Eimreiðin - 01.09.1900, Blaðsíða 23

i83
MÁLIÐ í REYKJAVÍK er náttúrlega tvenns konar: mælt
mál og ritmál. Ekki er það rétt, þótt það stæði einhverntíma í
einhverju blaði, að tala um »reykvísku« eða áfella Reykjavíkur-
búa fyrir málið, sem þeir tala, því að það er ekki hóti verra en
í hinum kaupstöðunum, heldur betra, ef nokkuð er; kaupstaðar-
fólk slettir ávalt útlendum orðum nokkuð, eins og eðlilegt er, því
ekki verður heimtað af því, að það finni íslenzkt orð yfir hvað eina
sem er al-útlent; sum orðin lagar það í hendi sér, til þess að fá
eitthvað íslenzkt í þau, þótt þau verði að vitleysum, t. a. m.
»blaðskefta« — »Planchette«, »rauðspretta« = skarkoli (»Röd-
spætte«) o. s. frv. Fremur mætti finna að því, að mentamennirnir
ráða ýmsum orðum og halda þeim á lofti, t. a. m. að nefna aldrei
»landfarsótt«, sem áður var algengt orð, en nú má aldrei heyrast
annað en »inflúenza«; svo eru og þessi óþarfa nöfn á kvæðum og
ritum: »Vendetta« (sem þó verður aldrei annað en »hefnd«);
»Excelsior« (eins og á saumavélum og smérkvartilum, en apað
eftir Eiríki Bögh og Longfellow); »sena« (o: scena, í leikritum,
annars nefnt »atriði« eða eitthvað þess háttar), en »sena« er mál-
fræðisleg vitleysa; »Sonnetta«, »Recitativ«, »Concert« og margt
fleira. (Dönsk nöfn á íslenzkum skipum, danskar auglýsingar o. s.
frv.). Væri lítill vandi að hafa þetta á íslenzku. Málið á blöðun-
um hér er það eiginlega ritmál Reykjavíkur, og er ekki á marga
fiska, og tjáir ekki að afsaka það með því að kenna prenturunum
um allan þennan óþverra: »skýra« (barn), »dyplomatiskur«(!), »slóg«
(þátíð af »að slá«), »Breyðfjörð«, »myndi« (f. mundi), »netja« (f.
neta; hvenær segir nokkur maður »netjafiskur« eða »netjastappa« ?
Pá ætti líka að segja smetjaskálar*1 o. s. frv.) Þá er Ameríku-
málið »á Garðar« apað hér eftir: »Með ,Hólar’ hef ég fengið«
(en ekki gat manninum dottið í hug: »Hólar hafa flutt til mín«)
— eða þetta: »Sálmabókum hef ég nóg af«, fyrir »Sálmabækur
hef ég nógar«. — Petta og ótal fleira þess konar sést hér ávalt
í blöðunum, þótt verið sé að geipa með að Konráð og Jónas hafi
»lagað málið«! Peir löguðu málið ekkert, nema fyrir sjálfa sig, og
1 Þessi samanburður hjá hinum heiðraða höf. er ekki réttur. »Netja«- (sbr.
»netjaspell«, »netjastæði« o. s. frv. í fornlögum Norðmanna) er einmitt hin rétta
mynd (eins og nesja, menja, kynja o. s. frv.), en »metja«- væri rangt, því »met«
beygist ekki á sama hátt og »net«. í>ó menn kunni nú að segja »neta«- (neta-
fiskur o. s. frv.) í daglegu tali, þá er slíkt ekki réttara en »netja«-, heldur þvert
á móti. RITSTJ.