Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1984, Page 37

ÚR BYGGINGARSÖGU DÓMKIRKJUNNAR í REYKJAVÍK
41
dýrum dómum. Helge Finsen áttaði sig ekki á því hvaðan þessi sérstaka
íslenska þakgerð stafaði. Hann taldi að hún gæti ekki verið komin frá
Noregi því að þar ríktu hefðir fyrir vandvirknislegri þakgerðum. Helge
vissi hins vegar að á þessum tíma var timbur til húsagerðar oft flutt til
Islands frá Pommern og hélt hann að þakgerðin gæti verið þaðan
komin.15 Reyndar hafa timburþök tíðkast bæði í Noregi og Svíþjóð frá
því á víkingaöld.16 Sá munur var þó á að á íslenskum þökum var engin
vatnsheld klæðning en á norskum og sænskum þökum var vatnsheld
klæðning úr birkiberki (næfrum). Vel gert næfraþak var samsett úr
tveim lögum trjáborða sem felld voru þétt saman með næfrum á milli.
Efri borðin voru lögð með þakhallanum og yfir samskeytum borðanna
voru hálfir grenibolir sem klofnir höfðu verið að endilöngu og lokuðu
þeir bilinu milli borðanna. Þessi þakgerð hefur líklega verið fyrirmynd
íslensku þakanna. Gallinn var bara sá að trjábörk eða annað heppilegt
þéttingarefni skorti á íslandi. Til að reyna að hefta lekann voru vað-
málsræmur gegnvættar í lýsi settar á milli skarsúðarborðanna en allt
kom fyrir ekki: Þegar efri borðin (rennisúðin) vcrptust eða rifnuðu opn-
uðust regnvatninu leiðir í gegnum þakið.
En tígulsteinaþök reyndust heldur ekki vel. Við skoðunar- og mats-
gerð á dómkirkjunni hinn 21. september 1803 staðfestu matsmennirnir
að kirkjan væri í hörmulegu ásigkomulagi. Hlutar af timburverki kirkj-
unnar og munir hennar væru grautfúnir. „Slæmt ástand hússins stafar
beinlínis af þakinu", segja þeir, „því þar sem þaksteinar eru ennþá á
þakinu er húsið heillegra“. í skýrslu sinni scgja þeir ennfremur: „Þak-
steinarnir voru að hluta til negldir fastir og er um fimmtungur þeirra
nothæfur. Hinir voru sprungnir, klofnir eða þá horfnir með öllu“.
Einnig þeir telja að vegna veðurfarsins henti tígulsteinar illa. Hvass-
viðrin „ýmist kljúfi steinana, eyði þeim eða feyki burt“. í bók sinni
„Voyage au centre de la terre" sem ma. gerist á íslandi, segir Jules
Vernc að á þaki dómkirkjunnar í Reykjavík séu tígulsteinar, sem þeytist
um loftið í hvassviðrum „til verulegra óþæginda fyrir þá guðræknu".
Þótt ótrúlegt megi virðast þá hefur lýsing hans verið sönn.
Þegar dómkirkjunni var breytt árin 1846—47 eftir teikningu Laurits
Winstrup var þakið klætt steinskífum sem voru heppilegri vegna þess
að hver einstök steinskífa var negld við tréþakið. Seinna var sett báru-
járn á þök allra hinna gömlu steinhúsanna, - ódýrt þakefni og ljótt sem
hafði þó þann kost að þökin héldu vatni.17 Þegar konungur hafði
kveðið upp úrskurð sinn þann 28. mars 1787 var strax hafist handa um
efniskaup til dómkirkjunnar og birgðirnar sendar til íslands með sein-
asta haustskipi það árið. f septemberbyrjun kom hið trausta skip „St.