Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 27

HUGLEIÐINGAR UM EDDUKVÆÐI
31
eins og fyrr á tímum við helgidóm Asklepiosar. Það eru nú um 24
aldir síðan trúin á Asklepios hófst, og enn er tákn hans — stafurinn
með slöngunni — trúr förunautur lækna um heim allan. 0g þó langt
sé umliðið, síðan Asklepios birtist sjúkum í svefni og læknaði þá,
halda læknar úr öðrum heimi, anda- og huldulæknar, enn áfram að
lækna sjúka í draumi.
Þessi dæmi sýna í stórum dráttum, hvernig frumkristnin brást
við þeim vanda að útrýma ævafornum, heiðnum þjóðlífsháttum. Aðal-
aðferðin var að lofa fólkinu að halda eins miklu af þeim og unnt
var með sæmilegu móti að færa í kristinn búning. Það er nauðsyn-
legt að gera sér grein fyrir aðferðunum í frumkristni, þegar meta
skal samskipti heiðins og kristins siðar hér á landi mörgum öldum
síðar, með tilliti til þess, hvor hafi þegið af hvorum. Því miður eru
heimildir, sem lúta að töfralækningum og skyldum efnum hér á landi
í kaþólskum sið, mjög fátæklegar, og má vera, að siðaskiptin ráði
þar nokkru um. Um notkun Margrétar sögu við konur í barnsnauð
hef ég getið á öðrum stað (Jón Steffensen: Margrétar saga and its
history in Iceland. Saga-Book Vol. XVI, 1965, 273—282, og skal því
farið fljótt yfir sögu hér. Margrét frá Antiochíu var líflátin á 3. öld
e. K. og er komin í dýrlinga tölu á 9. öld, en hvenær farið er að ákalla
hana við fæðingar, liggur ekki ljóst fyrir, en væntanlega er það
ekki löngu síðar. Á 13. öld tíðkast það á Frakklandi, að Margrétar
saga sé látin á brjóst konu með jóðsótt til að greiða fyrir fæðingunni
(T. R. Forbes: The Midwife and the Witch, 1966, bls. 88), og þegar
Lúðvík XIII var í heiminn borinn 1601, voru viðstaddir 5 læknar
auk ljósmóður, en til frekara öryggis var hafður á borði hjá drottn-
ingunni helgidómur heilagrar Margrétar og tvær nunnur þuldu bænir
í sífellu (E. Ingerslev: Fragmenter af Fodselshjælpens Historie II,
1907, bls. 89). Af varðveittum handritum af Margrétar sögu á ís-
lenzku er ekkert eldra en frá 14. öld, en sennilega hefur sagan fyrst
verið þýdd á íslenzku á 12. öld. Vel mætti sá siður að nota söguna
sem lausn yfir jóðsúkri konu hafa borizt til íslands frá Frakklandi,
því annað slíkt ráð, bæn heilags Leonards, sem er í tveim handritum
ásamt Margrétar sögu (AM. 431 12mo, og AM. 433c 12mo), er vafa-
lítið upprunnið í Frakklandi. 1 nokkrum handritanna af Margrétar
sögu (AM 428a 12mo; 529 12mo; 431 12mo; 433b 12mo; 433c 12mo;
433d 12mo) eru auk hennar fleiri ráð ætluð konum í barnsnauð. Mest
eru það bænir og ýmsar formúlur, svo sem ,,sator-rotas“ formúlan.
Því miður hefur aðeins verið gerð nákvæm grein fyrir þessum við-
bótum, að því er varðar tvö handritanna, AM 431 12mo (K. Kálund,