Kirkjutíðindi fyrir Ísland - 01.06.1879, Blaðsíða 16

64
lagi; uxa tvá ok aura fjóra at öðru lagi; enn at þriðja
lagi uxa fjóra ok aura átta stafa (þeir) ok alt eigu í
vara ef enn afskakki ( = ef menn enn gangi á) rjett
(þrátt) fyrir sváð ( = það er) lærðir eigu at lýðrétti.
Svá vas int fur ok helgat. En þeir gerðu sik (sig?)
þetta Aunundr á Társtöðum ok Ufeigr á Hjörtstöðum,
en Vébjörn fáði.
Orðið ,liuþritr‘ = lýðijettur er sama orð og
, lýritr ‘ í íslenzku lagamáli, er svo margt hefir
verið um ritað; lýðrjettur er hið sama sem al-
gengur landsrjettur, sá rjettur, er öllum kemur sam-
an að gangi yfir land og lýð, og um leið sú vörn og
vernd rjettinda, er slíkur rjettur heimilar. þannig er
það, að hafa eignar-lýrit fyrir landi, hið sama sem að
hafa fulla eignarheimild fyrir landi, og þar með þann
frástíunarrjett, er lögeignin heimilar. Svo virðist sem
lýritur, þar sem það kemur fyrir í íslenzkum fornritum,
tákni þann rjett, sem lifir í meðvitund allra manna,
hinn almenna rjett, lex communis, í hverju máli sem er,
til aðgreiningar frá skrifuðu lögmáli, statutum, dómum
og sjerstaklegum lagaákvörðunum um einstök mál eða
tilfelli. þó er hvergi nærri alstaðar þessi greinarmun-
ur glöggur. Enda er orðið lýritur svo fornt í málinu,
að það virðist vafasamt, hvort menn hafi sjálfir haft
glöggva hugmynd um orðsins fulla gildi, jafnvel á dög-
um Njáls. |>að er, eins og Bugge kemst að orði um
það, ,steingjörfingr í málinu' frá eldgamalli tíð.
Fyrir mynd orðsins, lýritur úr ljúðritur eða lýð-
ritur, færir Bugge fram skýringar, sem sanna að mynd-
in er rjett ættfærð; þannig er Hrærekur komið af
Hræðríkur, þjórekur af þjóðrekur, hvárir af hvaðrir, og
náskyld þessari hljóðbreytingu er Hrólfur af Hróðúlf-
ur, jarki af jaðarki eða jafnvel jaðrki (frumorð jaðarr).
Af uppruna orðsins leiðir það, að hvorugkyns mynd
þess, sem er hin algenga í Njálu, og einnig kemur