Morgunblaðið - 16.12.2000, Page 73

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ISLENSKT MAL
FYRST er hér seinni hluti bréfs
frá Guðmundi Kr. Reykdal í
Reykjavík, sjá síðasta þátt:
„Ég er sammála Árna um að
Aðalvík getur ekki talist til Jök-
ulfjarða. Fjörðurnar eru milli
Bjarnarnúps og Teista, sem er
austurendi Grænuhlíðar. Hins
vegar fer þingmaðurinn ekki
rétt með hreppamörk Sléttu-
hrepps og Grunnavíkurhrepps.
Meðan báðir hreppar voru til
sem sveitarfélög höfðu mörk
þeirra um margar aldir legið frá
Lás, sem er núpurinn milli
Hesteyrarfjarðar og Veiði-
leysufjarðar í Jökulfjörðum,
austur og norður eftir miðjum
fjallgarðinum og í sjó fram á
austurenda Hornbjargs á Al-
menningum eystri, norðan
Látravíkur þar sem nú er
Hornbjargsviti. Sléttuhreppur
liggur ekki að sýslumörkum
Isafjarðarsýslu og Stranda-
sýslu því Grunnavíkurhreppur
nær yfir austurstrandir frá
Látravík að Geirólfsgnúpi, milli
Reykjarfjarðar og Skjaldar-
bjamarvíkur.
Orðin Hornstrandir og Hom-
strendingar vom varla notuð af
heimamönnum á þessu svæði,
heldur venjulega talað um að
fara norður á Strandir úr Jökul-
fjörðum og frá Djúpi og íbúam-
ir kallaðir Strandamenn. Það er
ljóst að nokkuð hefur verið á
reiki hvaða svæði skuli teljast
til Hornstranda, en algengast
hefur verið að telja það strand-
lengjuna til austurs og vesturs
frá Hornbjargi, þ.e. frá Al-
menningum vestari austan við
Kögur allt að Geirólfsgnúpi,
sem er á sýslumörkum Isafjarð-
arsýslu og Strandasýslu eins og
fyrr getur.
Þórleifur Bjarnason telur í
Hornstrendingabók að Horn-
strandir nái allt vestur að Rit,
þannig að Fljót, Rekavík bak
Látur og Aðalvík teljist til
Hornstranda. Hann er með
skemmtilega skýringu á því
hvers vegna mörk Hornstranda
færist til eftir því hver fjalli um
hverju sinni. Orðið Hornstrend-
ingur þótti fremur niðrandi
skammaryrði á fyrri tíð og hef-
ur forfeðrum okkar Árna í Að-
alvíkinni því ekki þótt gott að
láta bendla sig við þann stað.
Hins vegar held ég að vestan
Djúps hafí Aðalvíkingar og
Hornstrendingar jafnan verið
kallaðir Strandamenn.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1088. þáttur
Til frekari fróðleiks um mál-
far, staðhætti og lífsbaráttu
þess fólks sem þraukaði um ald-
ir norður við ysta haf vil ég
benda á þrjú ritverk, sem gefin
hafa verið út að tilstuðlan brott-
fluttra íbúa af svæðinu. Fyrst
skal telja Homstrendingabók
eftir Þórleif Bjarnason frá
Hælavík, sem bókaútgáfan Örn
og Örlygur endurútgaf 1983.
Sléttuhreppur, fyrmrn Aðalvík-
ursveit 1702-1952 eftir Kristin
Kristmundsson og , Þórleif
Bjamason, útgefín af Átthaga-
félagi Sléttuhrepps 1971, og að
síðustu Gmnnvíkingabók I eftir
Guðrúnu Ásu Grímsdóttur, sem
Gmnnvíkingafélagið gaf út árið
1989.
Læt ég hér með lokið umfjöll-
un minni um staðhætti og mál-
far í Jökulfjörðum og á Hom-
ströndum, sem ég vona að verði
til einhvers fróðleiks. Máli mínu
til stuðnings læt ég fylgja end-
urrit úr upphafskafla Sléttu-
hreppsbókar eftir Kristin
Kristmundsson og Þórleif
Bjamason, bls. 3-4.
Með kærri kveðju.“
Umsjónarmaður þakkar
þetta fróðlega bréf og eykur því
einu við, að meistari minn Hall-
dór Halldórsson kenndi mér að
fyrir vestan - og aðeins þar -
hefðu menn stundum sagt
„völlurnar" sem væri þá sam-
bærilegt við Qörðurnar, sem
við Guðmundur þekkjum báðir.
★
Hlymrekur handan kvað:
Grundar-Jóavarð lífsferð ei löng,
þegar lofsorði brá við hann Möng;
meðsárastakökk
ísundurhannhrökk
„eins og sykur í sykurtöng".
★
„Lesandi og hlustandi“
(leynir^ nafni sínu) skrifar mér
svo: „Ég vil aðeins láta í mér
heyra. Eg les oftast þættina
þína og hef gagn af, en fínnst
vanta pistla sem finna að töluðu
máli í fjölmiðlum, einnig því
sem birtist í dagblöðum - sér-
staklega auglýsingunum. Hef
punktað hjá mér nokkur dæmi:
Rekstrartöp, útlánatöp, reikn-
ingsuppgjömm, kerfum, t.d.
tölvukerfum, ákvarðanatöku,
ásættanlegt. Svo era það verðin
á hinu og þessu.
Líka er ég að hugsa hvernig
er hægt að vera fremstur meðal
jafningja, einnig orðið flug er
notað í fleirtölu, flugum er
frestað. Setja sig í samband við
einhvern. Flemtri sleginn,
snuðra á þráðinn, alls konar
fyrirvömm, úttala mig um
þetta. Nýta til skilvirkrar nýt-
ingar. Hinir ýmsustu (ýmsu).
Daginn á undan (áður). Um-
hverfisvænasta. Leggja á okkur
meiri ábyrgðir (rás 1) og margt
fólk vel meinandi (rás 1).
Svo em það auglýsingamar,
t.d. Kexið beitir þig góðum
brögðum. Áhugaverðir bjórar
(áfengur bjór). Tiltekin sápa
endurnærir tauið. Virðulegt
hús til sölu.
Mér fínnst sorglegt hvað ís-
lensku máli hefur farið hrak-
andi. Er kennslan orðin svona
léleg? Það þarf að byrja strax í
bamaskólunum að kenna góða
íslensku. Ég nefni sem dæmi,
þegar dóttir mín var 8 ára leið-
rétti hún kennara sinn, sem var
með þágufallssýki. Það er sem
önnur hver manneskja geti ekki
lært að segja þetta rétt.
Kær kveðja.“
Þessu bréfí fylgdi svo bunki
af klippum úr blöðum, þar sem
merkt var við margt sem bréf-
ritara mislíkaði.
Umsjónarmaður þakkar
þessum manni umhyggju íyrir
móðurmálinu og mun reyna að
gera sumu af því, sem hann til-
greinir, einhver skil. Það skal
strax tekið fram að ég er um-
burðarlyndari en bréfritari
virðist vera. Honum fínnst
vanta aðfinnslur. Þær hafa nú
ýmsar verið í pistlum mínum,
en ég var lengi kennari, og mér
varð snemma ljóst að uppörv-
anir (ég vona að ég megi segja
þetta í fleirtölu) duga betur en
sífelldar aðfínnslur. Um það,
hvort orð megi hafa í fleirtölu,
höfum við og bréfritari svipað-
an smekk, nema hvað ég er svo-
lítið umburðarlyndari.
í næstu þáttum mun umsjón-
armaður velja til umfjöllunar
svo sem tylft atriða úr bréfi
„lesanda og hlustanda“.
★
Hlymrekur handan kvað:
Guðmundur átti sér eljara,
gaf Alvildu frú sinni veljara,
enafvirðingátækni
ogvísindarækni
sæmdi hann sjálfan sig teljara.
★
Athuga: Talan á síðasta þætti
átti að vera 1087.
Lax & síld
Góógæti ájólaboróið
Margverólaunaðar
gæóavörur
LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 2000
gerir jólin gleðilegri