Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 59

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
63
styttri en hinar álnirnar tvær, eða a'ð meðaltali 58,58 sm langar
(29,29 sm fetið). Þrátt fyrir það er næstum víst að eitthvað hefir
vakað fyrir Filippusi Bjarnasyni annað en danskar álnir eða Ham-
borgarálnir. Þess má geta, þó það hafi líklega enga þýðingu, að Hall-
dór Árnason var ættaður úr nágrenni Filippusar Bjarnasonar. Lík-
lega væri réttast að tala um þennan flokk sem fet Halldórs Árnason-
ar, fet Magnúsar Ketilssonar (eða Andrésar Fjeldsteð) og alin eða
alnir Filippusar Bjarnasonar, þar eð þetta kunna að vera þrjár sjálf-
stæðar tegundir mælikvarða. Það ber að hafa í huga, að í nágranna-
löndum vorum tíðkuðust álnir og fet af svipaðri lengd. Fyrst ber að
nefna, að rómverskt fet var 29,49 sm — 29,57 sm. Sænskar álnir
voru 59,38 sm og þekktur er sænskur fetskvarði frá 15. öld, sem er
29,7 sm langur. í Suður-Jótlandi voru margar tegundir álna samtím-
ís í notkun og lengdir þeirra á milli 58 sm og 60 sm.13
3. flokkur. Hamborgarálnir.
í þessum flokki eru aðeins þrír álnarkvarðar, en þar eð lengdar-
munur þeirra er ekki meiri en 0,35 sm og bilin fyrir ofan og neðan
eru í sömu röð 0,85 sm og 1,10 sm, má telja flokkinn skýrt afmarkað-
an- Hamborgarálnir voru aðalmælieining á Islandi fram eftir 18.
öld unz dönsk alin var lögboðin hér á landi árið 1776. Þó munu Ham-
borgarálnir hafa gengið hér nokkuð allt fram á 19. öld, enda er þess
getið í heimildum frá þeim tímum.14 Kemur nú í ljós, að Oddur
bóndi Sturluson á Mýrum hefir markað Hamborgarálnir á kvarða
sinn árið 1808, aldarþriðjungi eftir að þær álnir voru numdar úr
S'bdi á landi hér. Vel má vera, að Finnur á Kjörseyri hafi þekkt
Hamborgarálnir frá æskustöðvum sínum, en trúlegra þykir mér, að
hann hafi vitað úr rituðum heimildum, að Hamborgaralin var 10/n
hlutar úr danskri alin og sú lengd er einmitt mörkuð á kvarða hans.
Þá er eftir að ræða um þriðja kvarðann Þjms. 4114, sem er löggiltur
kvarði, stimpláður með löggildingarmerkinu, en án ártals og borgar-
merkis. Öðrum megin á hann er mörkuð rétt dönsk alin, en hinum
niegin rétt Hamborgaralin, 57,3 sm, en ekki það, sem á honum stend-
Ur 21 t. = 57,064 sm. Þessu mun víkja þannig við: Hlutfallið á
milli danskrar álnar og Hamborgarálnar var talið vera eins og 11:10.
Hú eru þessar álnir upphaflega óháðar hvor annarri, eða fjarskyld-
ar> væri ef til vill betra orðalag. Það er því að vonum, að þetta hlut-
fall er ekki hárnákvæmt, enda væri talsvert réttara að segja að það
væri 11:10,03. Ekki þarf lengi að horfa á kvarða þá, sem hér hefir
verið lýst, til þess að sjá, að þvílík nákvæmni tíðkaðist ekki, fyrra
hlutfallið þótti nægilega nákvæmt. Sé nú talan 21 %x athuguð, kem-