Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Side 67

GAMLA BÆNHtlSIÐ Á NÚPSSTAÐ
71
hús, en engin sérkenni bænhúsa hefur hún og auk þess er eigandi
hennar Skálholtsdómkirkja sjálf, og má nærri geta, að biskup-
amir, sem einmitt beittu sér fyrir því að hún var lögð niður sem
sóknarkirkja og voru mótfallnir bænhúsum, hafa ekki ýtt undir
presta sína að nota hana til tíðagerða. Vafalaust hefur heima-
mönnum á Núpsstað þótt vænt um þessa gömlu kirkju, þar sem
þeir voru skírðir og fermdir og ættingjar þeirra og vinir hvíldu
í kringum hana undir leiðum í kirkjugarðinum. Því fólki til hugg-
unar hefur Jón Steingrímsson og fyrri prestar messað þar. Lík-
lega hefur guðsþjónustum fækkað fljótt eftir daga Jóns Stein-
grímssonar, enda eru ekki til öruggar heimildir um tíðagerðir í
húsinu eftir hans daga.19) Frá 1765 og fram undir 1800 var kirkjan
raunverulega bænhús, en alla 19. öld og fram til þessa dags hefur
hún miklu fremur verið skemma, en þó notuð sem bænhús þá sjaldan
að jarðað var þar, og hafa því eigendur og ábúendur sýnt kirkjunni
gömlu meiri rækt en öðrum jarðarhúsum. Ekki skal neinu um það
spáð, hver orðið hefðu örlög þessa gamla guðshúss, ef allt hefði
farið fram með eðlilegum hætti, en nú dundu yfir þau býsn, sem
næst hafa gengið þessu húsi vegna þeirrar fátæktar, sem af leiddi,
en það voru Skaftáreldar, sem hófust á hvítasunnudag árið 1783.
Síðari hluta sumars 1783 tók eldrennslið svo austlæga stefnu
að kirkjunni á Núpsstað var ekki talið óhætt. Séra Jón Steingríms-
son fór því þann 20. ágúst að Núpsstað „og tók þaðan allt hvað
kirkjunni tilheyrði og ég gat með mér flutt.“20) Þann 12. sept.
sama ár segir séra Jón í bréfi til Finns biskups Jónssonar: „Er
nú áin (þ. e. Brunná) farin að stíflast og eldur farinn að kvikna
austan til í Núpahraununum, hvað langt sem koma kann.-----------
Áður hafði ég burt komið skrúða kirkjunnar á Núpsstað. En nú
þá ég þetta heyrði, fékk ég mér menn og fór austur þann 6ta hujus
(þessa mánaðar), tók Núpsstaðarfólkið til sakramentis og embættaði
í kirkjunni daginn eftir. Var þar þá öskufall svo mikið, að meira
var myrkur en dimma í kirkjunni. Tók ég svo skrúða kirkjunnar,
bækur, peninga og annað lauslegt til mín, hvað sem upp á kynni
að koma. En með klukkurnar gat ég ei í það sinn farið, og bað ég
Hannes á Núpsstað fyrir þær. Ætla og, ef guð þyrmir því húsi og
ég helzt hér við, að embætta þar aftur, fólki því til huggunar, sem
að hvergi getur nú flúið eður sér fyrir komið og hefur ei annað í
hyggju en eyða ætinu sér til lífs vetrarlangt."21)
Þegar séra Jón skrifaði þetta bréf, mun hann ekki hafa órað fyrir,