Dagblaðið Vísir - DV - 06.10.1986, Blaðsíða 15
MÁNUDAGUR 6. OKTÓBER 1986. 15
Þegar frelsið er eyðilagt
Vorið 1984 háðu neytendur í
Reykjavík harða baráttu gegn úreltu
sölukerfi á kartöflum. Tildrög þess
máls voru að um langt skeið hafði
það verið árlegur viðburður að óæt-
ar kartöflur væru á boðstólum
einhvem hluta ársins, tólfunum
kastaði hins vegar þegar Grænmet-
isverslun landbúnaðarins reyndi að
selja fólki óætar finnskar kartöflur.
Neytendasamtökin reyndu í fyrstu
að fá Grænmetisverslunina til að
hætta sölu þeirra, en þegar ekki var
orðið við því, gengust samtökin fyrir
undirskriftasöfiiun til að mótmæla
sölukerfinu. Sú undirskriftasöfium
stóð í 3 daga og rúmlega 20.000
Reykvíkingar skrifuðu undir. Jafn-
framt fóm samtokin fram á að fólk
keypti ekki kartöflur og bmgðust
neytendur við þeirri áskorun. ,
Hvað gerðist?
Neytendur höfðu fullan sigur í
baráttunni gegn Grænmetisverslun-
inni. Hætt var að selja finnsku
kartöflumar, Grænmetisverslun
landbúnaðarins var lögð niður og
framboð, sölumeðferð og gæði kart-
aflna urðu með öðrum og betri hætti
en tíðkast hafði um langt skeið. En
bjöminn var ekki unninn, eitt var
eftir og það var að ná fram eðlilegri
samkeppni söluaðila og framleið-
enda til þess að hún gæti skilað
neytendum lægra vömverði. Þetta
virtist ætla að ganga eftir. Þeir menn
sem telja það aðalatriði að halda
uppi verði til framleiðenda vom hins
vegai’ ekki af baki dottnir. Undir
forustu landbúnaðarráðherra var
málum svo komið fyrir að tvö sölu-
fyrirtæki framleiðenda urðu mark-
aðsráðandi fyrirtæki undir
vemdgrvæng ráðuneytisins. Sam-
keppnin varð því æ takmarkaðri
eftir þyí sem á leið. En þetta dugði
ekki, þess vegna þurfti að beita sér-
stökum stjómvaldsaðgerðum til að
KjáHarinn
Jón Magnússon
varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins
þvinga upp verðið. Jón Helgason
landbúnaðarráðherra fann ráð til
þess. Hann fékk samþykkt á Alþingi
að lagt skyldi á jöfnunargjald á inn-
fluttar kartöflur og vörur unnar úr
þeim.
Jöfnunargjald lagt á
Um það leyti sem íslenskar kart-
öflur vom uppétnar í vor lagði Jón
Helgason jöfriunargjald á kartöflur.
Þetta jöfriunargjald hækkaði verð á
kartöflum svo mjög að það leiddi til
hækkunar á framfærsluvísitölunni
umfram viðmiðunarmark kjara-
samninga. Afleiðingin af þessum
gerðum ráðherrans leiðir til þess að
um 200 milljónir skipta um hendur
miðað við heilt ár. Launakostnaður
atvinnurekenda hækkar sem því
nemur, en það kemur launþegum
ekki til góða því að þeir greiða það
til baka í hækkuðu vömverði. Önn-
ur afleiðing þessara gerða ráðher-
rans er að koma fram þessa dagana.
Samkvæmt fréttatilkynningu frá
Verðlagsstofriun, dags. 26. september
sl., kemur fram að tvö fyrirtæki, sem
stunda sölu á kartöflum, hafa hækk-
að álagningu sína verulega. Þessi
tvö fyrirtæki em í raun markaðsráð-
andi og í eigu framleiðenda é
kartöflum. Það má því halda fram
með fullum rökum að Jón Helgason
hafi komið í veg fyrir að frelsi í við-
skiptum með þessa vöm hafi skilað
sér í lægra vömverði til neytenda.
Hver urðu viðbrögð Alþingis
Til þess að fá jöfhunargjaldið sam-
þykkt á Alþingi lýsti landbúnaða-
ráðherra því yfir að það mundi ekki
hækka verð til neytenda. Þá lýsti
forsætisráðherra því yfir af sama til-
efhi að jöfnunargjaldið yrði ekki lagt
á nema um væri að ræða að erlend-
ir söluaðilar niðurgreiddu kartöflur
sem fluttar væm inn til sölu hér.
Þessar yfirlýsingar ráðherranna
hafa reynst marklausar. Jöfhunar-
gjaldið var lagt á án þess að um
niðurgreiðslur erlendis væri að ræða
og jöfnunargjaldið hækkaði verð til
nejhenda eins og sýnt er hér að fram-
an. Spumingin er því hver verði
viðhrögð alþingismanna. Þeir vom
fengnir til að samþykkja umrætt
jöfriunargjald á gmndvelli fyrirheita
tveggja ráðherra sem síðan reynast
að engu hafandi. Viðbrögðin geta
ekki orðið önnur en þau að alþingis-
menn felli úr gildi heimild land-
búnaðarráðherra til álagningar
jöfnunargjalds. Geri þeir það ekki
er varla hægt að halda því fram að
þeir beri mikla virðingu fyrir störf-
um sínum.
Frelsið eyðilagt
Margir gætu ályktað sem svo að
fyrst þróun mála hefur orðið svo sem
hér er lýst hafi barátta Neytenda-
samtakanna fyrir frelsi í sölu kart-
aflna ekki verið réttmæt. Slík
ályktun er röng. Það er sjálfsögð,
eðlileg og nauðsynleg krafa neyt-
enda að sala, framboð og verðlagn-
ing á biýnustu neysluvörum sé frjáls
og samkeppnin komi neytendum til
góða. Það er líka krafa neytenda að
komi til þess að markaðsstarfsemin
sé trufluð með samkeppnishömlum,
eins og nú á sér stað hvað kartöflur
varðar, verði gripið til þeirra vama-
raðgerða sem lög heimila til að halda
niðri verði með aðgerðum verðlags-
yfirvalda. Slíka kröfu hafa Neyten-
dasamtökin sett fram. Sú krafa er
afleiðing af því að Jón Helgason og
fylgisveinar hans hafa truflað svo
markaðsstarfeemina.
Menn mega ekki gefa eftir
Þegar frumvarpið um jöfiiunar-
gjaldið kom til umræðu á Alþingi í
vor datt mér ekki annað í hug en
að sjálfetæðismenn mundu greiða ■
atkvæði gegn því. Hér var um svo
mikið grundvallaratriði að rasða að
jafhvel þó að málið væri ekki stórt
þá mátti vera Ijóst að samþykkt
frumvarpsins gat haft slæmar afleið-
ingar og virkað gegn hugmyndum
Sjálfetæðisflokksins um frelsi og
jafhrseði á markaðnum. Stjóm full-
trúaráðs Sjálfetæðisfélaganna í
Reykjavík beindi og þeirri áskorun
til þingmanna sinna að fella frum-
varpið. Þessum vamaðarorðum var
ekki sinnt og hætta er á að ýmsir
pólitískir andstæðingar reyni að
notfæra sér afleiðingamar og telji
fólki trú um að frelsi í viðskiptum
sé varhugavert. Þeir sem kjömir em
til trúnaðarstarfa fyrir stjómmála-
flokk mega aldrei taka sér frí frá
grundvallarsjónarmiðum flokksins.
Slíkt er hættulegt eins og framan-
greind dæmi sanna. Fyrir nokkrum
árum vom sett lög um framleiðslu
og sölu á búvörum. Sú löggjöf er
hreinræktuð framleiðendalöggjöf.
Ekki var tekið tillit til sjónarmiða
neytenda. Verðlagningarákvæði
laganna er með þeim hætti að á eng-
an hátt er tekið mið af réttindum
neytenda um sem lægst vömverð.
Þegar nú stjómvöld beita sér fyrir
aðgerðum sem hækka vömverð til
neytenda og halda uppi ákveðinni
framleiðslu á kostnað þeirra er
nauðsyn harkalegra viðbragða.
Vömverð á brýnustu nauðsynjum
þarf að lækka. Dugmiklum framleið-
endum þarf að veita eðlilegt svigr-
úm. Fylgja verður ákvæðum laga
um neytendavemd til að koma í veg
fyrir samkeppnishömlur sem leiða
af sér hærra vömverð og lélegri
þjónustu. Aukin miðstýring og
kvótakerfi er tímaskekkja sem rýrir
hag heimilanna.
Jón Magnússon.
„Fylgja verður ákvæðum laga um neyt-
endavemd til að koma í veg fyrir sam-
keppnishömlur sem leiða af sér hærra
vömverð og lélegri þjónustu. Aukin mið-
stýring og kvótakerfi er tímaskekkja sem
rýrir hag heimilanna."
Morgunblaðslygi um samfélagsfiæði
Síst af öllu er það fréttnæmt þegar
Morgunblaðið lýgur, jafnvel ekki að
blaðið skuli endurtaka sömu lygina
ár eftir ár, viku eftir viku eða jaih-
vel dag eftir dag. \
Fyrir um þremur árum hófst á síð-
um þess svokallað „sögukennslu-
skammdegi" þar sem því var haldið
fram að samfélagsfræðikennsla í
grunnskólum væri að útrýma sögu-
kennslu og sögukunnáttu. Var hafin
galdraherferð gegn því fólki sem
staðið hafði að viðamikilli og van-
daðri námsefnisgerð í samfélags-
fræði á vegum menntamálaráðu-
neytisins og reynt að gera það
tortryggilegt. Á síðum Morgun-
blaðsins er enn þá dimmt.
Léleg landafræðiþekking í
Bandaríkjunum?
Nýlega birti Morgunblaðið í Stak-
steinun frétt frá Bandaríkjunum um
að landafrseðiþekkingu ungs fólks
færi hrakandi og vitnaði til könnun-
ar þar að lútandi. Ekki þekki ég þá
könnun að öðru leyti og veit þvi
ekki hversu vönduð hún er. En
ályktanir Morgunblaðsins eru frá-
leitar og alls ekki byggðar á rann-
sóknum. Þvi er haldið fram að nýjar
kennsluaðferðir, sem kenna má við
uppgötvun og samfélagsfræði, eigi
sök á vankunnáttunni.
Við þessa röksemdafærslu er
margt að athuga. í fyrsta lagi veit
enginn hvemig landafræði- og sögu-
þekkingu var háttað hjá þorra fólks
KjáHariim
Ingólfur Á.
Jóhannesson,
sagnfræðingur
fyrir fáum áratugum, hvorki á ís-
landi né í Bandaríkjunum. Og þær
nýju kennsluaðferðir, sem Morgun-
blaðið telur valda öllum skaða, eru
enn þá lítið notaðar. Ef vanþekking
ungmenna er til skaða þá er þar
fremur um að kenna gamaldags yfir-
heyrslu- og ítroðsluaðferðum sem að
mestu leyti ráða ferðinni. Það er eins
og „sérfræðingar" Moggans um
skólamál fylgist alls ekki með því
hvað er að gerast í skólum.
Ástandið hér á landi
Morgunblaðið dregur svo til vitnis
um að ástandið hér á landi sé jafri-
bölvað og fyrir vestan heimspeking-
inn Kristján Kristjánsson sem
skrifaði athyglisverðar greinar í
Lesbók blaðsins 13. og 20. september
sl. Kristján sagði m.a.: „En ég minni
á að það var mjög jafhsnemma á
íslandi að hinar nýju kennsluað-
ferðir tóku að ryðja sér til rúms og
kunnáttu bama og unglinga í eiri-
földustu staðreyndaatriðum hrak-
aði.“
Þama er á lúmskan hátt reynt að
fá lesandann til að sjá orsakasam-
band á milli þess að nýjar kennslu-
aðferðir vom kynntar og þeirrar
vanþekkingar sem Mogginn og
Kristján þykjast sjá. Óhætt er að
fullyrða að uppgötvunamám og
samfélagsfræði hafa hvorki náð að
marka djúp spor í íslenska skóla-
kerfinu til góðs né ills.
Til sönnunar á lélegri landafræði-
kunnáttu íslenskra ungmenna vitna
Kristján og Morgunblaðið í lauslega
könnun á staðháttaþekkingu sem
gerð var í einni bekkjardeild í 1.
bekk í menntaskóla (þ.e. meðal 25
unglinga). Þar að auki skrökvar
Kristján því að einhverjir ungling-
anna hafi sagst vita meira um
ættflokkaskipan í Tansaníu því að
ekkert slíkt kom fram í þessari könn-
un.
Aukin reynsla unglinga
Það getur hent okkur kennara að
gera grín að einhverju sem busamir
vita ekki og sumir framhaldsskóla-
kennarar trúa því að grunnskólamir
standi ekki í stykkinu. Okkur þykir
hins vegar ekki jafhfyndð þegar
nemendumir kunna ekki það sem
við höfum verið að reyna að kenna
þeim eða þegar þeir í Háskólanum
fárast yfir sífellt lélegri nemendum
úr framhaldsskólunum.
íslenskt þjóðfélag hefur breyst
hratt á undanfömum aldaiflórðungi,
miklu hraðar heldur en skólastarfi
hefur tekist að drattast á eftir. Samt
vita unglingamir miklu meira en
áður. Flestir þeirra hafa t.d. ferðast
meira til útlanda þangað sem fáir
höfðu komið fyrir 25 árum. Og það
er með öllu ósannað mál hvort færri
vita nú en þá hvar Breiðdalsvík og
Laugarás em á landinu.
Samfélagsfræðiefrii um Tansaníu
er víða kennt á þriðja námsári í
bamaskólum. Ef nemendur Krist-
jáns em í rauninni vel að sér um
ættflokkaskipan þar sýnir það þó að
aðferðir samfélagsfræðinnar skila
árangri. Hefðbundin landafræði er
yfirleitt kennd á fjórða námsári og
þar fyrir ofan í grunnskólunum.
Hvaða árangri telja Kristján Kristj-
ánsson og Morgunblaðið að hún
skili?
Ingólfur Á. Jóhaimesson.
„Síst af öllu er það fréttnæmt þegar Morg-
unblaðið lýgur, jafnvel ekki að blaðið skuli
endurtaka sömu lygina ár eftir ár, viku
eftir viku eða jafnvel dag eftir dag.u
■
„Okkur þykir hins vegar ekki jafnfyndið þegar nemendumir kunna ekki það sem við höfum verið að reyna að
kenna þeim eða þegar þeir í Háskólanum fárast yfir sifellt lélegri nemendum úr framhaldsskólunum."