Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Page 40

44
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
hafi setzt að og farið að búa á stöðum þar sem upphaflega var hafzt
við vegna árstíðabundinnar vinnu. Má til dæmis minna á alla þá bæi,
sem upprunalega hafa verið selstaðir, ætlaðir til sumarnytja einna.
Eins mætti hafa farið um suma þá staði, sem menn sóttu að sumri
til kolagerðar og járnvinnslu. Gjáskógabærinn getur verið dæmi þess.
Bærinn í Gjáskógum hefur verið í byggð skamma hríð, hvort sem
það hafa verið 10 ár eða ef til vill 25 ár. Hann hefur farið í eyði án
þess að náttúruhamfarir grönduðu honum eins og öðrum bæjum í
sömu sveit rétt eftir aldamótin 1100. Ekki er ótrúlegt, að saga bæj-
arins sé jafnlöng sögu bóndans, sem byggði hann. Þegar hann hætti
að búa þar, hefur enginn orðið til að vilja sitja fjallakotið. Bærinn
liggur það hátt, að teflt hefur verið á tvær hættur með búskap þar.
Munar miklu og á nágrannabænum Stöng, sem liggur í 200 m hæð
yfir sjávarmál, en Gjáskógabærinn er í 300 m hæð. Er það miklu
hærra en nokkurt byggt ból á Suðurlandi er nú. Landnám á þessum
slóðum táknar dálitla atlögu byggðarinnar á hið óbyggða hálendi
landsins, framsókn, sem entist einni kynslóð, þeirri sem landnáms-
hugann hafði, en gat ekki orðið til frambúðar.
SUMMARY
Gjáskógar, a farm from the llth century, and some remarks
on the tephrochronology of the Þjórsárdalur.
The present paper is a publication of the result of an excavation recently
carried out hy tlie author in the locality Gjáskógar in Þjórsárdalur.
During the latest years the valley of Þjórsárdalur, Southern Iceland, has
been the object of a lively archaeological interest. The valley was populated
already in the saga time and a number of farms (at least 20) were built
there, but the whole valley was devastated sometime in the Middle Ages by a
catastrophic. volcanic eruption of Hekla. Some of tlie farms were buried
under volcanic ashes where the ruins of them have been preserved in a
remarkably good condition. In our days these farm ruins have proved an
unusually fertile field for archaeological researcli. Some of the farm sites
were excavated as early as the last decade of the 19th century but the
hitlierto greatest effort was made in 1939 by a joint Scandinavian archaeo-
logical expedition, the members of which excavated a number of farms and
later published their reports in a thick volume carrying the title Fomtida
gárdar i Island (Ancient Farms in Iceland, Copenhagen 1943). The most