Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Side 36

40
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Minjasafninu á Akureyri, Skjala- og minjasafni Reykjavíkur, Nor-
diska Museet í Stokkhólmi,2 Hamburgisches Museum fiir Völker-
kunde í Hamborg3 og Föroya Fornminnissavni í Þórshöfn. Nokkrir
eru svo í einkaeign.
Myndir þær af öskum Stefáns, sem fylgja, gefa góða hugmynd
um skurðinn, en rétt er að lýsa þeim me'ð nokkrum orðum, en þeir
eru svo nauðalíkir, að lýsingin getur átt við þá alla.
Askarnir eru af venjulegri stærð og með venjulegu lagi, en út-
skurðurinn á lokinu er mjög sérstæður. Á miðju loki er sléttur flötur,
sem á er skorin sexblaðarós, og innan í henni er eins konar stjarna.
Umhverfis eru hringar með íleygskurði, ýmist örfínir hringar, sem
minna á krákustíg, eða allgrófir hringar, líkastir tannhjóli, og er
þess konar hringur úti við lokbrún. Upp af totu og hlýrum ganga
ferhyrndir, upphækkaðir fletir með fleygskurði og lítils háttar skipa-
skurði, og er eins og skurðurinn á lokinu sjálfu hverfi undir þá.
Frammi við totuna er ártal, en á hlýrum skakkskornir ferhyrningar,
samsíðungar, en stundum þó aðeins fleygskurðarbekkir. Til hliðar á
lokinu eru blóm, líkust klofnum túlípanablómum (,,klukkublóm“),
og er þetta sameiginlegt einkenni á öskum þeim, sem telja má eftir
Stefán. Þau slíta í sundur bekkina eða kransana á lokinu.
Ofan á uppistöðunni eru yfirleitt þrír skákrossar, en annars er
enginn útskurður á askinum sjálfum.
Um Stefán Jónsson askasmið er lítið vitað fram yfir það, sem
segir í kirkjubókum og húsvitjunarbókum. Samkvæmt þeim er hann
fæddur að Selá í Hvammssókn á Skaga, 2. desember 1832. Foreldrar
hans voru hjónin Jón Sigurðsson og Anna Jónsdóttir, er þá bjuggu
þar. Stefán er talinn vinnumaður á Selá 1850—1853, en árið 1854
er hann kominn vinnumaður að Sýðra-Mallandi á Skaga, þar sem
hann átti síðan heima til æviloka. Hann kvæntist Ragnhildi Gott-
skálksdóttur, vinnukonu þar, 23. október 1854, og hófu þau búskap
að Syðra-Mallandi árið eftir. Þar bjuggu þau unz Stefán lézt, 27.
desember 1868 (ekki 27. febrúar, svo sem segir í Bænda- og búenda-
tali í Skagafirði), en Ragnhildur hélt þó áfram búskap til 1870. Þá
fluttist hún að Hrauni á Skaga með börn sín.
2 Askinum i Nordiska Museet hefur Ellen Marie Mageroy lýst nákvæmlega i Árbók
1957—1958, bls. 104.
s Þessum aski hefur Ellen Marie Mageroy lýst nákvæmlega í Árbók 1964, bls.
128—129, og þar er einnig góð mynd af honum öllum. Stór mynd af loki asksins
er í myndaheftinu með riti hennar Planteornamentikken i islandsk treskurd,
Bibliotheca arnamagnæana, Suppl. Vol. VI. Kaupmannahöfn 1967, mynd nr. 368.
Frú Mageroy minnist lítillega á Stefán askasmið á bls. 117.