Skírnir - 01.08.1914, Síða 63

Áhrif klaastranna á íslandi
287
sem vér þekkjum, eru flest nöfn klerka. Súímótbára, að
klerkar hafi eigi getað ritað svo einfalt og án mærðar,
fer fyrir ofan garð og neðan. Ari var klerkur, en hvar
er mærðin í Islendingabók ? Sama er að segja um t. d.
Sverrissögu Karls ábóta. Vér verðum að muna, að þótt
helgra manna sögur og biskupa væru oft mærðarfullar,
þá var þar alt öðru máli að gegna. Helgra manna sögur
voru í rauninni skoðaðar sem prédikanir og uppbyggileg
rit miklu fremur en sagnfræði. Nokkuð af þessu slæðist
svo inn i sögur biskupanna. En sami maður, sem fullur
er af mærð og mælgi i prédikunarstólnum, getur verið
látlaus og jafnvel »þur« þess utan. Og svo að lokum
getum vér aldrei á þann hátt sett heila stétt manna í eitt
númer, og sagt t. d. að klerkar séu fullir af mærð. Þar
kennir vitanlega margra grasa.
En hvar eigum vér þá að leita að þessum listfengu
kierkum? Mér finst eðlilegt og sjálfsagt að leita einhverra,
ef ekki margra í klaustrunum. Þegar vér þekkjum ekki
nöfnin, þá hljótum vér að leita höfundanna þar, sem mest
eru líkindi til að höfundar hafi getað þrifist, þar sem mest
og flest eru skilyrðin. Og það er í klaustrunum. — Þetta
staðfestist einnig af ýmsu, sem vér vitum. Ymsir af þeim
höfundum, sem vér þekkjum, voru klaustramenn. Þess
utan vitum vér um marga, sem áttu bæði kyn til og gáf-
ur, að vera höfundar, þótt ekki sé getið ritstarfa þeirra.
Enn er það, að sögurnar gerast nálega allar einmitt í
þeim hlutum landsins, sem klaustrin voru í, og getur
naumast hugsast að það só hending ein. Og loks hefst
söguritunin rétt um sama leyti, sem helztu klaustrin eru
komin vel á fót — síðari hluta 12. aldar.
En sé svo, að einhver hluti Islendingasagna sé upp-
runninn í klaustrunum, og það ef til vill sumar hinarbeztu,
svo sem eru Eyrbyggja og Laxdæla, þá eiga klaustrin
um leið sinn þátt i öllum þeim ómetanlegum áhrifum, sem
þær hafa haft á hugsunarhátt og andiegt líf þjóðarinnar
fram á þennan dag. A óbein áhrif klaustranna á sögu-
ritunina mun eg minnast einu orði seinna.