. Öldmnarheimili og
meðferðaheimili fyrir áfengissjúka
Margrét S.
Björnsdóttir
'^Únnob-
em enn fremur að miklum hluta
rekin af sjálfseignarstofnunum og
félagasamtökum. Ríkið greiðir
stóran hluta kostnaðarins. Um
þetta ríkir þokkaleg sátt, þjónustan
er án aðgangstakmarkana og lang-
flestir fá þá þjónustu sem þeir
æskja.
Kostnaðarhlutdeild einstaklinga
er þó oft töluverð. Lyfjakostnaður
langveikra getur verið mikill, að-
gerðir á einkastofum geta hlaupið á
tugum þúsunda, meiri háttar tann-
viðgerðir einnig. Þetta er mörgu
láglaunafólki hér á landi nú þegar
ofviða, án þess að fram hafi farið
lýðræðisleg umræða um það hversu
langt skuli ganga í þessa átt.
Undanfarið hefur verið rætt um
að færa út mörk þessa einkarekstr-
ar og taka nú upp einkarekin
sjúkrahús. Til þessa hafa ríki og
sveitarfélög rekið sjúkrahús lands-
ins en einkareknar læknastöðvar
sjá um ýmis einfaldari verk sem
ekki krefjast mikils tæknibúnaðar
eða sjúkrahúslegu. í fararbroddi
þeirrar umræðu hafa einkum verið
tveir einstaklingar, annar starfs-
maður Landspítala, sem ásamt hópi
sjálfstætt starfandi læknastöðva
leiða nú undirbúning að byggingu
sameiginlegrar læknamiðstöðvar
sem einnig er ætlað að reka sjúkra-
hús í tengslum við stöðina. Þessir
tveir einstaklingar sóttust fyrir
hálfu ári eftir því að komast í æðstu
stjórnunarstöður Landspítala - há-
skólasjúkrahúss. í málflutningi
þeirra nú kemur m.a. fram að rök
fyrir einkareknum sjúkrahúsum
séu þau að opinberu spítalamir ráði
ekki við biðlistavandann, efnislega
G U C C I
Garðar Ólafsson
úrsmiður, Lækjartorgi
Sorgar og
samúðarmerki
Borið við minningarathainir
og jarðarfarir.
Allur ágóði rennur dl
líknarmála.
Fæst á bensínstöðvum,
í Kirkjuhúsinu og í
blómaverslunum.
|j KRABBAMEINSSJÚK BÖRN
HJÁLPARSTOFNUN
mC' kirkjunnar
m ■ íTB
■íTb
hCfl Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
M lau.frakl. 11-16
Þegar er til hér á landi
læknisþjónusta og lyf
sem fátækt fólk
hefur ekki efni á, segir
Margrét S. Björns-
dóttir.
segja þau að Landspítalinn sé mið-
stýrð, svifasein stofnun sem ekki
geti veitt þjónustu með jafnhag-
kvæmum hætti og hið fyrirhugaða
einkasjúkrahús.
En persónulegar aðstæður eða
ástæður þessara einstaklinga eru
hvorki efni né ástæða þessarar
greinar þó að ég geti ekki varist þvi
að nefna þær hér. Of oft eru
ákvarðanir í íslenskum stjórnmál-
um afleiðingar tilfinninga, duttl-
unga og dugnaðar einstaklinga en
ekki vandaðrar stefnumörkunar
sem tekur mið af almannahags-
munum.
Að grynnka á biðlistum
með einkasjúkrahúsum
Fram hefur komið að 5.000
manns bíða eftir þjónustu á Land-
spítala og fullyrt er að 3.000 tii við-
bótar séu á biðlistum anriarra
sjúkrahúsa. Biðlistar þessir, a.m.k.
á Landspítala, eru fyrst og fremst
tilkomnir vegna of lágra opinberra
rekstrarframlaga til spítalans en
síður vegna skorts á aðstöðu eða
mannafla. Spítalinn er tilbúinn að
stytta biðlistana og fjárveitinga-
valdinu hefur ítrekað verið gerð
grein fyrir þessu en það hefur ekki
talið sig geta lagt meira af opin-
beru fé til starfseminnar. Biðlistar
hafa því lengst undanfarið ár og
munu lengjast enn á næsta ári af
sömu ástæðum.
Ein helsta röksemd einkaspít-
alasinna, bæði þeirra sem áðan var
getið og annarra sem hvatt hafa sér
hljóðs, er að þeir séu að bregðast
við þessum biðlistum en eins og áð-
ur sagði eru þeir tilorðnir vegna
ákvarðana stjómvalda. Þeir vilji
leita leiða til að bæta þjónustu í
heilbrigðiskerfinu og þeir sem geti
og kjósi að greiða með sér til einka-
spítalanna fyrir þær aðgerðir, sem
bið er eftir, eigi að hafa frelsi til
þess. Þeir fari af biðlistunum en
ríkisframlagið fylgi þeim eftir því
þeir hafi greitt sína skatta til sam-
félagsins. Auk þess geti einstak-
lingar keypt sér einkasjúkratrygg-
ingar. Allir hagnist, læknarnir sem
reka spítalana, þeir sem kaupa sig
út af biðlistunum og líka þeir sem
eftir sitja á biðlistunum því biðlist-
arnir munu styttast. Ekki sé verið
að mismuna einstaklingum segja
þau, því allir fái sama ríkisfram-
lagið og opinbera þjónustan sé eftir
sem áður fyrir þá sem ekki geta
borgað með sér.
Hin meginröksemd þeirra er að
framkvæmd aðgerða á einkaspítala
verði „einfaldari" og „hagkvæmari"
en aðgerðir (hinna miðstýrðu,
óhagkvæmu og svifaseinu) ríkis-
spítala. Ekki er sagt ódýrara fyrir
hverja og ekki hafa talsmenn
einkaspítala vísað í neinar innlend-
ar rannsóknir sem sýni að gæði og
hagkvæmni séu meiri í einkarekna
hluta læknisþjónustunnar en hinum
opinbera. Ekki er heldur vísað til
reynslu annarra þjóða en þess má
geta hér að það ríki í heiminum,
Bandaríkin, sem lengst hefur geng-
ið í einkavæðingu læknisþjónustu,
er með fjárfrekasta heilbrigðiskerfi
sem um getur.
Þessi einföldu, en að hluta óstað-
reyndu rök ýmissa lækna og hjúkr-
unarfræðinga, eru síðan endurtekin
í sífellu af Hannesi Hólmsteini
Gissurarsyni, leiðarahöfundum
Morgunblaðsins og ýmsum tals-
mönnum Sjálfstæðisflokksins í heil-
brigðismálum.
Stéttskipt
heilbrigðiskerfi?
En eru þessi rök einkaspítala-
sinna ekki svipuð rökum okkar sem
viljum einkavæða banka, fjar-
skipta- og orkufyrirtæki. I hverju
felst sérstaða heilbrigðiskerfisins
almennt eða íslenskra sjúkrahúsa.
Því verðum við íslendingar að
svara.
Við erum nú þegar með mikinn
einkarekstur í heilbrigðisþjónustu
og auðvelt er að sýna fram á með
dæmum að þeir verst settu í sam-
félaginu hafa ekki efni á hluta
þeirrar þjónustu og eiga ekki að-
gang að henni annars staðar án
endurgjalds. Spurningin sem við
stöndum frammi fyrir nú er; viljum
við ganga lengra í þeirri stétta-
skiptingu með einkareknum
sjúkrahúsum?
Islenska ríkið hefur fjárfest í
sjúkrahúsum sem gætu sinnt fleiri
sjúklingum. Aðgangur að þjónustu
þeirra er takmarkaður, biðlistar
eru eftir þjónustu. A þeim biðlist-
um standa hins vegar allir jafnt að
vígi að öðru leyti en því að bráð-
veikt fólk og alvarlega veikt hefur
forgang fram yfir þá sem eru
minna veikir og kostnaður sjúkling-
anna sjálfra er lítill. Viljum við,
eins og nú er farið fram á, stuðla að
því með ríkisframlögum til einka-
spítala að hinir efnameiri á biðlist-
unum kaupi sig fram fyrir hina?
Fylgi ríkisframlög hinum efnameiri
verður minna til ráðstöfunar fyrir
opinberu sjúkrahúsin því varla
myndu ríkisframlög aukast. Einka-
spítalar gætu hafnað vandasömustu
og áhættusömustu sjúklingunum
og neitað að vera með sólarhrings-
aðgengi að þjónustunni á dýrasta
tíma. Hlutfallslega myndu því op-
inberu spítalamir og þar með hinir
efnaminni standa ver að vígi, auk
þess sem opinberar fjárfestingar
væru vannýttar. Einkasjúkrahús
hinna efnameiri gætu, eins og
einkaskólarnir í dag, smám saman í
krafti ríkisstyrkja boðið betri að-
stöðu og keypt til sín hæfasta
starfsfólkið. Til yrði annars flokks
opinbert kerfi fyrir þá efnaminni.
Er þetta framtíðarsýn þorra Is-
lendinga? Eg tel að svo sé ekki og
að meirihluti landsmanna vilji jöfn-
uð allra að þessu leyti. Svar okkar
hlýtur því að vera að einkasjúkra-
hús sem alfarið eru rekin með
greiðslum sjúklinga komi okkur
ekki við en einkasjúkrahús sem
fara fram á aðstoð hins opinbera
við að auka enn á stéttaskiptingu í
heilbrigðisþjónustu komi ekki til
greina.
Hvernig
samfélag viljum við?
Ýmsar rannsóknir á heilsufari
fólks sýna að stéttarstaða skiptir
þar máli þótt deilt sé um hverjar
orsakirnar séu. Viljum við stuðla að
frekari stéttaskiptingu í heilsufari
en kerfið leiðir nú þegar af sér? Er
ekki tímabært að efna til almennr-
ar umræðu um það hvers konar
samfélag við viljum byggja að
þessu leyti? Grandskoða þá stétta-
skiptingu sem nú þegar er í að-
gangi að heilbrigðisþjónustu?
Skoða aðferðir sem farnar hafa
verið í öðrum löndum, sem við vilj-
um bera okkur saman við, kosti
þeirra og galla?
Hvar þjónar einkarekstur og
samkeppni hagsmunum almenn-
ings?
Við skulum ekki verða „einfeldni
þeirra sem sigra“ að bráð, eins og
Gunter Grass rithöfundur varaði
við á opnum fundi hér í haust þegar
hann líkti hinum hugmyndafræði-
legu sigurvegurum tuttugustu ald-
arinnar við kommúnistaflokka aust-
antjaldsríkjanna. Hjá þeim síðar-
nefndu var alræði Flokksins svar
við öllum viðfangsefnum samfélags-
ins en þeim fyrmefndu markaðs-
lögmálin.
Höfundur er félagi ( Samfylkingunni
og situr (stjónmmefnd Landspítala.