Eimreiðin - 01.01.1898, Blaðsíða 26

2 6
einhverjum hrepp án þess aö hafa fengið byggðarleyfi, gátu hreppsbúar,
ef þeim hafði verið heimilt að neita um leyfið, rekið hann með valdi
úr hreppnum, og áttu að minnsta kosti ekki að láta hann fá neina hlut-
deild í þurfamannatíund og matgjöfum. En hefði þá skort heimild til
að neita honum um byggðarleyfi, þá mátti hann að vísu búa kyr, en
var hegnt fyrir vanrækslu sína með þvi, að hann fjekk enga hlutdeild
í þeim rjettindum og hlunnindum, er aðrir rjettmætir hreppsbúar höfðu.
Enn þá meiri rjett hafði hreppurinn gagnvart búðsetumönnum. Þeim
mátti skilyrðislaust neita um byggðarleyfi, og væri leyfið veitt, tók hrepp-
urinn sjer með þvi þá skyldu á herðar, að sjá fyrir þeim, ef þeir yrðu
svo volaðir, að þeir væra eigi sjálfbjarga. Leyfði landeigandi búðsetu-
manni að setjast að á landi sinu, án þess að hafa leitað leyfis hreppsbúa,
þá var honum skylt að sjá búðsetumanninum borgið. Á sama hátt gat
og landeigandi orðið skyldur til að framfæra leiðuliða sinn og hús-
bóndi hjú sin, ef þau urðu svo voluð eða hlaðin ómegð, meðan leigu-
málinn eða vistarráðin stóðu, að þau gátu ekki sjeð fyrir sjer af eigin
rammleik eða handafla sínum. Pó sluppu landeigandinn og húsbóndinn
hjá þessari skyldu, ef þeir gátu sannað, að þeir hefðu eigi, þegar leigu-
málinn eða vistarráðin vóru gerð, vitað eða getað vitað, að leiguliðinn
eða hjúin mundu geta orðið þurfandi á þvi timabili, sem samningur
þeirra átti að ná yfir. Eins og af þessu má sjá, var tilgangurinn með
þessum ákvæðum sá einn, að hvetja landeigendur og húsbændur til var-
kárni, þegar þeir tækju sjer leiguliða eða hjú, til þess að afstýra því, að
þeir með ljettúð sinni gætu aukið framfærslubyrði hreppsbúa.
Svipuð ákvæði giltu um skipstjóra (stýrimenn), er flyttu útlenda
ómaga til Islands, er ekki væru sjálfbjarga árlangt, nje ættu þar ættingja,
er skylt væri að ala þá. Framfærsluskyldan lenti þá á skipstjóranum,
nema hann hefði eitthvað það sjer til málsbóta, að hann gæti komið
lögvörn fyrir sig með bjargkvið. Enn frernur var svo ákveðið, að ef
einhver feldi ómaga manns, er færi af landi brott, og fyrirmunaði hon-
um þannig að hafa ómagann með sjer, þá skyldi framfærsluskyldan lenda
á þeim, er leynt hefði ómaganum. Sömuleiðis var sá, er tekið hafði
ómaga fyrir meðgjöf um óákveðinn tíma, skyldur til að ala hann í 3 ár,
ef hann vanrækti að gæta rjettar síns gegn þeim, er ómagaun átti, þegar
hann fór af landi á brott.
Tilgangurinn með öllum þessum ákvæðum var sá, að fæla menn
frá að verða þess valdandi með ljettúð sinni, að fátæklingar hrúguðust
á sveitina. f*ó vóru ef til vill enn þá öflugri varnarráð gegn sveitar-
þyngslum fólgin í ýmsum ákvæðum, er miðuðu til að afstýra því, að
fátæklingar ættu börn, er fyrirsjáanlegt væri að mundu lenda á sveitinni.
Þannig var mönnum bannað að giptast, ef konan var barnbœr, nema