Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1987, Side 19

MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1987.
19
Menning
„Égvarsoltinnog
klæðlaus og orti
í Alþýðublaðið*4
Steinn Steinar (skopmynd Halidórs Péturssonar).
Þeir Reykvíkingar, sem voru
komnir til vits og ára um miðja
öldina, muna víst flestir Stein
Steinarr skáld. Ekki var það vegna
þess að hann væri svo mikill fyrir
mann að sjá. Hins vegar var hann
þá þegar þjóðkunnur maður. Hann
var þekktur fyrir ljóðabækur sem
nutu mikilla vinsælda, einkum
meðal yngra fólks og fólks sem var
á vinstri kantinum í stjómmálum.
Hins vegar höfðu grónir hagyrð-
ingar, ekki sízt til sveita, litlar
mætin- á skáldinu. Hann hafði þá
fengið það orð á sig að vera forustu-
maður í hópi þeirra manna sem
höfðu tekið upp á þeim fjanda að
afneita hinum fomu kveðskapar-
reglum þjóðarinnar, sagt að vissu
leyti skilið við stuðlasetningu og
rímreglur.
En á eftirminnilegum fundi í
Stúdentafélagi Reykjavíkur, mig
minnir að það hafi verið 1952, var
hann framsögumaður þar sem rætt
var um stöðu Ijóðlistar. Þar mælti
hann fleyg orð sem hneyksluðu
marga sem vildu ekki una öðru en
hinum fornu bragreglum:
„Hið hefðbundna ljóðform á ís-
landi er nú loksins dautt, sem betur
fer.“ Hinn mjög svo umtalaði Ijóða-
bálkur, Timinn og vatnið, var þá
víst nýlega kominn út en var ekki
í margra höndum. Ekki man ég
eftir mikilli umræðu um þá bók.
Þeim sem til þekktu þótti ýmsum
nokkuð langt gengið í óskiljanleik-
anum, t.d. þar sem segir á einum
stað:
„Og líf mitt stóð kyrrt
Eins og kringlótt smámynt
sem er reist upp á rönd.“
Bókmenntir
Páll Líndal
Ég ætla aö enginn ljóðabálkur
hafi á síöari árum hlotið jafnmikla
umræðu og þessi. Hafa þar átt hlut
að máli bæði íslenzkir sem erlendir
bókmenntafræðingar.
Hrakningasaga
í bókinni um Stein Steinarr, sem
Sigfús Daðason skáld setti saman,
er að finna merkilega ritgerð um
skáldið eftir Sigfús. Ekki ér sízt
ástæða til að benda á þann hluta
þessa ritgerða þar sem fjallað er
fræðilega og fagmannlega um
þennan ljóðabálk og margslungna
sköpunarsögu hans. Ekki er það á
mínu færi að leggja að öðru leyti
mat á þessa greinargerð; mundi
slíkt mat leikmanns ekki heldur
þykja mikils virði.
Sú saga skáldsins, sem þama
birtist, hefur að geyma mikinn
fróðleik um ævi Steins sem lítið
hefur verið ritað um í samhengi.
Þetta er að ýmsu leyti mikil hrakn-
ingasaga. Sumt af því sem þar segir
minnir ögn á Ólaf Kárason Ljósvik-
ing. Það kemur fram að skáldið
hafi veriö klaufi til verka og sýnna
um allt annað en vinnu. Hins vegar
naut Steinn betra atlætis en skáld-
bróðirinn.
Þaö er loks um 1936 að Steinn fær
viðurkenningu sem skáld og rituöu
ýmsir af kunnustu menntamönn-
um landsins vel um ljóðabækur
hans eftir það. Þá fékk hann
skáldastyrk og gat komizt til út-
landa í fyrsta sinn.
Það vekur athygli hversu víð-
tækrar þekkingar í bókmenntum
Steinn virðist hafa aflað sér. Skóla-
ganga hans utan bamafræðslu var
eitt ár í Núpsskóla. Þetta sýnir aö
löng skólaganga er ekki óhjá-
kvæmilegt skilyrði þess að menn
taki sæti á efsta skáldabekk. Það
held ég að fáir hafi vitað og í kring-
um utanfórina 1936 hafi Steinn
tekið til að semja skáldsögu en
aldrei lauk hann því verki. Það er
hins vegar ljóst að hann var prýði-
lega ritfær í óbundnu máli. Ég held
t.d. að smáritgerðir um Reykjavík
og lifið hér í borg sé með þvi snjall-
ara sem um það efni hefur verið
ritað.
Orðheppinn
Margt kemur manni kunnuglega
fyrir sjónir í þessari bók Sigfúsar,
bæði þessar smáritsmiðar og einn-
ig merkileg og skemmtileg viötöl
við skáldið og um skáldið þar sem
vinir og vandamenn koriia til sög-
unnar. Þetta hefur áður birzt.
En þama era líka birt í fyrsta
skipti nokkur kvæði sem ekki hafa
áður komið fyrir almenningssjón-
ir.
í sambandi við kvæði Steins hafa
margir tekið undir þá kenningu
Magnúsar Ásgeirssonar að kjam-
inn í skáldskap Steins hafi verið
„háspekileg tómhyggja" eða það
sem Sigfús vill heldur orða upp á
útlenzku og nefna „metafysiskan
nihilisma". Þessari kenningu hafn-
ar Sigfús í ýmsum atriðum og
virðist mér hann færa góð rök fyr-
ir þeirri afstöðu.
Bæði í kvæðum Steins og við-
tölimum, sem áður er getið, kemur
fram hin mikla orðheppni Steins
og fyndni. Hann var eins og Tómas
Guðmundsson meistari í paradox-
um eða þversögnum. Það má lesa
ýmislegt út úr þvi sem haft er efdr
honum: „Að mínu áliti er aiiur
skáldskapur vitleysa nema helst ef
hann er lesinn aftur á bak.“
Áöldurhúsum
í bókinni er töluvert af myndum
sem ekki hafa áður birzt opinber-
lega. Ekki fer það framþjá neinum
aö furðu margar myndanna era
teknar á öldurhúsum hingað og
þangað. Þetta era skemmtilegar
myndir og veita manni vissa hug-
mynd um það hverjir hafa verið
helztu sálufélagar skáldsins.
Þótt í þessari bók sé mörgu
merkilegu komiö á framfæri þykist
ég þó vita aö manninum og skáld-
inu séu ekki gerð þama full skil.
Ég hef ástæðu til aö ætla aö þama
megi ýmsu bæta við með frekari
rannsóknum á ævi þessa merkilega
skálds. En það veröur ekki allt sagt
á 150 bls.
Frágangur bókarinnar er vand-
aður. Hún fer vel í hendi. Prentvill-
um tók ég ekki eftir.
Ég ætla að þetta sé með athyglis-
verðari bókum sem út hafa komiö
á þessari vertíð.
P.L.
„Að förtíð skal hyggja“
„Hér á Islandi er að mínu mati er-
fitt og stundum nær ógerlegt að
skilja á milli staðhátta og sögu. Það
á jafnt við um sögulega atburði,
sem vitað er að hafa gerzt, og magn-
þrangnar lýsingar íslendingasagna
á viöburðum sem tengdir era
ákveðnum stöðum.“
Þannig kemst Magnús Magnús-
son, sá víðkunni fróðleiksjöfur, að
orði á einum stað í bók sinni
Landið, sagan og sögumar, sem er
nýkomin út á forlagi Vöku-Helga-
felis. Undirtitill er „Fyrstu aldir
íslandssögunnar í nýju ljósi".
Þetta er stórfalleg bók og skrifuö
af mikilh íþrótt, eins og vænta má
þegar haft er í huga hver ritað hef-
ur.
Magnús getur þess að ekki hafi
verið venja að blanda saman í bók-
um um sögu íslands sögulegum
staðreyndum og atburðum íslend-
ingasagna. Hann minnist á að í
íslendingasögu Jóns Jóhannesson-
ar frá 1956 sé varla minnzt á
íslendingasögumar eða þá atburði
sem þær greina frá.
Á sögusvrði
Þetta held ég að sé ekki alveg
rétt. Það var löngum siður að taka
fomritin bókstaflega og fella efni
þeirra að sögunni eða öfugt. Við
skulum taka sem dæmi þá íslands-
sögu sem við höfum flest lært sem
komin era um og yfir miðjan ald-
ur. Það er íslandssaga Jónasar frá
Hriflu. Þar era þjóðarsagan og ís-
lendingasögumar felldar í heild.
Sem svipað dæmi má nefna bók
Kálunds um íslenzka sögustaði.
Þar era sögúmar tengdar landlýs-
-ingu þannig að ekki verður að
skiliö. Svipaðan hátt hefur dr. Har-
aldur Matthíasson í bók sinni
Landið og Landnáma. Það má e.t.v.
segja að hér sé ekki í síðari tilfell-
unum tveim um að ræða alveg
sambærilega hluti en hugsunin er
sú sama. Þar er tengt saman landið,
sagan og sögurnar þannig að óijúf-
anlegt verður.
En í huga okkar flestra er því svo
farið að íslendingasögumar era
svo nátengdar landinu að þær tala
beinlínis til okkar þegar við eram
stödd á sögusviði þeirra. Og nú er
svo komið að veralegur hluti þjóð-
arinnar lítur eins á snilldarverk
Halldórs Laxness, íslandsklukk-
una og Gerplu, að þar sé skáldskap-
urinn orðinn sú staðreynd sem við
hljótum að viðurkenna.
Lotning fyrir Þingvöllum
Sjónarmið Magnúsar gerir þessa
bók því miklu læsiiegri en vera
mundi ef hitt sjónarmiðið yrði látið
ráða. Sagan yrði ærið dauflegri ef
menn þurrkuðu út allt sagnaefnið
sem ekki verður sannað með gild-
um rökum. Jafnvel Ingólfur
Amarson væri ekki óhultur!
Mér þykir höfundur taka nokkuð
mikið upp 1 sig þegar hann hefur
þessa fyrirsögn: Þingvellir - vett-
vangur stórtíðinda, fæðingarstað-
Magnús Magnússon
Bókmenntir
Páll Líndal
ur þjóðar. Til áréttingar segir hann
síðar að Þingvellir séu langmerk-
asti sögustaður á íslandi öllu.
Nú skal ég sízt af öllu draga úr
þeirri lotningu sem við hljótum aö
bera fyrir Þingvöllum en það þykir
mér ofmælt að telja Þingvelli fæð-
ingarstað íslenzku þjóðarinnar. III.
kafli íslendingabókar Ara fróða ber
með sér að íslenzk þjóð var orðin
veruieiki áður en Þingvellir kom-
ust á blað ef svo má segja. Þeir era
hins vegar fæðingarstaöur íslenzka
ríkisins eða þjóðveldisins. Og því
meira sem ég hef velt fyrir mér
sögu ReyKjavíkur og þá í víðtækri
merkingu þá þykir mér Reykjavík
sízt minni sögustaður en Þingvell-
ir. Það var t.d. á Þingnesi við
Elliðavatn í Reykjavík sem lögö
vora drögin að stofnun Alþingis á
Þingvöllum.
Mikill fengur fyrir íslenska
lesendur
í bókarheitinu er gefiö til kynna
aö þar sé fjallað um fyrstu aldir
íslandssögu og mætti því ætla að
frásögnin væri einskorðuð við
þann þátt sögunnar. En það gefur
einmitt bókinni líf og lit að forsag-
an er tengd síöari tímum. Þar er
t.d. rætt um Brynjólf biskup
Sveinsson, þann merka unnanda
fomfræða, og hans heimilisböl
(„mala domestica" eins og hann
komst sjálfur að orði). Þar segir frá
merkisbóndanum Ásgeiri Einars-
syni á Þingeyrum, sem lét á
öndverðri síðustu öld reisa þá
kirkju sem ýmsum þykir einna feg-
urst hér á landi. Og meira að segja
Hitaveita ReyKjavíkur er nefnd til
sögunnar. Þetta veitir bókinni líf-
rænan svip og er til mikils fróðleiks
fyrir lesendur á okkar tíð.
Þótt hér hafi verið haft uppi dálít-
ið nagg um einstök atriöi get ég
ekki annað sagt cn að þetta rit
Magnúsar sé mikill fengur fyrir
íslenzka lesendur og kemur mér
þá fyrst í hug yngri kynslóðin.
Til fyrirmyndar
Þótt bókin virðist fyrst og fremst
rituð fyrir útlendinga dregur það
sízt úr gildi hennar fyrir okkur.
Hef ég þá í huga hversu almennri
undirstöðuþekkingu um sögu ís-
lands og fomritin virðist hafa
hrakað hér á seinni árum.
Um hina íslenzku gerð bókarinnar
hafa fjallað þjóðkunnir lærdóms-
menn, enda mál og stíll með
miklum ágætum.
Hér í upphafi haföi ég orð á þvi
að um stórfallega bók væri að
ræða. Þá á ég ekki sízt viö mynd-
efrii sem er mjög fjölbreytilegt og
skemmtilega valið. Þar er fléttað
saman fornum myndum og nýjum.
Sumar myndimar þekkir maður
frá fomu fari en fleiri era þær sem
maður sér nú í fyrsta skipti.
Forseti íslands, Vigdís Finnboga-
dóttir, ritar formála. Þar segir hún
meðal annars: „Því hvað er það að
vera íslendingur? Ég hygg, að
Magnús Magnússon sé meðal
þeirra nútímamanna, sem einatt
svarar því, svo að til fyrirmyndar
er.“
Þetta er ekki oftnælt. Þessi bók
sannar það.