Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 03.01.1987, Síða 97

FORNAR LEIÐSLUR í REYKHOLTI í BORGARFIRÐI
117
ytri óhreinindum; bað þetta er líka talið búa yfir einhverjum leyndum
lækningamætti, sem linar sjúkleika manna. Fjölmargir á þessum slóðum
fullyrða það nefnilega sem sannreynt, að þetta svitabað hafi allt frá
fornu fari ekki aðeins læknað kláða og útbrot, heldur líka eytt mörgum
öðrum sjúkdómum eða að minnsta kosti linað þá tíma og tíma“.
Margt athyglisvert má lesa úr þessari frásögn. Samkvæmt henni hefur
höfundurinn vitað, að hægt var að nota jarðgufu til gufubaða, en hann
virðist ekki hafa þekkt til gufuleiðslunnar í Reykholti; hvorki til baða né
annarra nota. Gufuböð virðast einnig hafa verið mjög sjaldgæf á þeim
tíma, því að Oddur tekur það sérstaklega fram að fyrr á tímum hafi
menn gefið þessu gaum, og þá byggt skála á staðnum yfir opið.
í heimildum frá 18. og 19. öld er oft talað um gufuböð sem þurraböð,
þ.e. böð án vatns. Hins vegar kemur þetta orð hvergi fyrir í fornum heim-
ildum. Elsta heimild urn notkun orðsins þurrabað er hjá Jóni Sveinssyni
landlækni í ritum Lærdómslistafélagsins frá síðari hluta 18. aldar.
í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar II b. (1943) er getið
um tvo staði þar sem þurraböð hafa verið tíðkuð lengi. Annar þeirra er
fyrrnefndur staður hjá Reykjahlíð í Mývatnssveit og er frásögn þeirra af
honum svohljóðandi á bls. 78:
„Pað (þurrabaðið) er í hraungjótu, sem hefir verið hlaðin upp með
hraunsteinum. Menn sitja þar á gólfinu í sandi, sem er ofan á hratmhell-
unni, en upp um tvö göt á henni stíga sjóðheitar gufur.“
Hinn staðurinn sem þeir nefna er í Þjórsárholti, og segir svo um hann
á bls. 200: „Við Þjórsá, ofarlega í byggð hjá Þjórsárholti, er þurrabað.
Það er í linum jarðvegi, en hlaðið upp úr ferhyrndum hraunsteinum.
Það er ferhyrnt, 8 feta djúpt og 6 feta breitt.“ í Ferðabók Sveins Páls-
sonar (1945) er á bls. 228 einnig minnst á þennan stað: „Þar (í Þjórsár-
holti) skoðaði ég þurrabað, sem liggur fast við ána. Það líkist mjög að
útliti litlum helli, og innst inni í honum kemur upp með lágum livin
sjóðheitt loft, blandað örlitlum raka. Kofa einum, þaklausum og
ómerkilegum, hefur verið hrófað upp kringum þennan heilsusamlega
stað.“ Á bls. 669 kemst hann enn fremur þannig að orði um staðinn:
„Er það dálítill hellir eða hola í gljúpri móhelluklöpp, sem dálítið kofa-
hreysi liefur verið byggt framan við.“
Þorvaldur Thoroddsen getur um þurraböð í Ferðabók sinni (II, 1914)
bls. 171: „Á leiðinni frá Hruna kom eg að Grafarbakka og skoðaði þar
hverina... í horninu á kálgarði... var áður þurrabað, og sóttu þangað
margir til lækninga; var þar grafin hola í jörðu og bygt hús yfir, sátu
menn þar og svitnuðu líkt og í þurrabaðinu hjá Reykjahlíð við
Mývatn. “