Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Side 48

KRISTJÁN ELDJÁRN
DYS Á HÓLMLÁTRI Á SKÓGARSTRÖND
Árið 1940 fann Daði Kristjánsson bóndi á Hólmlátri á Skógar-
strönd, Snæfellsnessýslu, hauskúpu af manni skammt frá bæ sín-
um, í grjótdys. Hinn 29. júní 1942 rannsakaði ég dys þessa, og var í
fylgd með mér Ólafur Jónsson frá Elliðaey.
Austur af túninu á Hólmlátri rísa lágar klettaborgir eða ásar,
kallaðir Hólmlátursborgir. Eru það jökulsorfnir basalthryggir, og
verða mýrasurud á milli. Þegar gengið er austur frá bænum, verður
eitt slíkt sund fyrir, svokölluð Dagmálamýri, og sín klettaborgin til
hvorrar handar, Dagmálaborg að norðan, Snorraborg að sunnan.1) Á
austustu borginni, sem þó er ekki sú hæsta, er dysin, og er þetta um
1 km frá bænum. Af borginni sér inn til Dala og yfir Hvammsfjörð
og til suðurs sér í klettagil það, sem kallast Hallargil, en sumir kalla
öðru nafni Gálgagil. 1 þessu gili rennur lækur eða á, sem fellur í vatn
það, sem sprænan Blankur fellur úr, en hann rennur aftur í Laxá.
Dys þessi er geysimikil grjótdyngja, 4—5 m á breidd og 6 m á
lengd. Á þykkt er hún um 0)5—1,0 m, en þynnist að líkindum til
hliðanna. Grjótið er mismunandi stórt, allmikið af stórum steinum,
en einnig mikið af hnefastórum hnullungum og þaðan af smærra.
Dysin snýr frá austri til vesturs og liggur að austanverðu upp að
lóðréttu klettaþrepi, sem þó er ekki hærra en svo, að grjótið geng-
ur að nokkru leyti upp á það. Niður með þessu þrepi hafði verið
grafið, og þar hafði hauskúpan fundizt. Er hún svo heil, að óhugs-
andi er, að stórgrýti dysjarinnar hafi hvílt á henni, og má telja lík-
legt, að gerður hafi verið eins konar kassi af grjóti eða hellum utan
1) Örnefnum þessuni, sem liöfð eru eftir Daða Kristjánssyni, ber ekki
alls kostar saman við örnefnaskrá, sem Lúðvík Kristjánsson skráði 1936 eftir
Gísla Sigurðssyni á Hólmlátri (Örnefnaskrár Þjóðminjasafnsins).