Dagblaðið Vísir - DV - 01.09.1986, Blaðsíða 14

1'4
MÁNUDAGUK 1? SEPTEMBER'tóSé.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSÖN
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÖSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 500 kr.
Verð í lausasölu virka daga 50 kr. - Helgarblað 60 kr.
Árangur ofstjórnar
Engri starfsemi í landinu er meira stjórnað en hinum
hefðbundna landbúnaði kúa og kinda. Þar tróna land-
búnaðarráðuneyti, búnaðarfélag, stéttarsamband og
framleiðsluráð, sem búa til sjóði út og suður og setja á
búmark, kvóta og núna síðast fullvinnslurétt.
Árangurinn er margfalt meira misræmi í framleiðslu
og sölu búvöru en þekkist á nokkru öðru sviði. Kjöt-
fjöllin eru samanlagt komin upp fyrir 6000 tonn, rétt
fyrir 12000 tonna sláturtíð. Smjörfjallið og önnur mjólk-
urafurðafjöll halda einnig áfram að stækka.
Ofstjórnin hefur í orði hvatt til minni framleiðslu,
en á borði stutt misræmið með hagstæðum lánum og
styrkjum, til dæmis til byggingar fjósa og fjárhúsa, sem
nú rúma tvöfalt fleiri gripi en markaðurinn þolir. Slíka
fjárfestingu átti að vera búið að stöðva fyrir löngu.
Ein afleiðing ofstjórnarinnar er, að kúafjöldinn í
landinu komst í fyrrahaust upp í hinn mesta, sem verið
hefur í sögunni. Og fjölgunin varð ekki á þeim stöðum,
þar sem helzt er markað að hafa, svo sem í Reykjavík.
Þar fækkaði kúnum meira að segja í fyrrahaust.
Sömu sögu er að segja af Suðurlandsundirlendinu,
sem helzt gæti verið mjólkurforðabúr markaðsins á,
Reykjavíkursvæðinu, bæði vegna nálægðar og slétt-
lendis, svo og vegna erfiðra aðstæðna fyrir sauðfé, sem
er að eyðileggja illa fama afréttina.
Fjölgun kúa varð hins vegar mest allra lengst frá
markaðnum, á Austfjörðum. Þetta endurspeglar of-
skipulag af hálfu hinna fjölmennu stofnana, sem stjórna
hinum hefðbundna landbúnaði, til dæmis með alls kon-
ar jöfnun, þar á meðal á flutningskostnaði.
Ofskipulag landbúnaðarráðuneytis, búnaðarfélags,
stéttarsambands og framleiðsluráðs hefur víðar sviðið
gróður landsins og fjárhirzlur þess, neytendur og skatt-
greiðendur. Það hefur meðal annars stuðlað að tilvist
tvöfalt fleiri sláturhúsa en þarf í landinu.
í þessu kerfi hafa menn komizt að raun um, að lækka
megi sláturkostnað um 30% með fækkun sláturhúsa.
Þeir hafa uppgötvað, að þetta eru dýr mannvirki, sem
aðeins eru notuð brot úr ári. En þeir hafa í áratugi
neitað að hlusta á þá, sem löstuðu ofskipulag þeirra.
Þessir sömu stjómendur hins hefðbundna landbúnað-
ar hafa á síðustu árum ofskipulagt graskögglaverk-
smiðjur, sem sitja uppi með ársframleiðsluna, af því að
þær framleiða tvöfalt meira en markaðurinn þolir. Það
er enn einn árangurinn af hinu markvissa skipulagi.
Stjómendur landbúnaðarins eru núna enn einu sinni
að semja við sjálfa sig um framhaldið á ofskipulaginu.
Ráðuneytið situr öðrum megin við samningaborðið og
aðrar stofnanir landbúnaðarins hinum megin. Neytend-
ur og skattgreiðendur koma hvergi nærri.
Afleiðingin er, að ríkið tekur að sér fyrir hönd for- •
spurðra neytenda og skattgreiðenda að kaupa enn einu
sinni miklu meira af kjöti og mjólk en hægt er að torga
innanlands eða gefa útlendingum. Síðan fjúka milljarð-
amir í niðurgreiðslur og útflutningsuppbætur.
Ennfremur em stjórnendur landbúnaðarins enn einu
sinni að semja við sjálfa sig um, að árangur starfs þeirra
í hinum hefðbundna landbúnaði nái smám saman yfir
aðrar búgreinar, til dæmis kjúklinga, egg og svínakjöt.
Afleiðingin er, að § öll byrj a einnig þar að hlaðast upp.
Á meðan em fræðingar í þessu sama kerfi að birta
skýrslur, sem segja, að bændum þurfi að fækka um helm-
ing og harðbýlli hémð að leggjast í eyði sem fyrst.
Jónas Kristjánsson
Frjálshyggjan
er rammís-
lensk kenning!
E>ví er stundum haldið fram, að
frjálshyggjan sé ný aðskotakenning,
sem eigi alls ekki við íslenskar að-
stæður. Hvað varðar okkur um
hugmyndir einhverra karla úti í
heimi? spyrja menn og gleyma auð-
vitað heilræði Hávamála: „Sá einn
veit, er víða ratar...“ En þeir hafa
heldur betur rangt fyrir sér, því að
hugmyndin um fijálshyggjuna er
jafhgömul íslensku þjóðinni, þótt
orðið sé nýtt. Mig langar í þessari
örstuttu hlaðagrein til þess að rekja
nokkur dæmi um hana í ellefú
hundrað ára hugmyndasögu okkar.
íslensk frjálshyggja að fomu
Engin þjóð í Norðurálfu getur,
held ég, skírskotað til jafhótvíræðra
frjálshyggjuhugmynda í sögu sinni
og íslendingar. í Landnámu segir
til dæmis frá norskum höfðingjum,
sem hurfú til fslands, þar sem þeir
vildu ekki gjalda Haraldi lúfu skatt,
en höfðu boðist til að gefa honum
gjafir jafhháar skattinum. Þessir
höfðingjar vissu sem var, að þeir
hefðu viðurkennt vald konungs yfir
sér, hefðu þeir látið skatt af hendi
rakna. Þeir hefðu hins vegar staðið
jafiiréttir eftir, hefðu þeir gefið kon-
ungi gjafir og hann þegið. Þessir
menn vildu vera sjálfstæðir menn
og jafoingjar, ekki þegnar annarra.
íslendingar kannast líka úr sögu
sinni við hugsjónina um réttarríkið
- þá hugsjón, að lögin ráði, en ekki
mennimir. Sagnaritarinn Adam frá
Brimum sagði frá því fúllur að-
dáunar fyrir níu hundruð árum, að
íslendingar hefðu engan konung
annan en lögin. Verður réttarríkis-
hugsjón frjálshyggjumanna betur
lýst?
íslendingum datt ekki heldur í hug
að trúa því, sem óspart var haldið
að öðrum Norðurálfuþjóðum, að
konungar hefðu þegið vald sitt af
Guði, og þeir áskildu sérþví í Giss-
urarsáttmála árið 1262 uppsagnar-
rétt, stæði konungur ekki við sinn
hluta sáttmálans. Þessi litla þjóð á
hjara veraldar vfsaði til sáttmála-
kenningar fjögur hundruð og
fimmtíu árum á undan John Locke!
íslensk frjálshyggja á nítjándu
öld
Til þess voru margar ástæður, eins
og allir vita, að lítil gróska var í
stjómmálahugmyndum íslendinga á
árunum frá um 1262 til um 1848. En
Jón Sigurðsson, helsti leiðtogi sjálf-
stæðisbaráttunnar, var eindreginn
fijálshyggjumaður og skildi ágæt-
lega kosti verkaskiptingar og
fijálsra viðskipa. Hann vitnaði til
dæmis í Nýjum félagsritum með
mikilli velþóknun til fi-anska hag-
fræðingsins Jean-Babtiste Say, sem
var kunnasti lærisveinn Adams
Smiths á meginlandi Norðurálfu á
fyrri hluta mtjándu aldar. Heimildic
eru einnig til um það, að Jón forseti
hafi lesið Frelsið eftir John Stuart
Mill og að homun hafi getist vel að
boðskapnum.
Annar íslenskur menntamaður,
Gísli Brynjúlfeson, vitnaði oft til
Adams Smiths í Norðurfara á árun-
um 1848 og 1849 og leiddi þar ýmis
skipta."
Frjálshyggjan er
mannúðarstefna
KjaUaiiim
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
rök gegn sósíalisma. Ennfremur
sneri Jón ritstjóri Ólafeson Frelsinu
eftir Mill á íslensku á síðari hluta
aldarinnar. Hver er sinnar gæfu
smiður eftir Samuel Smiles, en sú
hók hefúr að geyma alþýðleg heil-
ræði í anda frjálshyggju, kom einnig
út á íslensku á svipuðum tíma.
Sennilega er það þó merkilegast í
þessu viðfangi, að fyrsta íslenska
hagfræðiritið, Auðfræði eftir Am-
ljót Ólafeson, sem gefið var út árið
1880, var allt í anda hreinnar og
ómengaðrar fijálshyggju, enda voru
flestar hugmyndir þess sóttar í rit
franska rithöfundarins Frederics
Bastiats, en hann var einn snjadlasti
áróðursmaðurinn fyrir atvinnufrelsi
á nítjándu öld.
íslensk frjálshyggja á fyrri
hluta tuttugustu aldar
Frjálshyggja lét íslendinga síður
en svo ósnortna á fyrri hluta tuttug-
ustu aldar. Mér sýndist ekki betur
en þeir dr. Guðmundur Hannesson
lælúiisfræðiprófessor og dr. Ágúst
H. Bjamason heimspekiprófessor
hafi verið undir sterkum áhrifúm frá
Herbert Spencer í ritum þeim, sem
þeir birtu um stjómmál. Ami Páls-
son prófessor vitnaði einnig til Johns
Stuarts Mills í baráttu sinni gegn
áfengisbanninu á íslandi.
Frjálshyggja var enn skýrari í
hugmyndaheimi þeirra manna, sem
stofiiuðu Sjálfetæðisflokkinn árið
1929. Jón Þorláksson, fyrsti formað-
ur flokksins, var lærisveinn sænska
hagfræðingsins Gustavs Cassels,
sem barðist ötullega fyrir atvinnu-
frelsi og einkaframtaki í heimalandi
sínu. Og Bjöm Kristjánsson, kaup-
maður og þingmaður íhaldsflokks-
ins, vitnaði oft til Adams Smiths í
ritum þeim, sem hann gaf út til
stuðnings verslunarfrelsi á árunum
1921-1923.
Það er einnig athyglisvert, að á
fyrstu árum Sjálfetæðisflokksins
sóttu yngstu menn hans flestar hug-
myndir sínar til fijálslyndra íhalds-
manna í Bretlandi, „libertarian
conservatives", eins og W.H. Gre-
anleaf kallar þá í nýlegri bók um
þróun breskra stjómmálahugmynda.
I bókasafni vrngra sjálfetæðfemanna
á árunum 1930-1940 fyrirfimdust til
dæmis rit eftir Sir Emest Benn, F.J.
C. Heamshaw og Sir Alfred Mond,
sem allir höfðu stjómmálaskoðanir
af ætt Adams Smiths, og í tímaritum
og bókum ungra sjálfetæðismanna
birtust ritgerðir eftir þá á felensku.
Djúpar rætur í íslenskum
jarövegi
Ég hef hér farið fljótt yfir sögu, en
ætti þó að hafa sýnt, að sú frjáls-
hyggja, sem þeir Ólafúr Bjömsson
prófessor, Matthías Johannessen
skáld og Jónas H. Haralz banka-
stjóri hafa mælt öðrum mönnum
betur fyrir síðustu árin, er síður en
i svo nein aðskotakenning á íslandi.
Hún er eins og ilmandi björk, sem
stendur djúpum rótum í íslenskum
jarðvegi, en til þess að hún geti dafh-
að og teygt sig upp í himininn, þarf
hún auðvitað öðru hveiju að nærast
á regninu, sem berst frá öðrum lönd-
um.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„Engin þjóð í Norðurálfu getur, held ég,
skírskotað til jafhótvíræðra frjálshyggju-
hugmynda í sögu sinni og íslendingar.“