Eimreiðin - 01.09.1900, Blaðsíða 60

220
vöruverð og vöruvóndun. En nú eru þau komin í alt annað horf
en til var ætlast, þar sem þau eru komin á sama skuldaklafann
hjá umboðsmönnum sínum eins og einstakir viðskiftamenn hjá
kaupmönnum. Pau virðast því ekki úr þessu eiga mikla framtíð
fyrir höndum, enda eru sum þeirra þegar farin að lognast útaf.
þetta verður þó að telja illa farið, en varla annars von, eins og
verzlun þeirra hefir verið rekin, þar sem það lag er komið á, að
þau taka jafnan hinar útlendu vörur að láni fyrirfram og verða svo
háð náð einvaldra lánardrotna. En þetta er að nokkru leyti eðli-
leg afleiðing af því, að engin öflug bankastofnun er til í landinu,
er veitt geti félögunum nægilegt fé að láni til að reka verulega
kaupverzlun, meðan þau væru að koma fótum undir sig. Án
slíkrar stofnunar er naumast hugsanlegt, að verzlun þeirra verði
kipt í lag.
Mesti gallinn á íslenzku verzluninni — og um leið eitthvert
hið versta átumein þjóðfélagsins — er það, að hún er rekin nær
eingöngu sem vöruskifta- og skuldaverzlun. Bóndinn fær kaup-
manninum sínar vörur og fær útlendar vörur í staðinn. Sé vara
hans meira virði en hann þarfnast af útlendu vöruuni, fær hann
ekki mismuninn greiddan í peningum, heldur verður að eiga hann
inni, unz hann þarf að fá meira af vörum kaupmannsins. Purfi
bóndinn aftur að fá meira af útlendu vörunni, en hann getur borgað
með vörum sínum (sem reyndar mun tíðast), fær hann líka að láta
skuldina bíða þangað til síðar. Petta verzlunarlag er afaróheppi-
legt og hin skaðlegu áhrif þess koma fram á margan hátt. Hinn
greiði aðgangur til að fá lán hjá kaupmanninum elur upp í mönn-
um tilhneiging til að taka meira af útlendu vörunni, en menn eru
menn fyrir að borga síðar, og svo vex skuldasúpan ár frá ári.
Af þessu leiðir, að bóndinn verður bundinn á klafa hjá lánardrotni
sínum, kaupmanninum, og verður ætíð að verzla við hann, hver
kjör sem hann kann að bjóða. Pó einhver annar kaupmaður bjóði
betri kjör, getur hann ekki notað þau, því hann er ekki lengur frjáls
maður, heldur algerlega háður lánardrotni sínum. En þetta svíður
bændum, sem eðlilegt er, og afleiðingin verður þá oft sú, að þeir
fá ýmugust á kaupmönnum og kæra sig kollótta, þó vörur þær,
er þeir greiða með skuld sína, séu ekki sem vandaðastar, sem
aftur kemur bæði þeim og öllum landsmönnum í koll, þegar farið
er að selja vörurnar á erlendum markaði. En þó er sá gallinn á
þessu verzlunarlagi ef til vill enn þá tilfinnanlegri, að það veitir enga