Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Side 65

ÁLNIR OG KVARÐAR
69
1 Konungsbók Grágásar er kafli, sem heitir vm fiárlag maNa.
Þar er lýst verði á eftirtöldum vörum: Vaðmáli, vararfeldum, mel-
rakkabelgjum, lambagærum, geldingaklippingum, kattbelgjum, belgj-
um af sumrungum, mórendu vaðmáli, gulli, silfri. Þá segir: ,,Jarn-
ketill nýr oc oelldr oc vegi hálfa vett oc Iígí í viii. sciólor fyrir xv.
avra“. Þá er næst verð á ljáum, þá á blástursjárni, þá á fellujárni og
þar eftir kemur þessi málsgrein: „Þat er katla máls sciola er tré er
sett ilögg oc tecr avðrom megin aþröm xii. þumlunga meðal manne i
nagls rótom.“ Síðan segir: „Þetta er ex fiár lag etc.“34
Kaflinn um fjárlag manna er tekinn upp í Jónsbók með litlum
breytingum.35 Hann er þar í tveimur kapítulum. Hinn fyrri nefnist:
Hvat lögaurar eru með mönnum. Er það sá hluti Grágásarkaflans,
sem hér var lýst, en þessar breytingar eru helztar: Um vaðmál er
sagt hvað sé lögeyrir, vararfeldinum er sleppt og greinin um katla-
málsskjóluna er flutt fram og kemur nú næst á eftir greininni um
katla (í stað hálf vett stendur hér fjórir fjóröungar), en síðan er
greinin óbreytt áfram og kaflinn endar hér á ákvæðinu um fellujárn.
Þá hefst nýr kapítuli, sem heitir: Fjárlag almenniligt á vár. Hann
hefst á orðunum: Þetta er enn fjárlag, og heldur síðan áfram mjög
svipað því, sem er í Grágás.
Greinin í Jónsbók er auðsæilega tekin upp úr Grágás, líklega hefir
ritari Grágásar haft fyrir sér eldri texta skyldan þeim í Jónsbók,
en af vangá fellt niður greinina um katlamálsskjólu og þegar hann
tók eftir því, bætt henni inn þar, sem voru eðlileg þáttaskil. Þá er
og ljóst, að þær 8 skjólur, sem í katlinum eiga að liggja, hljóta að
vera katlamálsskjólur.
Ekki er mér kunnugt um að katlamálsskjólur séu nefndar í öðrum
fornritum en þessum tveimur. Vera má þó, að nafnið hafi einatt verið
stytt svo sem hér er gert, svo að þegar sagt er um katla á stöku stað
í fornum heimildum, að þeir taki svo eða svo margar skjólur, sé raun-
ar átt við katlamálsskjólur. Ekki er þetta þó víst. Til var einnig bú-
skjóla, sem raunar var einkum kornmál og tók 1,5 fjórðunga vegna
af korni.
Nafn katlamálsskjólunnar segir, að hún hafi verið notuð til að
mæla rúmmál katla. f Búalögum er víða sagt til um hve mikið kosti
eins fjórðungsrúm í katli30 og í ísl. fbrs. er rúmmáls katla oft get-
ið.37 Er það stöku sinnum talið í skjólum, svo sem fyrr var vikið að,
en venjulega í fjórðungum. Nefndir eru katlar, sem taka 1, 2, 2yz, 3,
5, 6, 7 og 8 fjórðunga auk tunnuketils, en tunnan tók 12 fjórðunga.
Til þess að mæla rúmmál þessara katla þarf að hafa mælitæki, sem