Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Side 41

GÍSLI GESTSSON
ÁLNIR OG KVARÐAR
Þessari grein er ætlað að íjalla um álnir þær, sem notaðar hafa
verið við mælingar hér á landi og þá kvarða, sem hafðir voru við
mælingarnar.
Alin var aðaleining í hinum fornu íslenzku mælingakerfum. Hún
var tiltekinn hluti af faðmi (eða stiku), en fet, kvartil og þumlungar
voru ákveðnir hlutar af alin. Ekki voru allar álnir jafnlangar, enda
nefndust þær ýmsum nöfnum, svo sem Hamborgaralin, dönsk alin,
íslenzk alin o. s. frv.
Björn M. Ólsen og Magnús Már Lárusson hafa áður skrifað um
álnir1, og er hér á eftir einatt stuðzt við greinar þeirra, þó höfundur
þessarar greinar sé þeim ekki alltaf sammála.
Talið er, að upphaflega hafi alin verið lengdin frá olnboga manns
fram á fingurgóm; hin náttúrlega alin. Sú alin gat verið breytileg
að lengd og því óhentug í verzlunarviðskiptum. Því var það meðal
annars að um árið 1200 var löggiltur kvarði, sem markaður var á
vegg kirkjunnar á Þingvöllum. Hann var talinn 20 álna langur og við
mælingar á vaðmálum, klæðum o. fl. skyldi nota tveggja álna langar
stikur. Skyldi stikan vera 10. hluti af hinum löggilta kvarða.2 Af Búa-
lögum og fleiri heimildum er svo að sjá, að nafnið stika hafi síðar
verið notað um mælieiningu, sem einmitt var tvær álnir fornar.
í Páls sögu biskups er sú grein gerð fyrir löggildingunni, að svo
margs konar kvarðar innlendir og erlendir hafi verið í notkun á þeim
tímum að vandræðum olli.:: Hætt er þó við, að sá siður, að nota sam-
tímis mörg mælikerfi hafi haldizt þrátt fyrir löggildingu Þingvalla-
kvarðans, svo sem löngum hefir verið og viðgengst enn í dag.
Áhald það, sem mælt var með, nefndist kvarði eða stika. Álnirnar
var hægt að marka á kvarðann eftir kvarða þeim, sem markaður var
a vegginn á Þingvallakirkj u á meðan hann var enn við líði, eða öðrum
löggiltum kvörðum, en síðar og sjálfsagt löngum fyrr eftir öðrum
kvörðum, sem menn töldu rétta, þó þeir væru ekki löggiltir. Það