Skírnir - 01.08.1914, Side 66

290
Áhrif klaustranna á íslandi.
Eru þar sögubækur gamla testamentisins, Alexanderssaga
í ljóðum, og svo Gryðingasögur (apokrýfiskar bækur, Jós-
efus o. fi.) alt þýtt á meistaralega fagurt íslenzkt mál! I
sjálfu Þingeyraklaustri var fengist við að semja helg rit,
jafnhliða sögurituninni, Gunnlaugur munkur diktaði Am-
brósíussögu, sem hann var framúrskarandi montinn af.
Hann þýddi og Merlínusspá. Þetta nægir til að sýna, að
íslenzku klaustrin voru ekki alveg laus við þetta sameig-
inlega klaustrainark, enda var það engin von. En sá var
munurinn mikli, að hér var flest annaðhvort þýtt eða
samið á íslenzku. Og þó að ritin hafi flest verið ómerk,
þá var þó málið á þeim ágætt. Annars er ekki mögulegt
að vita neitt til hlítar um það, hve margt og mikið af
öllum þeim helgra manna sögum og kvæðum, homilíum
o. fl., sem þá var ungað út, á rót sína að rekja til
klaustranna.
Um miðja 14. öldina er uppi munkur einn, sem ekki
má gleyma þegar rætt er um áhrif klaustranna, því að
hann hafði hin víðtækustu áhrif á skáldskap og hugsun,
og varpar nýjum ljóma yfir klaustrin. Þessi munkur er
Eysteinn Asgrimsson, sá er kvað hina nafntoguðu »Lilju«.
Eysteinn var múnkur í Þykkvabæ og hefir vísast verið
stórgeðja og óvæginn í lund. Hann gerði einskonar sam-
særi móti Þorláki ábóta sínum, og barði jafnvel á honum
svo að hann flæmdist burt. Seinna sinnaðist honum við
Gyrð biskup og orti um hann níð. En með Lilju hefir
hann haft afarmikil áhrif til góðs á skáldskap íslendinga
um langan aldur. Kvæðið er að öllu leyti eitt hið ágæt-
asta listaverk. Andríki og einfaldleiki, kraftur og lipurð,
lærdómur og skáldaflug fer hér alt saman. Kenning-
ar eru sárfáar en alt um það er kveðandin ávalt jafn
lipur og leikandi. Að fá slíkt kvæði, sem Lilja er, ein-
mitt þegar smekkur manna var að spillast í skáldskapn-
um, er alveg ómetanlegt. Og talshátturinn: »allir vildu
Lilju kveðið hafa«, sýnir að flest skáld muni hafa reynt
að stæla hana, og þá ósjálfrátt orðið fyrir áhrifum af
henni. Um sjálfstæða guðfræði er ekki að ræða. En